وحید پورتجریشی؛ بازار: با شدت گرفتن جنگ در اوکراین و سنگین تر شدن هر روزه تحریم های اقتصادی وضع شده علیه مسکو، آینده پروژه «ابتکار کمربند و جاده» چین که مسئولیت انتقال بار صادراتی چین به اروپا از طریق اوراسیا و بالعکس را بر عهده داشت، بیش از هر موضوع دیگری به خطر افتاد.
بسته شدن مسیر شمالی این پروژه که با عبور از روسیه به اروپا متصل می شد، تا حد زیادی چین را تحت فشار قرار داد. البته مقامات پکن در طول دوران جنگ میان روسیه و اوکراین سعی کرده اند تا حد ممکن، از مداخله در این تنش ژئوپولیتیک خودداری کرده و ظاهرا آینده اقتصادی و مراودات تجاری میان چین و اروپا اولویت اصلی پکن را در سیاست خارجی شکل داده و بر خلاف آنچه در روزهای آغازین جنگ تصور می شد، چین دستکم از حمایت علنی از مواضع روسیه در خصوص اوکراین سر باز زد.
اما ادامه درگیری میان روسیه و اوکراین، پکن را واداشت تا هر چه سریعتر به دنبال مسیر جایگزین به جای شاخه شمالی بوده و حتی المقدور، کمترین زیان اقتصادی ناشی از این بحران را متحمل شود. اگرچه در دوران پیش از شکل گیری جنگ، چینی ها هیچگاه مسیر عبوری از ایران را به دلیل تحریم های وضع شده از سوی غرب علیه ایران، در اولویت کار خود قرار ندادند، اما طی روزهای اخیر، بار دیگر موضوع عبور شاخه جدید کمربند و راه از خاک ایران قوت گرفته است.
مسیر ریلی مد نظر چین، در حقیقت با عبور از خاک ازبکستان راهی افغانستان شده و سپس از طریق مرز خواف – هرات و عبور از خاک ایران به سمت ترکیه و از آنجا نیز راهی اروپا خواهد شد.
استقبال طالبان از سرمایه گذاری های ایران و چین
در همین راستا، ذبیح الله مجاهد، سخنگوی دولت طالبان در تاریخ ۲۹ مارس، طی سخنانی گفت: مقام های ایرانی قول راه اندازی پروژه های عمرانی بزرگی از جمله توسعه راه آهن خواف – هرات به ولایت بدخشان در نزدیکی مرز چین را داده اند.
پیشتر در تاریخ ۸ مارس نیز عباس خطیبی، مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیرساخت های حمل و نقلی ایران اعلام کرد که مذاکرات برای ساخت قطعه خط ریلی ۲۲۵ کیلومتری خواف – هرات که با روی کار آمدن طالبان در افغانستان متوقف شده بود، از سر گرفته شده است. وی همچنین تاکید کرد که ساخت این خط برای احیای راه ابریشم انجام شده که می تواند علاوه بر اتصال شرق به غرب از طریق خاک ایران، هزینه های حمل و ترانزیت بار را تا حد زیادی کاهش دهد.
اهمیت خط ریلی خواف – هرات برای ایران و چین
پروژه ساخت خط ریلی خواف – هرات که ساخت آن از سال ۲۰۰۷ آغاز شد، در حقیقت بخشی از پروژه کلان موسوم به کریدور ریلی پنج ملت (FNRC) است که قرار است به طول ۲ هزار کیلومتر، اتصال ریلی میان کشورهای ایران، افغانستان، تاجیکستان، قرقیزستان و چین را فراهم کند.
به گفته مقام های چینی، ساخت این پروژه حدود ۲ میلیارد دلار هزینه در بر خواهد داشت. بر این اساس، این کریدور ریلی از استان سین کیانگ چین راهی قرقیزستان و سپس تاجیکستان شده و نهایتا از طریق مرز ریلی هرات (میان تاجیکستان و افغانستان) به سمت خواف ایران حرکت خواهد کرد.
لذا چنین پروژه ای علاوه بر راه اندازی مسیری جدید برای صادرات کالاهای چینی به اروپا (در قالب پروژه کمربند و جاده) از طریق خاک ایران، برای ایران نیز بسیار حائز اهمیت بوده و در کنار درآمد ترانزیتی سرشار حاصل از حمل و نقل کالاهای چینی برای ایران، منجر به رشد و تقویت اقتصاد نواحی مرزی ایران در همسایگی با افغانستان خواهد شد.
چالش های موجود بر سر راه کریدور ریلی پنج ملت
علیرغم اهمیت ذکر شده برای پروژه بزرگ کریدور ریلی پنج ملت، چالش های این پروژه نیز کم نبوده که تاکنون نیز همین چالش ها، منجر به طولانی شدن فرآیند ساخت و راه اندازی کریدور مذکور شده است.
نخستین چالش موجود بر سر راه این کریدور ریلی، مساله افغانستان است که علاوه بر مشکلات عدیده امنیتی و مالی برای ساخت و راه اندازی این پروژه ریلی، حضور طالبان در این کشور و به رسمیت شناخته نشدن امارت اسلامی افغانستان توسط جامعه جهانی، منجر به قطع کمک های مالی بین المللی به دولت طالبان شده است.
اما دومین معضل بزرگ موجود در این راه، اراده و عزم دولت چین برای راه اندازی کریدوری است که نهایتا از ایران عبور کرده و راهی اروپا خواهد شد. علیرغم علاقه شدید دولت و تجار چینی به افزایش تعامل و مراودات تجاری با ایران، وجود تحریم های بین المللی علیه ایران و ترس از تحریم شدن کالاهای چینی در اروپا، منجر به عقب کشیدن ضمنی چین از تمامی پروژه های عمرانی و حتی استفاده از مزیت های ترانزیتی خاک ایران شده است.
موضوع تحریم های وضع شده علیه ایران تا حدی برای چین اهمیت دارد که در شاخه میانی کمربند و راه که از دریای خزر عبور کرده و از طریق خاک جمهوری آذربایجان راهی ترکیه می شود، علیرغم افزایش شدید هزینه های حمل این مسیر به دلیل ترانسشیپمنت دریایی، چینی ها باز هم چنین کریدوری را به عبور از خاک ایران ترجیح می دهند.
البته عدم علاقمندی چین به سرمایه گذاری و استفاده از مسیرهای ترانزیتی ایران کاملا منطقی و معقول بوده و حتی در صورت عدم توجه به تحریم های وضع شده علیه ایران، مشکل مبادلات سخت و پر هزینه بانکی، منجر به کاهش شدید جذابیت بازار ایران برای نه تنها چین، بلکه هر کشور دیگری شده است. چین حتی برای تسهیل مراودات تجاری خود با ایران، از مدل تهاتر طی سال های اخیر استفاده کرده که به دلیل محدودیت های موجود در این مدل تجاری، چندان روش موفق و فراگیری نبوده است.
نظر شما