امید محمدی؛ بازار: به دور از هیاهوی منافع جناحی، شواهد و حقایق واردات خودروهای کارکرده در کشورها و مناطق مختلف در سال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ به روایت مراجع معتبر جهانی توسط رسانه «بازار» مورد بررسی قرار گرفت. چرا که این روزها نقدهای مختلفی در خصوص واردات خودروهای کارکرده به کشور مطرح می شود، مناظره دو نماینده مجلس شورای اسلامی در خصوص عرضه خودروهای کارکرده به بازار داخل کشور، توجه ها را بیشتر به این محصولات معطوف کرده است. شاید اگر متولیان بازار و مسئولان دستورالعمل اجرایی مناسبی براساس تجارب بازارهای جهانی تنظیم کنند، کاهش تقاضای کاذب در بازار خودرو کشور ایجاد و این محصول به صمت کالای مصرفی سوق داده شود.

صادرات خودروهای سبک کارکرده (LDV) در سال ۲۰۱۵ به ۳.۴ میلیون دستگاه در سراسر جهان رسید که تا سال ۲۰۱۹ این میزان به ۴.۸ میلیون دستگاه نیز افزایش یافت. این تعداد در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ به حدود ۴ میلیون دستگاه و کمتر رسید

نگاهی به صادرات خودروهای دست دوم

صادرات خودروهای سبک کارکرده (LDV) در سال ۲۰۱۵ به ۳.۴ میلیون دستگاه در سراسر جهان رسید که تا سال ۲۰۱۹ این میزان به ۴.۸ میلیون دستگاه نیز افزایش یافت. این تعداد در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ به حدود ۴ میلیون دستگاه و کمتر رسید. به عبارتی در یک دوره متوسط ۵ ساله، میانگین انتقال خودروهای کارکرده بین کشورها، در حدود ۴ میلیون دستگاه یا ۵ درصد سهم فروش خودروهای نو و کارکرده در طی آن سال‌ها بوده است.

برای همین دوره زمانی، اتحادیه اروپا با در نظر گرفتن فروش در داخل و خارج از اتحادیه با ۴۹ درصد و پس از آن ژاپن ۲۶ درصد، ایالات متحده آمریکا ۱۸ درصد، و کره جنوبی با ۸ درصد بزرگترین صادرکنندگان این خودروها بوده‌اند. متوسط صادرات سالانه خودروی کارکرده کشور ژاپن یک میلیون دستگاه و کشور کره جنوبی ۳۰۰ هزار دستگاه است، این آمار در کشورهای صاحب برندهای جهانی بسیار قابل توجه است.

نمودار مقصد خودروهای دست دوم صادراتی نشان داده که دو-سوم این خودروها به کشورهای فقیر یا کمتر توسعه یافته سرازیر شده و تقریباً یک-سوم از این خودروها، از یک کشور توسعه یافته به کشور توسعه یافته دیگری، صادر شده است

شاید این سوال برای مخاطبان ایجاد شود که مقصد همه این خودروها، کشورهای فقیر یا کمتر توسعه یافته است؟ پاسخ این سوال را نمودار مقصد خودروهای صادراتی نشان داده است، چرا که دو-سوم این خودروها به کشورهای فقیر یا کمتر توسعه یافته سرازیر شده و تقریباً یک-سوم از این خودروها، از یک کشور توسعه یافته به کشور توسعه یافته دیگری، صادر شده است. این بدان مفهوم است که از هر ۱۰ خودروی صادراتی کارکرده، سه خودرو از یک کشور اروپایی به کشور اروپایی دیگر فروخته شده است، دو و نیم خودرو به آفریقا و یک خودرو به خاورمیانه (میانگین سالانة ۴۰۰ هزار خودروکارکرده) آمده است.

بزرگترین بازار صادراتی خودروهای کارکرده جهان، در قاره آفریقا و کشور لیبی با تعداد تقریبی ۴۰۰ هزار خودرو در سال (مقصد۱۰ درصد از خودروهای کارکرده دنیا) است که این خودروها به سودان، چاد، نیجر و دیگر کشورهای غرب آفریقا نیز ارسال می‌شود

شکل زیر مقصد خودروهای کارکرده در سال ۲۰۲۰ را برای پنج بازار اصلی در هفت منطقه جهان را نشان می‌دهد. بزرگترین بازار صادراتی خودروهای کارکرده جهان، در قاره آفریقا و کشور لیبی با تعداد تقریبی ۴۰۰ هزار خودرو در سال (مقصد۱۰ درصد از خودروهای کارکرده دنیا) است که این خودروها به سودان، چاد، نیجر و دیگر کشورهای غرب آفریقا نیز ارسال می‌شود. امارات متحده عربی به عنوان دومین بازار خودروهای کارکرده دنیا، سالانه بیش از ۳۰۰ هزار خودروی کارکرده را در بنادر خود پذیرفته است تا بتواند مرکزی برای توزیع این خودروها در کشورهای عربی همسایه خود و برخی از کشورهای آفریقایی باشد.

