تهمینه غمخوار؛ بازار: در سال‌های اخیر، ظهور آسیا به‌عنوان تکیه‌گاه ژئواکونومیک و ژئواستراتژیک، نه تنها ژئوپلیتیک جهانی را مجدداً تنظیم کرده، بلکه نیاز به اتصالات را در منطقه مورد تاکید قرار داده است. به عنوان مثال، تشدید رقابت میان ایالات متحده و چین عمدتاً در نتیجه نفوذ قاطعانه پکن در اقیانوس هند و اقیانوس آرام و فراتر از آن از طریق پروژه عظیم خود یعنی ابتکار یک کمربند_یک جاده، ایالات متحده و کشورهای شریک مانند هند و اقیانوسیه را مجبور به راه اندازی ابتکارات جدیدی کرده است.
طرح‌های تحت رهبری غرب به‌عنوان جایگزین‌های مبتنی بر ارزش‌های جهانی و پایدار برای یک کمربند_یک جاده چین در نظر گرفته شده اند؛ در حالی که از طرفی چین به فساد، سوء مدیریت و گرفتار کردن کشورهای فقیرتر در تله‌های بدهی، از سوی امریکا متهم شده است. با این حال، بسیار پیشتر از اینکه غرب به طور جدی از رشد پویای آسیا و خلأهای زیرساختی استفاده کند، قدرت های آسیایی مانند ژاپن و هند در نظر داشتند از فرصت های توسعه بالقوه از طریق پروژه هایی مانند کریدور رشد آسیا_آفریقا، مشارکت توسعه یافته ژاپن برای زیرساخت های کیفیت و کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب به رهبری هند و روسیه، بهره مند شوند.
با توجه به اینکه قرارداد ترانزیتی کریدور شمال_جنوب در سال ۲۰۰۰ و پیش از مطرح شدن یک کمربند_یک جاده منعقد شده، به عنوان پروژه ای ضد و بر خلاف طرح چینی در نظر گرفته نمی شود. برای روسیه، کریدور شمال_جنوب، جایگزینی برای کریدور حمل و نقل تراسیکا و ابزاری برای تقویت منافع اقتصادی این کشور با هند و برای دهلی، این پروژه ابزاری برای دسترسی به آسیای مرکزی و در عین حال دور زدن پاکستان و ایجاد ارتباطات در اروپا محسوب می شود. در همین راستا می توان مشاهده کرد که اگر چه گذشت دو دهه، سناریوی ژئوپلیتیکی را به طور غیرقابل برگشت به ویژه برای ایران و روسیه که تحت تحریم‌های شدید غرب هستند، تغییر داده، اما نیاز به اتصال درون منطقه‌ای، همانطور که رشد طرح‌های اتصال نشان می‌دهد، افزایش یافته است.
با توجه به افزایش خصومت های هند و چین پس از بحران گالوان و بی‌ثباتی کنونی جهانی به دلیل ابتدا همه‌گیری کووید-۱۹ و اکنون جنگ اوکراین، کریدور شمال_جنوب به عنوان یک ابزار ادغام فرامنطقه‌ای اهمیت بیشتری پیدا کرده است. در عین حال، در بحبوحه قطبی شدن، روابط فزاینده چین با ایران و روسیه به همراه روابط نزدیکتر هند با ایالات متحده، سؤالاتی را در مورد پایداری و دوام این کریدور ایجاد کرده است. اینکه مسیر آینده کریدور شمال_جنوب و چشم انداز چین و روسیه در برابر آن چیست؟
در ۱۲ سپتامبر ۲۰۰۰، هند، ایران و روسیه در دومین کنفرانس بین المللی حمل و نقل اروپایی_آسیایی در سن پترزبورگ، توافقنامه بین دولتی در مورد کریدور شمال_جنوب را امضا کردند و این توافقنامه در سال ۲۰۰۲ به تصویب رسید. عضویت در کریدور حمل و نقل به طول بیش از ۷۰۰۰ کیلومتر از آن زمان به بعد گسترش یافته و شامل سیزده کشور عضو است که هشت عدد از آنها کشورهای سی آی اس و یک ناظر است. افزون بر این، شمال_جنوب، یک شبکه چند وجهی است که شامل مسیرهای دریایی، ریلی و جاده‌ای است و جایگزینی ارزان‌تر و سریع‌تر برای اتصال بخش‌هایی از اروپا، روسیه، آسیای مرکزی، منطقه خلیج‌فارس و اقیانوس هند ارائه می‌کند.
