بازار؛ گروه انرژی: اقتصاد وابسته به نفت ایران در یک دهه اخیر فراز و نشیب‌های متعددی را از تجربه کرد است. یک روز به مدد رشد قیمت نفت، درآمدهای ارزی ایران افزایش یافته و همین رشد درآمدها از یک سو منجر به بزرگ شدن سهم دولت در اقتصاد و از سوی دیگر منجر به اجرای طرح‌های اشتباه اقتصادی شده است. یک روز هم تحریم‌ها، درآمدهای نفتی کشور را به قدری کاهش می یابد که حتی کفاف هزینه‌های خود دولت را نمی دهد. با وجود مشکلات متعددی که نوسانات درآمدهای نفتی برای ایران ایجاد کرده در طول ده سال گذشته هیچ یک از دولت‌ها تلاشی برای کاهش وابستگی به سطح درآمدهای نفتی نکرده اند و خام فروشی نفت در کشور همچنان ادامه دارد.
درآمد نفتی ایران در سال ۱۳۹۰ به رقم خیره کننده ۱۱۸ میلیارد دلار رسید بوده است. براساس اعلام اوپک طی هشت سال ریاست جمهوری احمدی نژاد، کشور از طریق صادرات نفت بیش از ۶۱۸ میلیارد دلار درآمد داشته است
۶۱۸ میلیارد دلار درآمد نفتی در ۸ سال
گزارش‌های اعلامی حکایت از این دارد که درآمد نفتی ایران در سال ۱۳۹۰ به رقم خیره کننده ۱۱۸ میلیارد دلار رسید بوده است. براساس اعلام اوپک طی هشت سال ریاست جمهوری احمدی نژاد، کشور از طریق صادرات نفت بیش از ۶۱۸ میلیارد دلار درآمد داشته است.
تشدید تحریم‌های نفتی ایران در سال ۱۳۹۱ اما موقعیت را برای ایران تغییر داد به طوری که درآمد نفتی سال ۱۳۹۱ تحت تاثیر عوامل بنیادین بازار نفت و همچنین کاهش سهم ایران به ۶۸ میلیارد و ۵۸ میلیون دلار رسید.
در ماه‌های نخستین دولت یازدهم همچنان قیمت نفت نزدیک به ۱۰۰ دلار بود. اما پس از آن شیب تند کاهش قیمت دامن دولت جدید ایران را برای تامین هزینه‌های کشور گرفت. روند کاهشی بهای نفت تا آنجا پیش رفت که در سال ۹۲ که تقریبا دولت حسن روحانی فعالیت خود را آغاز کرده بوده فروش نفت تنها ۶۴ میلیارد و ۵۴۰ میلیون دلار درآمد ارزی برای ایران به ارمغان داشت.
در سال دوم دولت روحانی بود درآمدهای نفتی ایران وارد کانال ۵۰ میلیارد دلار شده و بر اساس گزارش‌های اعلامی به حدود ۵۵ میلیارد دلار رسید. اما در سال ۹۴ درآمدهای نفتی ایران به یکباره به یک چهارم دولت احمدی نژاد رسید. درآمدهای نفتی ایران که در این سال ۳۱.۸ میلیارد دلار اعلام شده بود.
به نتیجه رسیدن برجام در دی ماه سال ۱۳۹۴، شرایط را برای ایران در بازار نفت متفاوت کرده بود. ایران در سال ۹۵ با رشد بیش از ۴۱ درصدی صادرات نفت خود روبرو بود به طوری که درآمد نفتی ایران در این مقطع زمانی به بیش از ۵۵ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار رسید
برجام و رکود شکنی درآمدهای نفتی
سال ۱۳۹۵ اما برای ایران اما سالی دیگر بود. به نتیجه رسیدن برجام در دی ماه سال ۱۳۹۴، شرایط را برای ایران در بازار نفت متفاوت کرده بود. ایران در این سال با رشد بیش از ۴۱ درصدی صادرات نفت خود روبرو بود به طوری که درآمد نفتی ایران در این مقطع زمانی به بیش از ۵۵ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار رسید.
