تهمینه غمخوار؛ بازار: از زمان وقوع جنگ روسیه و اوکراین، منطقه آسیای مرکزی با وجود پیوندهای قوی اقتصادی و تجاری با روسیه، دور شدن تدریجی از مدار مسکو را آغاز کرده است. اگرچه هنوز روابط قابل توجهی با مسکو باقی مانده، اما جنگ کنونی، طیف وسیعی از پیامدهای اجتماعی_سیاسی و اقتصادی را در سراسر منطقه ایجاد کرده که منجر به رقابت سایر کشورها برای نفوذ در آسیای مرکزی در مقابله با پیشنهاد کرملین شده است.
افزون بر ماجراجویی های کرملین در اوکراین، غرب نیز سال‌هاست که در سرتاسر منطقه به‌خصوص پس از خروج اجباری نیروهای خود از افغانستان، عقب‌نشینی کرده و بر همین اساس، دولتهای آسیای مرکزی تصور می کنند که چین در حال حاضر نفوذ زیادی دارد. اما، در همین حال، کشوری مانند ترکیه به طور پیوسته جاه طلبی خود را برای تبدیل شدن به یک بازیگر جایگزین در این منطقه گسترش داده و اینگونه می پندارد که زمان خوبی است تا به دنبال روابط نزدیک تر با کشورهای ترک آسیای مرکزی از جمله قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان و ازبکستان باشد. در همین راستا، در چند سال گذشته، این کشور با قدرت سخت و نه قدرت نرم خود، در این منطقه حضور و نفوذ بیشتری پیدا کرده است.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، روابط ترکیه با این چهار کشور به کندی توسعه یافت، در حالی که در ابتدا ترکیه برای ارائه انواع کمک های مالی و امنیتی مورد نیاز خود تلاش کرد. همچنین ترکیه نتوانست پیوندهای زبانی و فرهنگی خود را به سوی موضوعی منسجم هدایت کند. بر همین اساس، آنکارا رویکرد خود را برای گرد هم آوردن جهان ترک با پیشبرد هویت و فرهنگ ترکی مشترک تجدید کرد.
یکی از سازوکارهایی که ترکیه برای دستیابی به این اهداف از طریق آن اقدام کرد، تشکیل سازمان کشورها یا دولتهای ترک زبان است که در سال ۲۰۰۹ به عنوان یک سازمان بین دولتی با حضور جمهوری آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان و ترکیه به عنوان اعضای موسس آن تأسیس شد. ازبکستان در سال ۲۰۱۹ به عنوان عضو پذیرفته شد و مجارستان، ترکمنستان و جمهوری ترک قبرس شمالی نیز در حال حاضر عضو ناظر هستند. در همین راستا، این سازمان در نوامبر ۲۰۲۲ که جنگ روسیه و اوکراین شتاب بیشتری گرفته بود، اجلاس سالانه خود را در سمرقند، ازبکستان برگزار کرد؛ در حالیکه بر یکپارچگی بیشتر اقتصادی و توسعه مسیرهای اتصال متمرکز بود.
اندکی پس از استقلال آسیای مرکزی، ترکیه خود را به عنوان یک شریک تجاری معرفی کرد، اما بر اساس گزارشهای آماری، گردش مالی با ترکیه همچنان تک رقمی است. در قزاقستان، بر اساس آخرین داده های بانک جهانی، ترکیه حتی یکی از پنج شریک تجاری برتر نیست و در قرقیزستان، ترکیه رتبه پنجم را تنها با ۴.۵ درصد گردش مالی به خود اختصاص داده است.
در سال ۲۰۲۱ نیز، تجارت ازبکستان و ترکیه در مجموع به ۳.۴ میلیارد دلار رسید که در مقایسه با ۲.۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹، آخرین سال قبل از اینکه همه گیری اقتصاد جهانی را خنثی کند، افزایش یافت. همچنین، تجارت قزاقستان و ترکیه در سال ۲۰۱۹ نزدیک به ۳.۹ میلیارد دلار و در سال ۲۰۲۱ برابر با ۴.۱ میلیارد دلار بود در حالی که طرفین متعهد شدند این رقم را به ۱۰ میلیارد دلار برسانند.
در این راستا، برخی از کشورهای آسیای مرکزی از ترکیه خواستند تا کالاهایی را که معمولاً توسط روسیه یا اوکراین عرضه می شد را به آنها ارائه کند. قرقیزستان که در سال گذشته با کمبود دارو به دلیل ممنوعیت صادرات روسیه مواجه شد، از ترکیه برای تامین نیاز دارویی خود کمک طلبید و همین موضوع موجب شد تا آنکارا، به بزرگترین تامین کننده دارو در این کشور تبدیل شود.
