ضرورت فعالسازی کریدور شمال_جنوب از سوی هند؛ چابهار، تنها مسیر با صرفه

تهمینه غمخوار؛ بازار: یافتن مسیرهای جایگزین به جای استفاده از مسیر ایران و عدم مشارکت جمهوری اسلامی در مسیرهای ترانزیتی و برخی از کریدورهایی که ایران در آن ها نقش اساسی دارد، موضوع تازه ای این نیست. بارها کشورهای همسایه و کشورهایی که روابط تجاری با ایران داشته اند، مسیر ایران را که به لحاظ زمانی و هزینه ای به صرفه تر بوده، نادیده گرفته و به سراغ کشورهای دیگر رفته اند.

اگر به خاطر داشته باشید، چین در دسامبر دو سال گذشته ترانزیت کالا به قفقاز، ترکیه و اروپای شرقی را بدون استفاده از مسیر ایران یعنی از مسیر ۹ هزار کیلومتری آسیای میانه_جمهوری آذربایجان_گرجستان_ترکیه و سپس اروپای شرقی انجام داد.

علاوه بر چین، در چند روز گذشته نیز با تسهیل مبادلات مالی از طریق روبل و روپیه، هند محموله‌های برنج، میوه، چای، قهوه و مواد غذایی خود را از طریق گرجستان به روسیه صادر کرد در حالی که ایران انتظار داشت تا هندی ها کالاهای خود را از طریق ایران به روسیه صادر کنند.

به دنبال تحریم‌های اروپا و امریکا علیه روسیه، دولت هند اخیرا کمیته ای تشکیل داد تا به تاجرین هندی برای یافتن راه‌های دسترسی به تسهیلات کشتیرانی کمک کند. به همین منظور، مسیر بنادر گرجستان را برای ارسال کالاهای صادراتی خود به روسیه انتخاب کرد. این اقدام هند در حالی صورت گرفت که ایران و هند در خصوص توسعه بندر چابهار که از تحریم‌ها معاف است، با یکدیگر توافق کرده بودند.

برخی از کارشناسان معتقدند که به دلیل آن که جمهوری اسلامی، در طول بیست سال گذشته هنوز نتوانسته خطوط آهن را از چابهار به افغانستان و سپس آسیای میانه تکمیل کند، هند که به عنوان یکی از امضاکنندگان در راه اندازی کریدور شمال_جنوب ‌در نظر گرفته می شود، به جای انتخاب مسیر ایران و فعال سازی این کریدور، مسیر گرجستان را برگزیده، در حالی که مسیر ایران یک پنجم فاصله‌ای است که کشتی‌های هندی برای انتقال کالا به دریای سیاه وسپس به روسیه و اروپای شرقی باید طی کنند.

با توجه به این که اقدامات خوبی از طرف دولت هند برای سرمایه‌گذاری در بندر چابهار انجام گرفته و تلاش‌ ها برای ایجاد خط کشتیرانی مستقیم بین چابهار و هند با رویکرد کاهش هزینه و زمان انتقال کالاها در حال انجام است، این اقدام از سوی این کشور به دور از انتظار بود.

از طرفی دیگر، این کارشناسان یکی از دلایل نادیده گرفتن مسیر ایران با وجود آن که بخشی مهمی از کریدور شمال_جنوب از خاک کشور می گذرد، را این مسئله می دانند که بنادر ایران و روسیه فاقد کشتی های رو_رو لازم و زیرساختهای مناسب برای انتقال کالا هستند و همین امر موجب شده تا کشورهایی مانند هند به گونه ای ایران را دور زده و به سراغ کشورهای جایگزین بروند و فعال سازی کریدور شمال_جنوب به تعویق افتد در حالی که با توجه به ناامنی‌ها و مسائلی که در دریای سیاه با وجود حمله روسیه به اوکراین پیش آمده، بهترین مسیر برای ترانزیت کالا به روسیه مسیر ایران است.

