چرا انرژی خورشیدی در ایران توسعه نیافته است؟

بازار؛ گروه بین الملل: در سال ۱۸۹۱ اولین آب گرمکن خورشیدی توسط کلارنس آمریکایی ثبت اختراع گردید و این اختراع مقدمه ای بر کاربرد انرژی خورشیدی در سطح گسترده ای از زمینه ها شد، تا آن که در سال ۱۹۵۴ میلادی  سه دانشمند آمریکایی اولین سلول فتوولتائیک سیلیکونی را توسعه دادند. اولین سلول خورشیدی توانائی این را داشت که برق کافی را از طریق خورشید برای تجهزات الکترونیکی فراهم نماید.

از آن زمان تا کنون، استفاده از انرژی خورشیدی کاربرد بسیاری یافته و در ایران نیز از دهه ۱۹۹۰ پنل های تولید برق از انرژی خورشیدی به تدریج وارد فضای آزمایشگاهی و سپس بازار شد.

با این حال در ایران هنوز انرژی خورشیدی نتوانسته جایگاه اصلی و کاربرد زیادی بدست آورد و در حال حاضر نیز بیش از ۹۰ درصد از برق این کشور همچنان بوسیله نیروگاه هایی با سوخت فسیلی تامین می شود.

چرا انرژی خورشیدی برای ایران مهم است؟
ایران کشوری است که به گفته متخصصان با وجود ۳۰۰ روز آفتابی در بیش از دو سوم آن و متوسط تابش ۵,۵ – ۴,۵ کیلووات ساعت بر متر مربع در روز یکی از کشورهای با پتانسیل بالا در زمینه انرژی خورشیدی معرفی شده است. 

برخی از کارشناسان انرژی خورشیدی گام را فراتر نهاده و در حالتی آرمانی ادعا می‌کنند که ایران در صورت تجهیز مساحت بیابانی خود به سامانه‌های دریافت انرژی تابشی می‌تواند انرژی مورد نیاز بخش‌های گسترده‌ای از منطقه را نیز تأمین و در زمینه‌ صدور انرژی برق فعال شود.

بر اساس آمارهای بین المللی میزان تابش خورشید و کریدورهای بادی متعدد موجود در ایران بالاتر از میانگین  کشورهای اروپایی فعال در این حوزه است که نشان دهنده استعداد فوق العاده ایران در تامین انرژی های نو است.

با مطالعات انجام شده توسط DLR آلمان، در مساحتی بیش از ۲۰۰۰ کیلومترمربع، امکان نصب بیش از MW ۶۰۰۰۰ نیروگاه حرارتی خورشیدی وجود دارد و براین اساس و به گفته سازمان انرژی های تجدید پذیر وزات نیرو، اگر مساحتی معادل ۱۰۰×۱۰۰ کیلومترمربع زمین را به ساخت نیروگاه خورشیدی فتوولتائیک اختصاص دهیم، برق تولیدی آن معادل کل تولید برق ایران در سال ۱۳۸۹ خواهد بود.

از سوی دیگر، با توجه به اینکه هنوز اقدامات زیربنایی از جمله برق رسانی به روستاها در نقاط مختلف کشور ادامه دارد و انتقال انرژی در مناطق دورافتاده دشوار و هزینه بر بوده، استفاده از منبع خورشید برای تولید برق، مقرون به صرفه است. همچنین اشتغالزایی و درآمدزایی به ویژه در مناطق کم برخوردار یکی از ثمرات تولید انرژی تجدیدپذیر خورشیدی با استفاده از امکانات محلی است.

چالش های استفاده از انرژی خورشیدی در ایران
با وجود استعداد و قابلیت بالای ایران در تامین انرژی خورشیدی، اما این کشور از ظرفیت بالای این انرژی بسیار کم استفاده کرده است.

جعفرمحمدنژاد سیگارودی، سخنگوی سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق ایران گفته است «در حال حاضر ظرفیت نصب شده نیروگاه‌ها تجدیدپذیر در سراسر ایران به ۸۴۱ مگاوات رسیده و تمامی این ظرفیت از طریق ۱۱۵ شرکت بخش خصوصی ایجاد شده است».