به دلیل وجود خطرات مرتبط با زنجیره تامین جهانی و مسیرهای حمل و نقل در اثر جنگ روسیه و اوکراین، مسیر حمل و نقل بین المللی ترانس خزر که به عنوان کریدور میانی شناخته می شود، انگیزه جدیدی برای توسعه و فعال شدن پیدا کرده است
افزون بر این، به دلیل وجود خطرات مرتبط با زنجیره تامین جهانی و مسیرهای حمل و نقل در اثر جنگ روسیه و اوکراین، در این چارچوب، مسیر حمل و نقل بین المللی ترانس خزر که به عنوان کریدور میانی شناخته می شود، انگیزه جدیدی برای توسعه و فعال شدن پیدا کرد. کریدور میانی که یک سرمایه گذاری مشترک بین جمهوری آذربایجان، گرجستان، قزاقستان و ترکیه است، چین و اروپا را از طریق شبکه های حمل و نقل ریلی بار و سیستم های کشتیرانی در سراسر آسیای مرکزی، ترکیه، قفقاز و دریای خزر و بیشتر به کشورهای اروپایی متصل می کند.
بر همین اساس و با توجه به نوسانات ژئوپلیتیکی ناشی از جنگ روسیه و اوکراین، این کریدور زین پس به عنوان یک مسیر جایگزین قابل اعتماد در نظر گرفته می شود؛ در حالی که روسیه را دور می زند. ترکیه هم در این میان، نه تنها نقش مهمی در پیشرفت این مسیر ایفا خواهد کرد، بلکه در ترویج آن به عنوان یک مسیر پایدار و قابل اعتماد که به اولویت قرار دادن مسیرهای ارتباطی مستقل نه تنها از روسیه بلکه احتمالا از ایران، کمک می کند، نقش مهمی خواهد داشت.
در حالی که برخی از کارشناسان معتقدند که با کریدور میانی، ترکیه، چین را از طریق آسیای میانه و قفقاز به اروپا متصل می کند در حالی که مسیر ایران دور زده می شود، اما این احتمال نیز وجود دارد که به دلیل آنکه ایران پتانسیل‌های بسیار بیشتری برای تبدیل شدن به حلقه وصل چین به اروپا دارد، ایران هم در این کریدور حضور پیدا کند
در حالی که برخی از کارشناسان معتقدند که با کریدور میانی، ترکیه، چین را از طریق آسیای میانه و قفقاز به اروپا متصل می کند در حالی که مسیر ایران دور زده می شود، اما این احتمال نیز وجود دارد که به دلیل آنکه ایران پتانسیل‌های بسیار بیشتری برای تبدیل شدن به حلقه وصل چین به اروپا دارد، ایران هم در این کریدور حضور پیدا کند، چرا که مسیر کریدور میانی، در بخش شرقی، مشابه مسیر ایران است و با عبور از قزاقستان و ترکمنستان می تواند از طریق ایران به ترکیه متصل شود.
از طرفی، احتمال زیادی نیز وجود دارد تا ترکمنستان به به طرح چینی یک کمربند_یک جاده بپوندد که در این صورت، ایران که در مسیر این ابتکار قرار دارد از منافع بالقوه ای برخوردار خواهد شد، زیرا تنها مسیر این ابتکار که از ایران میگذرد، از ترکمنستان وارد ایران می‌شود.
در حقیقت، ترکیه با حمایت از کریدور میانی به عنوان قوی‌ترین جایگزین حمل‌ونقل، قصد دارد از آن برای تحکیم موقعیت منطقه‌ای خود با تبدیل شدن به یک کشور ترانزیتی کلیدی استفاده کرده و بر اهمیت استراتژیک آن بیافزاید. از این رو، این حرکت مجدد به سمت کریدور میانی در میان کشورهای آسیای مرکزی به ویژه در زمینه تنوع روابط با روسیه، مورد استقبال قرار گرفته، به گونه ای که ازبکستان این مسیر را فرصتی برای افزایش موقعیت خود در زمینه لجستیک و انرژی می داند و در سال گذشته اعلام کرد که صادرات نفت از طریق این کریدور را از سال ۲۰۲۳ آغاز خواهد کرد.
به دلیل تاکید شدید بر همکاری های درون منطقه ای، ترکیه پیشرفت زیادی در زمینه فشار برای همکاری در کریدور میانی و توانمندسازی کشورهای آسیای مرکزی برای تعهد به این مسیر داشته است
این مسیر همچنین مورد توجه اتحادیه اروپا قرار گرفته است که به جستجوی مسیرهای تجاری پایدار جایگزین با دور زدن روسیه ادامه می دهد. در این میان، ترکیه یک عامل کلیدی برای بازگرداندن کریدور میانی است؛ مسیری که چین قبلاً به عنوان بخشی از ابتکار یک کمربند و یک جاده برای تقویت اتصال به بازار منطقه ای آن را در اولویت قرار داده بود.