البته این واقعیت را نمی توان انکار کرد که در حال حاضر، فقدان حلقه متصله ریلی میان بنادر شمالی ایران خصوصاً رشت_آستارا موجب شده تا راه اندازی کریدور شمال_جنوب که اقیانوس هند و خلیج ‌فارس را از مسیر ایران به دریای خزر سپس از روسیه به سن‌ پترزبورگ و شمال اروپا پیوند می‌دهد. با موانعی مواجه شود. علاوه بر آن، کاهش سطح آب دریای خزر نیز یکی از بزرگترین مشکلات حمل دریایی ایران و روسیه است که با باز شدن کانال ولگا از سوی روسیه، امکان پهلوگیری کشتی‌ های ایرانی نیز فراهم می شود.

این موضوعات در حالی مطرح است که انتقال کالا از از بنادر ایران به روسیه در مسیر کریدور شمال _جنوب قرار دارند و با توجه به اینکه جمهوری اسلامی در کنار روسیه مهم‌ترین کشورهای دریای خزر هستند، با فعال سازی این مسیر و جابه‌جایی کالاهای ترانزیتی از مسیر هند_چابهار_بنادر شمالی به کشورهای آسیای میانه و روسیه، تبادلات تجاری در دریای خزر افزایش یافته و از منظر اقتصادی در بلندمدت برای کشور سودآور است.

منافع استراتژیک هند از راه اندازی کریدور شمال_جنوب
با احیای تجارت جهانی در جهان پس از کووید-۱۹ و افزایش سرسام آور قیمت کانتینرهای کشتی از آسیا به اروپا و جستجوی راه های جایگزین توسط لجستیک جهانی در میان تنگناهای زنجیره تامین مانند انسداد اخیر کانال سوئز، پروژه های کریدوری شتاب بیشتری به دست خواهند آورد. یکی از این پروژه ها کریدور بین المللی حمل و نقل شمال جنوب است که هند را از طریق روسیه و ایران به فنلاند متصل می کند.

هند به عنوان یکی از امضا کنندگان توافق راه اندازی کریدور شمال_جنوب از سالیان گذشته با جدیت این طرح را دنبال کرده، زیرا برای این کشور توسعه روابط با روسیه و تا حدی ایران اهمیت داشته و دارد. روابط تجاری سنتی هند و روسیه از صد سال گذشته برقرار بوده، اما با توجه به اینکه حمل‌ و نقل عمدتا از طریق دریا انجام می‌گرفته و یک مسیر خیلی طولانی را طی می کرده، به همین منظور راه اندازی کریدور شمال_جنوب برای هند بسیار اهمیت دارد.

از طرفی، این کریدور موجب می شود تا هند دسترسی مستقیم بیشتری به آسیای مرکزی داشته باشد ضمن اینکه این کریدور برای هند اهمیت استراتژیک دارد، زیرا همانطور که ذکر شد تجارت با روسیه و همچنین اروپا و همسایگی گسترده این کشور با افغانستان را تسهیل می‌کند در حالی موجب دور زده شدن پاکستان به عنوان رقیب آن می شود.

علاوه بر آن، دهلی نو از طریق نستراک می تواند نفوذ ژئوپلیتیک خود را در جمهوری‌های غنی از منابع منطقه آسیای مرکزی افزایش دهد در حالی که این کشور آن منطقه را منبع جایگزین تامین انرژی و بازار بزرگی برای کالاهای خود می‌داند. هند قبلاً تمام تلاش خود را به کار برده تا روابط نزدیک تجاری با کشورهای غنی آسیای مرکزی در حوزه انرژی (اورانیوم) و دفاع و مبارزه با تروریسم برقرار کند در حالی که در حوزه های فنی و فرهنگی از طریق اتصال به آسیای مرکزی و سایر چارچوب ها به اهداف خود دست یابد.

حضور فزاینده هند در آسیای مرکزی همچنین نفوذ فزاینده چین را به همراه پروژه های یک کمربند_یک جاده مانند پروژه ۷۰ میلیارد دلاری سی پک افزایش می دهد. این موضوع همچنین برای کشورهای آسیای مرکزی که اخیراً نگران تسلط فزاینده استعماری و استثمارگر چین در منطقه هستند، سودمند است.