خودروهای کارکرده وارداتی به امارات متحده عربی، از آمریکا، ژاپن و کره جنوبی است و اتحادیه اروپا سهم زیادی در این بازار ندارد. ۴۶ درصد از خودروها از مبدا آمریکا، ۲۷درصد از ژاپن و ۲۲درصد نیز از کره جنوبی وارد شده ‌اند.

با توجه به تمرکز خودروهای وارداتی در آفریقا به عنوان مقاصدی با سهم واردات چشمگیر، این بازار می‌تواند مرجع مناسبی برای مطالعه از منظر ارتباط کیفیت و قیمت و تنوع خودروهای فروخته شده در آن و مقایسه با بازار هدفی همچون بازار خودروی ایران باشد. لیبی بیشترین وارد کننده اصلی خودروهای کارکرده در قاره آفریقاست، اما نیمی از خودروهای وارد شده خود را برای کشورهای دیگر آفریقایی ارسال می‌کند و در نهایت بازار خودرویی لیبی (حداقل حقوق ماهانه ۹۳ دلار و جی دی پی ۶۳۵۷ دلار) و نیجریه (حداقل حقوق ماهانه ۶۵ دلار و جی دی پی ۲۰۶۵ دلار)، از لحاظ تعداد با هم برابری خواهند کرد. اما نکتة قابل توجه در کیفیت محصول در هر بازار و مسلما قیمت میانگین این خودروها در هر بازار است که می‌تواند درس آموخته‌ای برای بازار ایران با جی دی پی ۴۰۹۱ دلار نیز باشد. میانگین قیمت خودروهای وارداتی به نیجریه در سال ۲۰۱۹ کمی بیش از ۱۵۰۰۰ دلار و در لیبی ۵۷۵۰ دلار بوده است، هر چند خودروهایی با قیمت بسیار پایین‌تر از این میانگین نیز (حتی ۲۵۰ دلار)، به این بازار آمده است.

توجه به استاندارد آلایندگی بسیار مهم تر از پیمایش خودرو

جدیدترین مطالعه انجام شده توسط کمیسیون اقتصادی اروپا با دقت بیشتری، خودروهای کارکرده فروخته شده از مبدا هلند به مقصد آفریقا را مورد بررسی میدانی قرار داده است. این مطالعه تلاش کرده است برای ۲۸۰ هزار خودروی فروخته شده، اطلاعات را در حد امکان جمع‌آوری کند، هرچند بصورت مثال ممکن است برای یک خودرو، تنها قیمت و عمر آن مشخص باشد و اطلاعاتی همچون استاندارد آلایندگی یا پیمایش آن وجود نداشته باشد.

قسمت اول این مطالعه به بررسی میانگین پیمایش این خودروها پرداخته است که همگی در یک سال از مبدأ هلند به هر یک از این کشورهای آفریقایی ارسال شده‌اند.

۳۰ درصد از واردات خودروهای کارکرده در سال ۲۰۱۹ به لیبی، دستخوش کاهش کیلومتر قرار گرفته است، برخی از مراجع این کشور پیمایش این خودروها را کمتر از ۵۰ هزار کیلومتر گزارش کرده اند

این اطلاعات نشان می‌دهد، میانگین پیمایش خودروهای وارداتی کارکرده در تمام کشورهای آفریقایی، بیش از ۲۰۰ هزار کیلومتر است و این بدان معناست که به صورت میانگین، عمر همه کاتالیست‌ها در این سن به پایان رسیده است. همچنین باید به این نکته توجه کرد که به علل متفاوت می‌تواند «دستکاری» در پیمایش بعضی از خودروها رخ داده باشد. به صورت مثال ۳۰ درصد از واردات خودروهای کارکرده در سال ۲۰۱۹ به لیبی، دستخوش کاهش کیلومتر قرار گرفته است، برخی از مراجع این کشور پیمایش این خودروها را کمتر از ۵۰ هزار کیلومتر گزارش کرده اند.

