بازار؛ گروه انرژی: با توجه به فشار تحریم‌های نفتی بر ایران و همچنین وابستگی شدید اقتصاد به فروش نفت، توجه به بالا بردن افزایش فرآورده‌های نفتی لازم و ضروری است. تحریم یک محصول زمانی صورت می‌گیرد که جایگزینی در بازار جهان برای آن باشد، با توجه به افزایش تولید نفت خام در کشورهای نفت‌خیز نیاز بازار به نفت ایران کاهش چشم‌گیری پیدا کرده است.
ایران با در اختیار داشتن بیش از ۳۳ تریلیون متر مکعب ذخایر متعارف گاز طبیعی و ۱۵۷ میلیارد بشکه ذخایر قابل برداشت نفت خام، از پتانسیل و مزیت نسبی مناسبی برای توسعه صنعت پتروشیمی و پتروپالایشگاهی با هدف تکمیل زنجیره ارزش نفت و گاز برخوردار است.
صنعت پالایشگاهی با هدف تأمین سوخت مایع طراحی و درحال توسعه است و بیشتر به سمت تمرکز بر حمل و نقل و تولید انواع سوخت مانند بنزین و گازوئیل سوق پیدا کرده است. نعمت وجود گاز در کشور و پایین بودن قیمت آن سبب شده صنایع پتروشیمی که از دیگر صنایع پایین دستی نفت است به جای استفاده از خوراک مایع به سمت استفاده از گاز برود و همین عامل سبب شده که تنوع تولید محصولات پتروشیمی پایین باشد و سبد محصولات این صنعت خالی از محصولات مهمی باشد که با خوراک مایع به دست می‌آید.
از ظرف دیگر بسیاری از صنایع تکمیلی داخل نیاز به محصولات پتروشیمی دارند که با خوراک مایع تولید می‌شود و به دلیل این محصولات را وارد می‌کنند که در شرایط تحریم واردات این اقلام بسیار مشکل است
بر اساس آمار جهانی میزان استفاده از محصولات پتروشیمی از سال ۲۰۱۰ روبه افزایش بوده است اما میزان مصرف سوخت مایع در جهان به دلیل رشد تکنولوژی و تغییر سوخت‌های مصرفی و مانند افزایش سهم LPG، LNG و CNG در سبد مصرف سوخت و تغییر در شرایط خوراک (نفت‌خام)، افزایش استانداردهای کیفی و زیست محیطی فراورده‌های هیدروکربویی سبب کاهش نیاز به سوخت‌های مایع است که نشان از کاهش خریدار محصولات پالایشگاهی می‌باشد.
حاشیه سود فراورش هر بشکه نفت خام در پتروپالایشگاه حدود ۳ برابر سود فراورش هر بشکه نفت خام در پالایشگاه است. نرخ بازگشت سرمایه در پتروپالایشگاه‌ها ۳۰ درصد پیش بینی می‌شود در حالی که در خوشبینانه‌ترین حالت در پالایشگاه ۱۳ درصد است
وجود این شرایط سبب شده که کشورهای دنیا به سمت مفهومی به نام پتروپالایشگاهی بروند. پتروپالایشگاه حاصل ادغام جریان‌های مواد و انرژی بین پتروشیمی و پالایشگاه‌های نزدیک هم است.
سوددهی بالای پتروپالایشگاه‌ها، کاهش قیمت تمام شده محصولات، ایجاد استحکام و ثبات در زنجیره ارزش (با تنوع بالای محصول)، کاهش هزینه‌های طولانی مدت، آلودگی کمتر، تأمین مواد استراتژیک برای صنایع تکمیلی، جلوگیری از خروج ارز، سهولت بیشتر در فروش و تبدیل ریالی آن، تبدیل ایران به هاب انرژی منطقه، منحصر به فرد نبودن محصولات پتروشیمیایی همانند نفت خام ایران، تبدیل بعضی محصولات کم‌ارزش پالایشی به محصولات ارزشمند پتروشیمیایی، اشتغال، صادرات بیشتر، رشد اقتصادی، افزایش تولید ناخالص ملی و ضربه گیر بودن در برابر تحریم‌های نفتی از جمله مزیت‌های پتروپالایشگاه‌ها است.