کریدور شمال_جنوب همچنین به عنوان یک پروژه چند ذینفع، یک ابتکار یکپارچگی چندجانبه واقعی است که هدف آن نه تنها اتصال مناطق مختلف است، بلکه توسعه درون منطقه ای اقتصادهای متنوع، پویا و غنی از منابع را نیز دنبال می کند. اگرچه این پروژه، آهسته پیش می رود و هنوز به اهداف مورد نظر خود نرسیده است، اهمیت آن پس از پاندمی کرونا، زمانی که نیاز به زنجیره های تامین جایگزین برای کاهش وابستگی بیش از حد به چین بسیار زیاد شد، به شدت افزایش یافته است.
تا سال ۲۰۳۰، پیش‌بینی می‌شود که کریدور شمال_جنوب بتواند سالانه بین ۱۴.۶ تا ۲۴.۷ میلیون تن بار حمل کند
علاوه بر این، اخیرا تشدید تنش‌ها در تنگه تایوان، موجب شده که نیاز به سرمایه‌گذاری در مسیرهای جدیدتر احساس شود. جدای از نگرانی ناشی از تحولات ژئوپلیتیکی، غرق شدن کشتی کانتینری اور گرین در کانال سوئز در مارس ۲۰۲۱ نیز عاملی شد تا کریدور شمال_ جنوب به عنوان یک مسیر بالقوه حیاتی برای فرار اقتصادی به منطقه وسیع تر آسیا در جهت دور زدن تحریم های غرب که مانع از ورود کالاهای روسی به اروپا می شود، در نظر گرفته شود.
در ژوئیه ۲۰۲۲، کریدور شمال_جنوب از طریق شعبه شرقی خود که از روسیه با گذر از قزاقستان، ترکمنستان و ایران تا هند ادامه داشت، فعالیت خود را آغاز کرد. اولین محموله با ۳۹ کانتینر از طریق راه آهن به بندرعباس در جنوب ایران و سپس از طریق دریا به بندر ناوا شوای هند منتقل شد. علاوه بر این، اولین حمل‌ونقل آزمایشی بین‌المللی دیجیتال بین هند و ایران، که امکان عبور بدون درز و بدون کاغذ محصولات تحت ضمانت گمرکی سیستم تیر را فراهم می‌کند، در سپتامبر ۲۰۲۲ رسماً توسط هند معرفی شد که نشان دهنده رشد چشمگیر فعالیت این کریدور در سال گذشته است.
توسعه سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای جهانی مبتنی بر سیستم تیر با تسهیل جریان تجارت فرامرزی، تأثیر مثبت قابل‌توجهی بر مکانیزمهای تجارت منطقه‌ای داشته و نشان داده که مدلی مؤثر برای کاهش هزینه‌های مبادلات تجاری و ترویج رشد بیشتر درون و بین منطقه‌ای تجارت در مقیاس جهانی است
توسعه سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای جهانی مبتنی بر سیستم تیر با تسهیل جریان تجارت فرامرزی، تأثیر مثبت قابل‌توجهی بر مکانیزمهای تجارت منطقه‌ای داشته و به ویژه نشان داده که مدلی مؤثر برای کاهش هزینه‌های مبادلات تجاری و ترویج رشد بیشتر درون و بین منطقه‌ای تجارت در مقیاس جهانی است. بر اساس آمار منتشر شده، تا سال ۲۰۳۰، پیش‌بینی می‌شود که کریدور شمال_جنوب بتواند سالانه بین ۱۴.۶ تا ۲۴.۷ میلیون تن بار حمل کند. این میزان بیش از ۷۰ درصد از کل ترافیک کانتینری بین اوراسیا، منطقه خلیج فارس و جنوب آسیا را تشکیل می دهد.