اما حسن روحانی در اولین سال فعالیت دولت دوازدهم بالاترین درآمد نفتی خود را در سال ۱۳۹۶ به دست آورد که این میزان درآمد برابر با ۶۵ میلیارد و ۸۱۸ میلیون دلار است.
۱۳ آبان سال ۹۷ خورشیدی آغاز فصل جدیدی از تحریم‌ها علیه صنعت نفت ایران بود. در این تاریخ، صادرات نفت ایران ممنوع و تنها هشت مشتری عمده ایران از معافیت‌هایی برخوردار شدند که می‌توانستند تا سقف مشخصی از ایران نفت بخرند. دلیل در نظر گرفتن این معافیت‌ها هم نگرانی از شوک به بازار جهانی بر اثر حذف ناگهانی نفت ایران بود. معافیت‌ها البته بعد از چند بار تمدید سرانجام در دوم اردیبهشت سال ۹۸ حذف شد و از این به بعد هر نوع مبادله نفت با ایران ممنوع شد
تحریم‌ها سبب شده بود هزینه فروش نفت برای ایران بیشتر شود، زیرا ایران به ناچار باید برای تغییر نام محموله‌ها، جابه‌جایی کشتی به کشتی آنها و همچنین برای پذیرش ریسک خرید نفت در شرایط تحریم تخفیف‌هایی را برای مشتریان در نظر بگیرد
کسی گمان نمی کرد افزایش فشارهای اقتصادی از سوی دونالد ترامپ تا این اندازه درآمدهای نفتی ایران را تحت تاثیر قرار دهد. تحریم‌ها سبب شده بود هزینه فروش نفت برای ایران بیشتر شود، زیرا ایران به ناچار باید برای تغییر نام محموله‌ها، جابه‌جایی کشتی به کشتی آنها و همچنین برای پذیرش ریسک خرید نفت در شرایط تحریم تخفیف‌هایی را برای مشتریان در نظر بگیرد. از سوی دیگر بخشی از این نفت صادراتی روی کشتی‌هایی که در خارج از آب‌های ایران اجاره شده از جمله در چند بندر در چین ذخیره می‌شوند که هزینه بالایی برای ایران دارد.
بسیاری از کارشناسان سال ۹۸ را یکی از سخت‌ترین سال‌های اقتصاد ایران می داند. صادرات نفت محدود بود و درآمد ارزی ایران تحت فشار قرار داشت. اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور ایران گفته است که «کل درآمد نفتی این کشور در سال ۱۳۹۸ به دلیل شدت تحریم‌های ایالات متحده، در حدود ۸ میلیارد دلار بوده است. » البته برخی از آمارهای رسمی درآمد نفتی ایران در این سال را بیشتر از ادعای جهانگیری و در حدود ۲۹ میلیارد دلار اعلام کردند.
بسیاری از کارشناسان سال ۹۸ را یکی از سخت‌ترین سال‌های اقتصاد ایران می داند. صادرات نفت محدود بود و درآمد ارزی ایران تحت فشار قرار داشت. اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور ایران گفته است که «کل درآمد نفتی این کشور در سال ۱۳۹۸ به دلیل شدت تحریم‌های ایالات متحده، در حدود ۸ میلیارد دلار بوده است
بازار ویروسی در سال پایانی قرن
شیوع فراگیر ویروس کرونا در سطح جهانی این وضعیت دشوار را به یک بحران تبدیل کرده است. کاهش چشمگیر فعالیت‌های اقتصادی در بسیاری از کشورهای جهان، تنزل چشمگیر تقاضا و قیمت نفت را در پی آورد به نحوی که بهای شاخص نفت خام از نوع برنت که در ماه‌های قبل از شیوع کرونا بین ۶۰ تا ۷۰ دلار در بشکه در نوسان بود، در اواخر ماه آوریل به زیر ۱۶دلار سقوط کرد. منفی شدن قیمت‌ها در این ماه زیان سنگینی را به تمام تولیدکنندگان نفتی جهان زد و بسیاری از غول‌های نفتی ناچار به تعدیل کارکنان خود شدند.