حاشیه سود فراورش هر بشکه نفت خام در پتروپالایشگاه حدود ۳ برابر سود فراورش هر بشکه نفت خام در پالایشگاه است. نرخ بازگشت سرمایه در پتروپالایشگاه‌ها ۳۰ درصد پیش بینی می‌شود در حالی که در خوشبینانه‌ترین حالت در پالایشگاه ۱۳ درصد است.
دلایل عدم توجه دولت‌ها به راه‌اندازی پتروپالایشگاه ها
با توجه به کارهای پژوهشی صورت گرفته و همچنین تجربه کشورهای نفت‌خیز از احداث و توسعه پتروپالایشگاه، وزارت نفت به دنبال توسعه صنایع بالا دستی یا به عبارت دیگر کشف معادن جدید نفتی به منظور خام فروشی است.
یکی از دلایل عدم تمایل وزارت نفت به سمت پتروپالایشگاه‌ها نداشتن مدل مناسبی برای تأمین سرمایه پروژه‌های پالایشگاهی و پتروپالایشگاهی بود.
از دیگر دلایل نرفتن وزارت نفت به این سمت ورشکستگی برخی از پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌های بود که توسط ارگان دولتی و نهادهای مالی مانند بانک دایر شده بود که در بررسی دلایل شکست آن مدیر غیر تخصصی را عنوان کرده بودند.
نداشتن قوانین حمایتی در مجلس در جهت تأمین کاهش بودجه وزارت نفت در صورت فروش نفت به پالایشگاه‌های داخلی و تأمین نفت خام پتروپالایشگاه‌ها است. یکی از علت‌های که موجب خام فروشی نفت به بازارهای خارجی است سود ۱۴.۵ درصدی شرکت ملی نفت است در حالی که از فروش نفت خام به داخل ۵ درصد سود حاصل آن می‌شود به همین دلیل وزارت نفت ترجیح می‌دهد نفت را به صورت خام به فروش برساند.
ساخت پتروپالایشگاه نسبت به کشف منابع نفتی و استراج آن و همچنین احداث پالایشگاه زمان بیشتری می‌برد، از طرف دیگر سود حاصل از پتروپالایشگاه زمان بیشتری نسبت به سود حاصل از خام فروشی دارد به همین دلیل دولت کمتر میل به سرمایه‌گذاری و راه اندازی چنین پروژه‌های از خود نشان می‌دهد.
نداشتن نقش راه از آینده فروش محصولات پتروپالایشگاهی و ترس از پیدا نکردن مشتری از دیگر دلایل عدم حرکت دولت‌ها به سمت احداث پتروپالایشگاه‌ها در وسعت بالا بوده است. همچنین نظام برنامه‌ریزی در طول دوره‌های مختلف سبب شده که صنعت پتروشیمی همیشه از صنعت پالایشگاهی جدا باشد و هماهنگی لازم جهت تأمین نیازهای یکدیگر صورت نگیرد که می‌توان عدم تأمین خوراک پتروشیمی شازند اراک را مصداقی از این ناهماهنگی‌ها دانست.
ایران چقدر فرآورده نفتی صادر کرده است؟
تولیدات نفت خام ایران طبق آخرین داده‌های اوپک در ماه ژوئن ۲۰۱۸ با ۲۲ هزار و ۷۰۰ بشکه کاهش نسبت به ماه می به ۳.۷۹۹ میلیون بشکه در روز رسیده است که نشان از کاهش فروش نفت خام ایران در بازارهای جهانی به دلیل تحریم‌ها می‌دهد. این درحالی است که میزان صادرات پتروشیمی به عنوان صنعت تکمیلی فرآورده‌های نفتی بعد از تحریم‌ها به بیش از ۱۷ میلیون تن در ۱۰ ماهه سال گذشته رسیده است و رتبه نخست صادرات را به خود اختصاص داده است.