با کاهش شدید زمان و هزینه های حمل و نقل، کریدور شمال_جنوب همچنین به هند در تامین نیازهای انرژی این کشور به ویژه پس از اینکه انتظار می رود مکانیزم پرداخت روپیه توسط بانک مرکزی هند در تجارت جهانی نه تنها تجارت با روسیه، بلکه واردات نفت از ایران را نیز تسهیل کند؛ کمک کند. این موضوع در حالی مطرح است که هند به دلیل تحریم های آمریکا علیه ایران، تجارت با جمهوری اسلامی را متوقف کرده بود.
افزون بر این، این کریدور ممکن است کلید سیاست اتصال آسیای مرکزی، هند را در اختیار داشته باشد؛ به ویژه زمانی که این سیاست در ارتباط با توافقنامه عشق آباد و پروژه کریدور شرقی از طریق هند، عمان، ترکمنستان، ازبکستان و قزاقستان در نظر گرفته شود. در همین راستا می توان مشاهده کرد که این انگیزه از طریق تلاش های هند در رشد ارتباط با منطقه مشهود است. به عنوان مثال، در ۲۷ ژانویه ۲۰۲۲، هند میزبانی اولین اجلاس هند و آسیای میانه با محوریت ارتباط و همکاری تجاری به عنوان زمینه های اصلی در حالی که سه دهه از روابط دیپلماتیک میان دو منطقه می گذرد، را به عهده داشت.
در بحبوحه ردپای فزاینده یک کمربند_یک جاده در آسیای مرکزی و اروپا، نستراک می تواند به عنوان یک موازنه یا اهرم تجاری در نظر گرفته شود
بر همین اساس، می توان سیاست هند در خصوص اتصال به آسیای مرکزی را مشاهده کرد که از سال گذشته با تمرکز مجدد بر جمهوری های آسیای مرکزی و اقدامات مربوطه، جان تازه ای گرفته است. علاوه بر نیاز قانع کننده فوق الذکر به تنوع برای جلوگیری از محاصره بالقوه نقاط آسیب پذیر یا وابستگی به زنجیره های تامین چین، رقابت بیشتر بین اتحادیه اقتصادی اوراسیا تحت سلطه روسیه، و اتحادیه اروپا بر سر یکپارچگی اقتصادی اروپای شرقی، زمانی که جنگ در اوکراین تشدید شده، عاملی برای افزایش علاقه به کریدور نستراک، به ویژه برای روسیه است.
کریدور شمال_جنوب از اصلاحات ژئوپلیتیک کنونی حتی در شرایطی که تعدادی از چالش های امنیتی مانند تروریسم یا قاچاق مواد مخدر و سلاح وجود دارد و تهدید تحریم های غرب بر این سرمایه گذاری ارزشمند سایه افکنده، سود خواهد برد
روابط پرتنش اتحادیه اوراسیا با اتحادیه اروپا (که ترجیح می دهد با کشورهای منطقه به صورت دوجانبه معامله کند) به همراه نیاز اتحادیه اقتصادی اوراسیا به اعمال ارتباط در مواجهه با عضو مسلط خود که با تحریم‌ها مواجه است، ممکن است توافقنامه تجارت آزاد با هند را تسریع کند؛ در حالی که این توافقنامه تجارت آزاد می‌تواند اقتصاد رو به رشد هند و دسترسی به اوراسیا را تقویت کرده و نفوذ چین را در منطقه کاهش دهد.
علاوه بر این، در بحبوحه ردپای فزاینده یک کمربند_یک جاده در آسیای مرکزی و اروپا، نستراک می تواند به عنوان یک موازنه یا اهرم تجاری در نظر گرفته شود. در مجموع، کریدور شمال_جنوب از اصلاحات ژئوپلیتیک کنونی حتی در شرایطی که تعدادی از چالش های امنیتی، از جمله استفاده از این مسیرها برای تروریسم یا قاچاق مواد مخدر و سلاح وجود دارد و تهدید تحریم های غرب همچنان بر این سرمایه گذاری ارزشمند سایه افکنده، سود خواهد برد.
نظر شما