به گفته این مقام دولتی تاکنون نزدیک به ۳۵۰۰ نیروگاه خورشیدی پشت‌بامی یا خانگی در کل ایران ایجاد شده و «۲۵۰۰ واحد دیگر نیز عمدتا در مناطق محروم و روستایی در دست احداث است»، اما همچنان انرژی خورشیدی درصد بسیار ناچیزی در منابع تامین انرژی ایران دارد.

در ایران طی چند سال گذشته دو نیروگاه هفت مگاواتی وارد مدار شده است و وزارت نیرو در برنامه بلند مدت خود اعلام کرده است که می‌خواهد تا سال ۲۰۳۰ میلادی، ۷۵۰۰ مگاوات برق از انرژی خورشیدی تولید کند. با این همه ظرفیت نیروگاه‌های موجود در ایران که با انرژی خورشیدی کار می‌کنند فاصله زیادی با این برنامه دارد و انرژی خورشیدی همچون انواع دیگر انرژی تجدیدپذیر، با استقبال زیادی مواجه نشده است.

علاوه بر دلایلی همچون پیچیدگی نسبی فناوری و هزینه بالا، شاید بتوان فراوانی منابعی همچون نفت و گاز و ارزانی نسبی سوخت‌های فسیلی را از اصلی‌ترین عللی دانست که موجب شده است  انرژی‌های نو از جمله انرژی خورشیدی به صورت گسترده مورد استفاده قرار نگیرند.

همچنین  بالا بودن هزینه‌های اولیه پنل خورشیدی، بالا بودن هزینه سرمایه‌گذاری انرژی خورشیدی نسبت به سایر انرژی‌ها، رقابت‌پذیر بودن سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی نسبت به سایر انرژی‌ها و زمان بر بودن بازدهی پنل‌های خورشیدی مهمترین عواملی هستند که بر عدم توسعه این نوع از انرژی تجدیدپذیر در ایران تأثیر گذاشته است.

در همین ارتباط نیز خوب است توجه شود که قیمت تجهیزات مورد استفاده در نیروگاه‌های خورشیدی فتوولتاییک در جهان به‌دلیل رشد سرمایه‌گذاری در این حوزه و توسعه فناوری به‌طور چشمگیری در ۱۰ سال اخیر کاهش یافته است؛ به‌طوری‌که در حال حاضر هزینه هم‌ترازشده انرژی نیروگاه‌های خورشیدی فتوولتاییک (LCOE) در رقابت با نیروگاه‌های فسیلی قرار دارد.

علی‌رغم این کاهش قیمت، به‌دلیل کاهش شدید ارزش پول ملی، هزینه سرمایه‌گذاری در سامانه‌های خورشیدی در ایران افزایش قابل‌توجهی داشته است و اکنون شاهد افزایش قیمت تجهیزات به میزان نزدیک به دو برابر در مقایسه با سال ۹۸ هستیم.

این افزایش قیمت در تجهیزات نیروگاه خورشیدی تنها شامل اقلام وارداتی نمی‌شود؛ چراکه، بخش قابل توجهی از زنجیره کالاهای مورد استفاده و مواد اولیه آن‌ها همچون ویفر و شیشه مورد استفاده در تولید پنل‌های خورشیدی و یا آهن جهت ساخت سازه نگهدارنده، وابسته به واردات و نرخ‌های جهانی است. شاهد این مدعا افزایش قیمت پنل‌های خورشیدی تولید داخل تا ۲ برابر قیمت در مقایسه با سال گذشته است.

علاوه بر این باید توجه داشت که برای تولید انرژی خورشیدی نیاز به فضای بزرگی وجود دارد و در حال حاضر در شهری مانند تهران که خانه‌ها به سمت کوچک شدن می‌روند، وسعت مورد نیاز که پنل‌های خورشیدی همه واحدهای آپارتمانی بتوانند روی آنها قرار بگیرد، محدود است و برهمین اساس توسعه انرژی خورشیدی در برخی کلان شهرهای ایران بویژه تهران به دلیل کاهش مساحت واحدهای مسکونی با چالش روبرو خواهد شد.