با این حال، به دلیل تاکید شدید بر همکاری های درون منطقه ای، ترکیه پیشرفت بیشتری در زمینه فشار برای همکاری در کریدور میانی و توانمندسازی کشورهای آسیای مرکزی برای تعهد به این مسیر داشته است، در حالی که مزیت همکاری با چین در کریدور میانی را نیز به رسمیت می شناسد که در ماه اوت ۲۰۲۲ در دیدار وزرای خارجه دو کشور با ترکیه منعکس شد و اظهار داشت که آنکارا به هم افزایی بین ابتکار کریدور میانی خود و یک کمربند_یک جاده چینی اهمیت زیادی می دهد.
ترکیه با تعامل با چین به عنوان یکی از بزرگترین سرمایه گذاران آسیای مرکزی، از رویارویی غیرضروری با پکن در مورد آینده کریدور میانی جلوگیری خواهد کرد
ترکیه با تعامل با چین به عنوان یکی از بزرگترین سرمایه گذاران آسیای مرکزی، از رویارویی غیرضروری با پکن در مورد آینده این کریدور جلوگیری خواهد کرد. با این حال، چالش‌ها باقی مانده تا این کریدور به عنوان بادوام‌ترین مسیر جایگزین در نظر گرفته شود. فقدان زیرساخت های مدرن یک مسئله است که برای ارتقای آن به بودجه قابل توجهی نیاز است. این مسیر همچنین با محدودیت هایی از نظر ظرفیت و زمان حمل بار مواجه است.
همچنین، باید یک اتحادیه گمرکی مشترک و یکپارچه سازی دیجیتالی برای کشورهای مشارکت کننده ایجاد شود. اقداماتی برای رسیدگی به ارتباطات حمل و نقل دیجیتال در آخرین اجلاس سازمان کشورهای ترک اعلام شد؛ در حالی که توکایف رئیس جمهور قزاقستان پیشنهاد ایجاد مرکز دیجیتالی سازی این سازمان را برای کمک به توسعه دیجیتال منطقه مطرح کرد؛ به طوری که این امر به تسهیل تبادل کارآمد اسناد حمل و نقل و تسریع راه حل های دیجیتال برای تجارت، حمل و نقل و امنیت اطلاعات کمک می کند.
در راستای هدف ترکیه برای پیشبرد خود به عنوان یک رابط کلیدی در سراسر اروپا و آسیا، جاه طلبی آن به کریدور میانی محدود نمی شود. تصمیمی که در اجلاس سمرقند برای ایجاد صندوق سرمایه گذاری ترک یعنی طرحی برای بسیج پتانسیل اقتصادی اعضا و در عین حال تقویت همکاری های تجاری و اقتصادی اتخاذ شد، موجب می شود که اقتصادهای سازمان دولتهای ترک به حمایت ترکیه برای ادغام مالی منطقه ای بیشتر بپردازند. بر همین اساس، ادغام اقتصادی با پیشنهاد قزاقستان برای ایجاد یک شورای مالی سبز ترک که می تواند در مرکز مالی بین المللی آستانه مستقر شود، فراتر رفت.
با توجه به جنگ کنونی، ترکیه از فرصت های جدید ایجاد شده برای تعامل بیشتر در سراسر آسیای مرکزی سود برده و از سازمان هایی مانند سازمان دولتهای ترک برای تحکیم موقعیت خود در منطقه استفاده خواهد کرد. چنین پیشرفت هایی نباید به عنوان دستاوردهای کوتاه مدت در نظر گرفته شوند، بلکه باید به عنوان بخشی از تغییر شکل گسترده تر نظم منطقه ای مد نظر قرار گیرند. از طرفی، آنکارا ممکن است نفوذ فزانیده خود در آسیای مرکزی را تا حدودی جبران کننده اختلالات تجارت و امنیت دریای سیاه ناشی از تصرف سواحل اوکراین توسط روسیه بداند.
رهبران آسیای مرکزی در مقابل پوتین نمی ایستند و حتی الامکان از ذکر سین کیانگ اجتناب می کنند. اما، آنها چاره ای جز تحسین شیطنتهای اردوغان ندارند، در حالی که مزایای روابط نزدیک با ترکیه را حداقل برای ایجاد تعادل بین خواسته‌های روسیه، چین یا غرب، قوی می بینند
بر همین اساس، باید منتظر ماند و دید که ترکیه تا چه زمانی می‌تواند برنامه ترکی خود را پیش از اینکه پکن نیز به دنبال نفوذ بیشتر باشد، ادامه دهد؛ در حالی که البته در کوتاه‌مدت تا میان‌مدت، آنکارا مجددا تلاش خواهد کرد تا با جاه طلبی های خود جایگاهی قوی در منطقه به دست آورد.
در همین راستا، برخی از کارشناسان می گویند: رهبران آسیای مرکزی در مقابل پوتین نمی ایستند و حتی الامکان از ذکر سین کیانگ اجتناب می کنند. اما، آنها چاره ای جز تحسین شیطنتهای اردوغان ندارند، در حالی که مزایای روابط نزدیک با ترکیه را حداقل برای ایجاد تعادل بین خواسته‌های روسیه، چین یا غرب، قوی و وسوسه انگیز می بینند.
نظر شما