گسترش کریدور جنوبی آذربایجان به بالکان؛ باکو فقط گاز نمی فروشد

بازار؛ گروه بین الملل: نقشه انرژی جنوب شرقی اروپا در حال تحول عمیقی بوده و در قلب این تغییر، آذربایجان قرار دارد - کشوری که به طور پیوسته نقش خود را به عنوان تأمین‌کننده کلیدی گاز طبیعی به بازار اروپا تقویت کرده است. در سال‌های اخیر، آذربایجان فراتر از یک شریک انرژی قابل اعتماد برای اتحادیه اروپا، به نیروی محرکه‌ای برای تنوع‌بخشی و امنیت انرژی در یکی از آسیب‌پذیرترین مناطق این قاره - بالکان - تبدیل شده است.
شرکت نفت دولتی آذربایجان، سوکار، اکنون چشم به مرز جدیدی دوخته است: مقدونیه شمالی. به گفته «مراد حیدروف»، رئیس دفتر منطقه‌ای سوکار در بالکان، این شرکت در حال مطالعه امکان راه‌اندازی یک پروژه گازرسانی ترکیبی در این کشور است. این ابتکار، گاز طبیعی فشرده را از بلغارستان به مقدونیه شمالی از طریق جاده منتقل می‌کند و در ابتدا تأسیسات اجتماعی ضروری مانند بیمارستان‌ها، مدارس و سایر مؤسسات عمومی را هدف قرار می‌دهد. این یک راه حل عملی برای کشوری با زیرساخت‌های محدود و تقاضای رو به رشد برای انرژی پاک‌تر است.
اقدام آذربایجان فقط مربوط به گسترش روابط تجاری نیست بلکه نشان دهنده استراتژی گسترده‌تری بوده که آذربایجان سال‌ها دنبال کرده است - قرار دادن خود به عنوان ستون ثبات و جایگزینی برای اتکای بیش از حد به یک تامین‌کننده واحد. در بالکان، جایی که وابستگی به انرژی از نظر تاریخی یک آسیب‌پذیری سیاسی بوده، رویکرد باکو به شدت طنین‌انداز شده است. برای مقدونیه شمالی که هیچ قرارداد گازی مستقیمی با آذربایجان ندارد و در حال حاضر به واردات از یونان و بلغارستان متکی است، حتی حجم کمی از گاز آذربایجان که از طریق واسطه‌های بلغارستان تحویل داده می‌شود، راه نجات است.
خطرات زیاد است. مصرف سالانه گاز مقدونیه شمالی در حال حاضر فقط ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون متر مکعب است، اما انتظار می‌رود این رقم به شدت افزایش یابد. برنامه گذار عادلانه دولت، جایگزینی نیروگاه‌های زغال‌سنگ با تأسیسات گازی را پیش‌بینی می‌کند که تقاضا را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد. علاوه بر این، اسکوپیه برنامه‌های بلندپروازانه‌ای برای تبدیل شدن به مرکز ترانزیت گاز منطقه‌ای دارد و جریان انرژی را به صربستان، مجارستان و دیگر کشورهای اروپای مرکزی هدایت می‌کند. یک خط لوله جدید با صربستان، به طول ۶۶.۵ کیلومتر و با ظرفیت پیش‌بینی‌شده ۱.۴ میلیارد متر مکعب در سال، در دست توسعه است و قرار است تا سال ۲۰۲۷ تکمیل شود. گاز آذربایجان آماده است تا نقش محوری در این شبکه ایفا کند.
پیامدهای ژئوپلیتیکی این تحول را نمی‌توان نادیده گرفت. بالکان برای مدت‌ها منطقه‌ای بوده است که زیرساخت‌های انرژی و نفوذ سیاسی در آن در هم تنیده‌اند. مقدونیه شمالی با اتصال به کریدور گاز جنوبی نه تنها منابع انرژی خود را متنوع می‌کند، بلکه آسیب‌پذیری استراتژیک خود را کاهش می‌دهد و خود را با اهداف انرژی اروپا هماهنگ‌تر می‌کند. انتظار می‌رود خط لوله‌ای که این کشور را به کریدور گاز جنوبی متصل می‌کند، تا پایان امسال با ظرفیت برنامه‌ریزی‌شده ۲.۸ میلیارد متر مکعب تکمیل شود. این خط لوله تغییر دهنده بازی خواهد بود و جریان مستقیم گاز آذربایجان را ممکن می‌سازد و به وابستگی به ترتیبات کوتاه‌مدت و پراکنده پایان می‌دهد.
تجربه بلغارستان، نگاهی اجمالی به آینده احتمالی این طرح ارائه می‌دهد. بلغارستان از زمان پیوستن به کریدور گاز جنوبی از طریق شبکه ارتباطی یونان-بلغارستان به سرعت به عنوان مرکز مصرف‌کننده و ترانزیت اصلی گاز آذربایجان ظهور کرده است. در سال ۲۰۲۴، سهم آذربایجان از بازار گاز بلغارستان به رقم چشمگیر ۶۰ درصد - تقریباً ۲ میلیارد متر مکعب در سال - رسید. شرکت سوکار و شرکت تأمین گاز آذربایجان در این موفقیت نقش مهمی داشته‌اند و از مرکز گاز بالکان که به بستری قابل اعتماد و شفاف برای معاملات گاز منطقه‌ای تبدیل شده است، بهره برده‌اند.