با اجرایی شدن کاهش حدود ۲۰ میلیون بشکه ای نفت از سوی اعضای اوپک، اوپک پلاس و کشورهایی همچون آمریکا، کانادا رفته رفته قیمت‌ها در مدار صعود قرار گرفت. روند روبه رشد قیمت‌ها با آغاز واکسیناسیون گسترده در سراسر جهان سرعت بیشتری به خود خود در آخرین ماه سال ۱۳۹۹ که تقریبا مقارن با سومین ماه میلادی بود توانست از مرز ۶۰ دلار در هر بشکه عبور کند.
۹۰ درصد هدف گذاری محقق شد
اندازه گیری میزان فروش نفت ایران با توجه به ماهیت غالباً پنهان آنها دشوار است. درباره صادرات نفت ایران نه تنها تا کنون به صورت شفاف صحبتی درباره آن نشده بلکه اظهارات متناقضی در اینباره مطرح می شود. به عنوان مثال محمد باقر نوبخت رییس سازمان برنامه و بودجه تابستان امسال اعلام کرد که ایران حتی قادر به فروش یک قطره نفت هم نیست. این در حالی است که بیژن زنگنه وزیر نفت ایران در نمایشگاه نفت، گاز و پتروشیمی اعلام کرده بود که هیچ گاه فروش نفت تا این اندازه خوب نبوده است. آنگونه که برخی منابع خبری اعلام کرده اند ایران به طور متوسط روزانه ۸۰۰ هزار تا یک میلیون بشکه نفت می فروشد.
البته چندین شرکت که تجارت جهانی نفت را رصد می کنند می گویند میزان حمل و نقل از ایران نسبت به سطح پایین اوایل امسال تقریباً دو برابر شده است، هرچند تخمین ها بسیار متفاوت است
TankerTrackers.com مستقر در آمریکا، که از تصاویر ماهواره ای برای پیگیری تحویل ها استفاده می کند، تخمین زده است که صادرات نفت خام ایران در پاییز به ۱.۲ میلیون بشکه در روز رسیده است، در حالی که در فوریه ۴۸۱ هزار بشکه در روز بود.
در همین حال، SVB International در واشنگتن گفت ایران ۵۸۵، هزار بشکه نفت خام در روز در ماه نوامبر صادر می کند، در حالی که در اوایل سال ۲۰۲۰ ۲۳۰، هزار بشکه نفت خام صادر کرده است. اما افزایش چشمگیر در سه ردیاب بازار نشان می دهد که تهران اخیراً در فروش نفت خود موفق تر بوده است. همچنین الیاس نادران رییس کمیسیون تلفیق هم به نقل زنگنه میزان صادرات نفت ایران را ۹۰۰ هزار بشکه اعلام کرده است. این حجم از صادرات در حالی اتفاق افتاده که دولت در بودجه ۱۳۹۹ صادرات نفت را حدود یک میلیون بشکه در نظر گرفته بود.
با این اوصاف می توان ادعا کرد که ایران در طی یک دهه اخیر (سال ۸۹ تا ۹۸، آمار ۹۹ هنوز منتشر نشده) چیزی حدود ۶۴۰ میلیارد دلار درآمدی نفتی کسب کرده است. درآمدی که همواره صرف هزینه های جاری شده و هیچ گاه نتوانسته مانع خام فروشی نفت و توسعه صنایع نفتی کشور شود. بدون شک وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای ارزی بحث امروز و دیروز نیست و این کشور دهه‌هاست در نظر دارد با سرمایه‌گذاری در بخش تولید و توسعه بتواند از این وابستگی بکاهد. دولت‌ها اما یکی پس از دیگری آمده و رفته‌اند و در نهایت هیچ دولتی نتوانسته از این درآمد شیرین صرف نظر کند.
نظر شما