بنابراین کریدرو شمال_جنوب به هند کمک می کند تا منابع انرژی خود را فراتر از خلیج فارس متنوع کرده و همچنین جایگاه خود را به عنوان یک بازیگر مهم در اوراسیا تثبیت کند ضمن اینکه مسیر تجاری کوتاه تری را با ایران، روسیه و فراتر از آن به اروپا فراهم کرده و زمینه را برای افزایش تعامل اقتصادی و فرصت های تجاری مستقیم با بازارهای دست نخورده آسیای مرکزی و بالکان ایجاد می کند.

آمار تجارت در میان کشورهای اوراسیا، تصویر ناگواری را نشان می دهد. صادرات از هند تنها یک درصد از کل صادرات در منطقه CIS تشکیل می دهد و تجارت هند با روسیه تاکنون به انرژی و دفاع محدود شده است.

هند همچنین کسر تجاری زیادی با روسیه دارد. بیشترین دلیل برای تجارت ناچیز سایر کالاها، فقدان اطلاعات در مورد بازارهای هند در میان طبقه تجاری روسیه است. وضعیت تجارت در منطقه آسیای مرکزی نیز بهتر نیست و هند سهم ناچیزی در واردات این کشورها دارد. دلیل اصلی کم بودن تجارت با کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه عدم ارتباط است که اکنون از طریق چابهار این مشکل در حال حل شدن است.

بنابراین، را اندازی کریدور شمال_جنوب نه تنها اتصال فیزیکی را افزایش می دهد، بلکه مکانیزم های اشتراک گذاری دانش و اطلاعات را نیز بهبود می بخشد.

سودآوری برخی از بخش های بالقوه صادرات هند از فعالسازی نستراک
بخشی که بیشترین مزایای ذاتی را از نظر مسافت کوتاهتر از طریق این کریدور به دست می آورد، بخش کالاهای فاسدشدنی از جمله میوه ها و سبزیجات است که بیش از ۵۰ درصد از سبد صادراتی هند به اتحادیه اروپا را تشکیل می دهد. بخش دیگری که می‌تواند از مسافت کوتاه‌تر و زمان تحویل سریع‌تر سود ببرد، اقلام با ارزشی مانند دستگاه‌های خودپرداز، چاپگرهای صنعتی، چاپگرهای سه بعدی، لوازم جانبی مونتاژ روباتیک و غیره است.

در سال‌های اخیر، هند در پی تبدیل شدن به یک قطب تولید جهانی است، همانطور که طرح‌های تشویقی مرتبط با تولید اخیراً راه‌اندازی شده است. هدف هند این است که خود را به عنوان یک تولید کننده پیشرو در مواد دارویی، الکترونیک، هواپیما، لوازم جانبی و غیره معرفی کند. از این رو، این کالاهای تولید شده هندی می توانند بازارهای جذابی را در امتداد کریدور شمال_جنوب پیدا کنند.

بخش‌های مهم دیگری که می‌توانند انتظار افزایش صادرات را داشته باشند عبارتند از: کشاورزی و محصولات وابسته (قهوه، چای، ادویه جات ترشی جات، میوه های خوراکی، ماهی)، پوشاک (نه بافتنی)، مهندسی: هواپیما و قطعات آن، مواد شیمیایی آلی، لاستیک و محصولات وابسته، ابزارهای نوری، عکس و پزشکی و صادرات پروژه مربوط به بخش های نفت، مهندسی سنگین و هیدروکربن.

افزون بر این، تجارت الکترونیک داخلی در هند با سرعتی تصاعدی در حال رشد است و با تقویت اتصال اینترنتی منطقه، دامنه تجارت الکترونیک جهانی نیز گسترده شده است. هزینه های بالای حمل و نقل همیشه یک مانع بوده است، اما از طریق فعال سازی کریدور شمال_جنوب، به ویژه اتصال ریلی، این هزینه های حمل و نقل و بار به طور قابل توجهی کاهش خواهد یافت.