تقسیم‌بندی این خودروها از حیث استاندارد آلایندگی نیز قابل تامل است. تقریبا تمامی خودروهای صادر شده به لیبی در سال ۲۰۱۹ دارای استاندارد آلایندگی یورو ۴ و پایین‌تر بوده‌اند، هر چند در بعضی از کشورها با توجه به محدودیت برای عمر خودروها مانند مراکش، استاندارد مرجع این خودروها یورو ۵ یا یورو ۶ بوده است. البته این نکته لازم به یادآوری است که خودرو در حالت صفر کیلومتر، دارای این استاندارد آلایندگی است و پس از پیمایش‌های ذکر شده، مسلماً حدود مجاز اولیه آلایندگی را دارا نیستند.

بررسی قیمت خودروها در آفریقا نشان می‌دهد که رابطه مناسبی بین قیمت و پیمایش خودرو مشاهده نشد، اما ارتباط معناداری بین قیمت و عمر خودروها مشاهده می‌شود

تفاوت قیمت خودروهای دست دوم در بازارهای جهانی

بررسی قیمت خودروها در آفریقا نشان می‌دهد محدوده این قیمت‌ها بسیار وسیع است، نظر به اینکه تمام پیمایش ها در حدود ۲۰۰ هزار کیلومتر برای خودروهای وارداتی بود؛ «رابطه مناسبی بین قیمت و پیمایش خودرو مشاهده نشد، اما ارتباط معناداری بین قیمت و عمر خودروها مشاهده می‌شود.» عمده خودروهای وارداتی از هلند به آفریقا، عمری بیش از ۱۰ سال داشتند و قیمت هر کیلوگرم از این خودروها کمتر از یک یورو بوده است. اما برای خودروهایی با عمر کمتر، این عدد تا ۸ یورو نیز افزایش داشته است. کمترین میانگین قیمت برای خودروهای لیبی با عمر ۱۶ سال و ۰.۵۷ یورو در هر کیلوگرم و بیشترین میانگین قیمت در مراکش با عمر ۴.۳ سال و ۶.۲۴ یورو در هر کیلوگرم است.

بصورت خلاصه می‌توان انتظار داشت برای واردات یک خودروی با عمر متوسط کمتر از ۵ سال از هلند، باید ۶.۵ یورو در هر کیلوگرم جرم خودرو پرداخت کنید

بصورت خلاصه می‌توان انتظار داشت برای واردات یک خودروی با عمر متوسط کمتر از ۵ سال از هلند، باید ۶.۵ یورو در هر کیلوگرم جرم خودرو پرداخت کنید، این یعنی یک خودروی ۱۴۰۰ کیلوگرمی با عمر پنج سال و پیمایش ۲۰۰ هزار کیلومتر در حدود ۹۰۰۰ یورو قیمت خواهد داشت. این اعداد و ارقام برای خودروی فروخته شده در کشور مراکش است که عمر خودروی وارداتی را به حداکثر پنج سال و داشتن استاندارد یورو ۴ محدود کرده است.

اگر این میانگین قیمتی را با میانگین قیمتی خودروهای صادر شده از هلند به بازارهای دیگر مقایسه کنیم، متوجه خواهید شد که متوسط قیمت این خودروها در بازارهای دیگر بیشتر بوده است. در خاورمیانه قیمت هر خودرو کارکرده در هر کیلوگرم ۷.۶۸ یورو است که معادل قیمتی در حدود بازار مراکش و با عمر خودروهای محدود است.

گزارش یک موسسه تحقیقاتی نشان می دهد که قیمت خودروهای آمریکایی کارکرده در سال ۲۰۱۵ که به مکزیک، نیجریه، بنین و امارات متحده عربی صادر شده، میانگین ۷۲۳۸ دلار بوده است. براساس این گزارش در سال ۲۰۱۹ همین خودروهای صادر شده به گرجستان، نیجریه، اوکراین، لیبی و مکزیک قیمت ۷۸۰۰ دلاری داشته است.

این گزارش می گوید خودروهای صادر شده از مقصد اتحادیه اروپا طی سالهای ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ به بنین، نیجریه و لیبی، میانگین قیمتی ۱۹۳۰ دلار را داشته اند، در حالی که در همین دوره، خودروهای ارسالی به صربستان، اوکراین و بوسنی-هرزگوین، با میانگین قیمتی ۴۸۷۰ دلار بوده است. در این بازه زمانی خودروهای که به گرجستان، تاجیکستان و قرقیزستان صادر شده دارای قیمت ۸۱۳۵ دلار داشته است.

در پایان باید منتظر بود و دید که وزارت صمت چه نوع آیین نامه یا دستورالعمل مناسبی برای واردات خودروهای کارکرده به کشور را تدوین خواهد کرد. آیا ارز مورد نیاز برای واردات این نوع خودروها به کشور فراهم خواهد شد؟