فعالیت‌های سوکار در بلغارستان فراتر از توافق‌نامه‌های تأمین در مقیاس بزرگ است. این شرکت بر پروژه‌هایی تمرکز کرده است که مستقیماً زندگی مردم را بهبود می‌بخشند و دسترسی به انرژی را گسترش می‌دهند. در پاناگیوریست، سوکار در حال ساخت شبکه توزیع گاز محلی با همکاری آسارل انرژی، یکی از بزرگترین شرکت‌های معدنی اروپا است. این ابتکار عمل، گاز را نه تنها به شرکت‌های صنعتی، بلکه به مؤسسات شهری و خانوارها نیز می‌رساند و اساساً کل یک شهر و منطقه اطراف آن را گازدار می‌کند.
بلغارستان همچنان یکی از کشورهای اتحادیه اروپا با پایین‌ترین سطح گازرسانی است و این امر چنین ابتکاراتی را برای توسعه اقتصادی و پیشرفت زیست‌محیطی حیاتی می‌کند. این تلاش‌ها نشان‌دهنده تعهد شرکت سوکار به ترکیب اهداف تجاری با مسئولیت اجتماعی است - مدلی که می‌تواند در سایر کشورهای بالکان از جمله مقدونیه شمالی تکرار شود.
ابعاد سیاسی این پروژه‌ها نیز به همان اندازه قابل توجه است. نوامبر گذشته، شرکت سوکار و شرکت انرژی دولتی مقدونیه شمالی، تفاهم‌نامه‌ای را در اسکوپیه امضا کردند که پایه و اساس همکاری عمیق‌تر را بنا نهاد. این توافق‌نامه نشان‌دهنده قصد مقدونیه شمالی برای فراتر رفتن از اتکا به واسطه‌ها و ایجاد یک همکاری مستقیم و بلندمدت با آذربایجان بود. همانطور که «سانجا بوژینوفسکا»، وزیر انرژی این کشور تأکید کرد آنها گاز آذربایجان را نه تنها برای مصرف داخلی، بلکه برای جاه‌طلبی‌های ترانزیت منطقه‌ای خود نیز حیاتی می‌دانند.
زمان‌بندی این تحولات بسیار مهم است. جنگ در اوکراین و بحران انرژی پس از آن، وابستگی خطرناک اروپا به گاز روسیه را آشکار کرد. در حالی که کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای تأمین منابع جایگزین تلاش می‌کردند، کشورهای بالکان به دلیل زیرساخت‌های توسعه نیافته و چندپارگی سیاسی خود با چالش‌های منحصر به فردی روبرو بودند. آذربایجان با ورود به این عرصه با منابع قابل اعتماد و سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک، به ثبات منطقه و حمایت از دستور کار متنوع‌سازی گسترده‌تر اروپا کمک کرده است.
برای آذربایجان، این پروژه‌ها بخشی از یک چشم‌انداز بلندمدت هستند. کریدور گاز جنوبی که گاز دریای خزر را از طریق گرجستان و ترکیه به اروپا منتقل می‌کند، ارزش استراتژیک خود را ثابت کرده است. گسترش دامنه آن به مناطق عمیق‌تر بالکان نه تنها نقش آذربایجان را به عنوان یک شریک قابل اعتماد تقویت می‌کند، بلکه انعطاف‌پذیری اتحادیه اروپا را در مواجهه با شوک‌های ژئوپلیتیکی نیز افزایش می‌دهد.
سال‌های آینده تعیین‌کننده خواهند بود. اگر پروژه‌های فعلی طبق برنامه پیش بروند، مقدونیه شمالی می‌تواند به یک حلقه کلیدی در یک شبکه منطقه‌ای تبدیل شود که جنوب شرقی اروپا را به منابع انرژی دریای خزر متصل می‌کند. برای مردم بالکان، این به معنای امنیت انرژی بیشتر، تولید برق پاک‌تر و فرصت‌های جدید برای رشد اقتصادی است. برای کل اروپا، نشان‌دهنده گامی به سوی آینده‌ای متعادل‌تر و متنوع‌تر در حوزه انرژی است.
در این چشم‌انداز در حال تحول، استراتژی عمل‌گرایانه و آینده‌نگر آذربایجان برجسته است. باکو با ترکیب توسعه زیرساخت‌ها با مسئولیت اجتماعی و با همسو کردن سیاست‌های انرژی خود با نیازهای شرکایش، صرفاً گاز نمی‌فروشد - بلکه در حال تغییر شکل ژئوپلیتیک انرژی کل منطقه است. بالکان که مدت‌ها به عنوان حاشیه اروپا دیده می‌شد، ممکن است به زودی به عنوان یک چهارراه حیاتی جریان‌های انرژی ظهور کند و گاز آذربایجان در قلب این تحول قرار دارد.