بازار؛ گروه استان ها: استان گلستان سال ها است که با مشکل خشکسالی روبرو شده اما طی سه سال گذشته به طور مداوم کم آبی و کاهش بارندگی را تجربه کرده است به نحوی که این معضل به ابرچالش استان تبدیل شده تاجایی که برخی شهروندان گرگانی تا ۱۴ ساعت قطعی آب را هم تجربه کرده اند کارشناسان بر این باورند که استفاده از محصولات کم‌آب بر در بخش کشاورزی می تواند به عنوان یک راه حل کوتاه مدت برای گذر از بحران باشد.
با توجه به اینکه حدود ۷۰ درصد از اراضی کشاورزی گلستان در شرایط خشک و نیمه خشک قرار دارد، رعایت الگوی کشت ضرورتی است که این هم فقط بر روی کاغذ مانده و صرفا بر زبان مسئولان جاری است.آبخوان داری، آبخیز داری و پیاده سازی طرح الگوی کشت از راهکارهای حفظ داشته های منابع آبی و شیرین سازی آب دریا روش هایی برای روزهای سخت تر خشکسالی است که از سوی کارشناسان مطرح شده است اما گذشته از مباحثی که مطرح شد.
«بهزاد هرمزی» مدیرعامل سابق شرکت آب و فاضلاب گلستان معتقد است: برداشت ۱۰۰ درصدی منابع آب تجدید پذیر از آسیب های جدی به منابع سفره های آب های زیر زمینی است چراکه برداشت ۱۰۰ درصدی از منابع تجدید پذیر یعنی خیانت و تیر خلاص به داشته های آبی استان؛ به باور این کارشناس حوزه آب، بی توجهی به کشت پنبه در استان باعث ظهور کشت هایی مانند شالی و چغندرقند شده که منابع آب های زیر زمینی را به تاراج برده است. مشروح گفتگو با این کارشناس را در ذیل بخوانید.
* به طور کلی دلیل بحران آبی فعلی چیست؟
مشکلات خشکسالی دراز مدت است و پیشگیری و اصلاح آن هم قطعا طی بازه زمانی طولانی امکان پذیر خواهد بود. درباره وضعیت فعلی خشکسالی هم کارشناسان از سال ها قبل هشدار تغییرات اقلیم را مطرح کردند اما توجهی به آن نشد و مهمتر اینکه مسائل مربوط به آب، بین بخشی است و وظیفه یک شرکت یا دستگاه اداری خاص نیست بنابراین باید در سیاست های دراز مدت و چشم انداز های منطقه تمامی نهادهای دولتی به آن توجه داشته و در آمایش سرزمین مطالعات بیشتری درباره آن انجام شود که متاسفانه به رغم هشدارهای کارشناسان توجهی به تقلیل منابع آبی نشد و کشاورزی همچنان در این خطه ادامه یافت چراکه از گذشته گلستان به عنوان یک استان کشاورزی مطرح بوده است.
مطابق آمارها ۸۵ درصد آب های زیر زمینی استان در حوزه کشاورزی مصرف می شود در حالیکه میزان برداشت از این بخش تنها ۴۰ درصد است
اما مطابق آمارها ۸۵ درصد آبهای زیر زمینی استان در این حوزه مصرف می شود در حالیکه میزان برداشت از این بخش تنها ۴۰ درصد است؛ برداشت حدود ۱۰۰ درصدی منابع تجدید پذیر یعنی خیانت و تیر خلاصی که توان احیا را از سفره های آب زیر زمینی می گیرد.
* نوع محصولاتی که در گذشته و امروز توسط کشاورزان کشت می‌شود چه تاثیری در منابع آبی دارد؟
گلستان را در گذشته با کشت پنبه می‌شناختند و این محصول صنعت پایه استان بود که در ذیل آن صنایع ریسندگی، بافندگی، روغن کشی فعالیت می کردند اما اکنون تنها بقایایی از کارخانجات آن در استان باقی مانده است. بی توجهی به کشت پنبه باعث از دست رفتن صنایع پایین دستی و وابسته و همچنین جایگزین کردن کشت هایی شد که منابع آب های زیر زمینی را به تاراج برد.
چغندر قند یکی از این محصولات است که به امید کشت پاییزه به استان وارد کردند و با این کار ضربه ای نهایی به منابع آبی استان وارد شد. اکنون کشاورز صرفا به کشت این محصول در پاییز قانع نمی شود و مسئولان هم توانایی اعمال محدودیت کشت این محصول را ندارند. همین شرایط برای شالی هم رقم خورده است زیرا در استانی که نباید بیش از ۱۶ هزار هکتار برنج کشت شود اکنون با سطح زیر کشت بیش از ۱۰۰ هزار هکتاری مواجه هستیم.
* آیا مسیر سیاست های مقابله با کم آبی در گلستان رضایت بخش است؟
متاسفانه تمام سیاست ها بر مبنای استفاده از آب زیر زمینی بوده و دیگر سیاست های پیش بینی شده بر روی کاغذ باقیمانده و عملیاتی نشده است. منفی شدن بیلان آبی و از طرفی خشکسالی و کاهش بارندگی در پی تغییرات آب و هوایی سبب شد تا آب های زیرزمینی توان احیا نداشته باشند و رودخانه های پر آب بسیار کم آب شوند. حالا در چنین وضعیتی باید برای تعادل و بالانس آب فکری کرد.
درحال حاضر اجرای پروژه شیرین سازی آب دریا در گلستان مطرح است اما هنوز در حد طرح است چراکه برای انتقال آن به شهرستانی مانند گرگان باید مسیر طولانی خط انتقال نصب کرد که هزینه و سایر مشکلات اجتماعی خاص خودش را دارد.
* سیاست‌ها و راهبرهای کاربردی و همچنین چالش‌های پیش روی طرح شیرین سازی آب در گلستان را بفرمایید
مشکلات اجتماعی حاصل از انتقال آب در این طرح باید لحاظ شود زیرا مناطق بندرترکمن و گمیشان از گذشته دچار تنش آبی بودند بنابراین باید اول آب مورد نیاز این مناطق تامین و سپس به سایر شهرها انتقال داده شود زیرا طرح های انتقال آب از یک شهرستان به شهرستان دیگر در گذشته اجرا شد که با تبعات اجتماعی مواجه بود.
در راستای اجرای این طرح باید به مشکلات زیست محیطی هم توجه شود زیرا برداشت آب و شیرین سازی قطعا معضلاتی را برای منطقه پدید می آورد. تغییرات تراز دریای خزر هم یکی از موارد مهمی است که باید در اجرای این طرح به آن توجه، در دراز مدت بررسی و بهترین نقطه برای برداشت آب تعیین شود همچنین با توجه به کیفیت پایین و آلودگی احتمالی موجود در آب دریای خزر، باید سیستم های پیچیده تری برای شیرین سازی پیش بینی شود. در اجرای این طرح نقطه اشتراک اجتماع، اقتصاد و محیط زیست بسیار حائز اهمیت است و باید سیاست ها در این راستا تبیین شود.
* به نظر شما دولت به لحاظ اعتباری توان اجرای پروژه آب شیرین کن را دارد؟
اجرای بخشی از این طرح باید به بخش خصوصی سپرده شود و دولت صرفا خرید تضمینی را انجام دهد زیرا اگر قرار باشد برای انجام این طرح به امید دولت باشیم قطعا این پروژه در آینده ای نزدیک عملیاتی نخواهد شد. پتانسیل موجود باید ارزیابی شود و نباید صرفا به امید شیرین سازی آب دریا باشیم و اهداف دیگر برای دستیابی سریعتر به آب را هم مورد بررسی قرار داد.
در حال حاضر شاهرگ هایی در حوزه آبرسانی به شهر و روستا در کل استان وجود دارد که در کنار آنها می توان آب شیرین کن های لوکال را در نقاط مختلف پیش بینی و در نهایت به این شبکه ها متصل کرد تا وابستگی به آب زیر زمینی کاهش یابد.
* سریع ترین راهکار عملیاتی برای عبور از بحران آب در استان چیست؟
اگر قرار است مشکل آب حل شود باید کلیه دستگاه های مرتبط همراهی کنند. سد نرماب امسال صرفا آبگیری می شود و قابل بهره برداری با هدف آب شرب نیست زیرا خطوط انتقال آن اجرایی نشده است. شاید بتوان گفت با مدیریت مصرف در کلیه حوزه ها به صورت کوتاه مدت می توانیم از تابستان امسال عبور کنیم.
یکی از راه های عبور از بحران آب در استان مسدود کردن چاه های غیر مجاز است. در سطح استان ۳۵ هزار چاه غیر مجاز وجود دارد اما سرعت مسدود کردن آنها بسیار کند است.
در شرایطی که هیچ منبعی به غیر از آب های زیرزمینی نداریم مجبوریم از طرح هایی مثل «نکاشت» (خرید آب از کشاورز) به عنوان راه حلی موقت، بهره ببریم
تامین آب شرب خط قرمز ماست و در شرایطی که هیچ منبعی به غیر از آب های زیرزمینی برای تأمین آب نداریم مجبور هستیم طرح هایی مثل «نکاشت» (خرید آب از کشاورز) را به عنوان مُسکن اجرایی کنیم. مُسکن ها و طرح های اضطراری صرفا برای عبور از بحران است و نباید آن را ادامه دهیم. به عنوان مثال چند سال گذشته قرار بود تا زمانی که سدها به بهره برداری برسد چاه حفر شود اما این تصمیم سبب شد که احداث سد ها به فراموشی سپرده شود.
* سدسازی با روش فعلی می‌تواند در برطرف کردن مشکل کم آبی موثر باشد؟
سد سازی روشی است که در همه دنیا اعمال می شود اما با گسترش صنایع، مصارف و تغییرات آب و هوایی ممکن است پروژه ها و روش های جدیدی برای تامین آب ایجاد شود. نمی توان گفت صرفا ساختن یا نساختن سد برای یک منطقه خاص موثر یا غیر موثر است. قطعا با رعایت کردن برخی فاکتور ها و انجام مطالعات ریشه‌ای و اساسی سدسازی می‌تواند تاثیرات مثبتی داشته باشد.
در برخی مناطق دنیا راه حل تزریق آب به منابع زیر زمینی را به عنوان یک راهکار پیشنهاد می دهند اما در استان گلستان به دلیل برداشت بی رویه از سفره های آب زیرزمینی و نشست دشت، در حال از دست دادن مخازن زیر زمینی و با پدیده لوله زایی چاه ها مواجه هستیم. با نابودی مخازن دیگر نمی توان به سفره های زیر زمینی، آب تزریق کرد. سد سازی، احیا منابع آب زیر زمینی، آبخوان داری و آبخیزداری از راهکار های دراز مدت برای رفع مشکل کم آبی است.
* به نظر شما راه‌های جبران صدمه به آبخوان‌ها چیست؟
قطعا باید به منابع طبیعی توجه ویژه داشته باشیم.پروژه های آبخیز داری و آبخوان داری به همه پروژه ها اولویت دارد که همزمان باعث حفظ محیط زیست و منابع آب زیر زمینی خواهد شد. اعتبارات باید بر اساس اولویت ها اختصاص داده شود و در همان راستا راهی که بیشترین تاثیر گذاری را داشته و جمعیت بیشتری از آن بهره مند خواهند شد را انتخاب کرد.
نظر شما