مجموع صادرات فرآورده‌های نفتی ایران سال ۹۴، به ٢٢٠ هزار بشکه (حدود ۳۵ میلیون لیتر) در روز رسید که این رقم معادل ۵/۱۲ درصد نفت خام پالایش شده در کشور است. با مقایسه این عدد با ۱۴۳ میلیون لیتر ذکر شده در جدول بالا که مربوط به چند فراورده و تنها چهار کشور همسایه ایران است، ظرفیت بالای کشورهای منطقه برای صادرات فراورده مشخص می‌شود.
چهار راهبرد کلی در صنعت نفت کشور در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، ذکر شده که بیشتر بر عدم وابستگی کشور به نفت و بالا بردن ارزش افزوده از طریق بالا بردن تکمیل زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز است. محصولات پتروپالایشگاه که جزو صنایع تکمیلی و با ارزش افزوده بالای نفتی است در راستایی مقاوم کردن اقتصاد کشور نقش بسزایی دارد. ایجاد اشتغال و فرصت سرمایه‌گذاری برای مردم، جذب نقدینگی سرگردان کشور و ایجاد ارزش افزوده بیشتر در صنایع پایین دستی که از مهم‌ترین راهبردها برای اقتصاد مقاومتی و ثبات پولی کشور است از جمله موارد توجه به پتروپالایشگاه‌ها می‌باشد.
دور زدن تحریم‌ها و یا برداشتن آن‌ها از نظر اقتصادی و نظری نمی‌تواند راهبر مناسبی برای داشتن یک اقتصاد پایدار باشد. بی اثر کردن تحریم‌ها با استفاده ازظرفیت‌ها و توان داخل تنها راهبرد مورد نظر اقتصاددانان است که منجر به افزایش هزینه تحریم‌ها و مقاوم سازی اقتصاد ایران می‌شود.
نفت از بخش‌های اصلی اقتصاد و نقطه اثر گذار در تحریم‌ها است که لزوم توجه و انجام اقدامات راهبردی در جهت بی اثر کردن تحریم‌ها در این حوزه را می‌طلبد.
تولید و فروش فرآورده‌های نفتی و پتروشیمیایی به جای خام فروشی از طریق توسعه و افزایش ظرفیت پتروپالایشگاه‌های کشور مهم‌ترین راهبردی است که اقتصاددانان و همچنین تجربیات کشورها مختلف دنیا بر آن تاکید دارند.
با توجه به تجربه پالایشگاه ستاره خلیج فارس ایران که تأمین مالی آن توسط مردم صورت گرفت احداث پتروپالایشگاه با درآمد بیشتر و بازدهی بالاتر می‌تواند از طریق مردم و جمع شدن نقدینگی سرگردان در کشور صورت بگیرد که همین امر یکی از راه‌های کنترل تورم و ایجاد اشتغال پایدار می‌باشد. همچنین توسعه پتروپالایشگاه سبب می‌شود نفت خام به جای صادرات، در داخل به عنوان خوراک این صنایع استفاده شود و محصولات پتروشیمایی که درآمد بالاتری از فروش نفت خام دارد صادر شود.
ساخت پتروپالایشگاه به طور متوسط ۳ تا ۵ سال به طور می‌انجامد اما با این کار نه تنها تحریم فروش نفت از بین می‌رود، بلکه سرمایه مردم در تولید قرار می گیرد و به میزان قابل توجهی ارزش افزوده و اشتغال در کشور ایجاد خواهد شد
شکست تحریم نفتی با توسعه پتروپالایشگاه ها
ساخت پتروپالایشگاه به طور متوسط ۳ تا ۵ سال به طور می‌انجامد اما با این کار نه تنها تحریم فروش نفت از بین می‌رود، بلکه سرمایه مردم در تولید قرار می گیرد و به میزان قابل توجهی ارزش افزوده و اشتغال در کشور ایجاد خواهد شد.
در جدول بالا از ظرفیت صادرات محصولات پتروشیمی تنها به ۴ کشور همسایه را مشاهده می‌کنیم که روز به روز در حال افزایش است. این کشورها از عمده خریداران محصولات پتروپالایشگاهی از چین و سایر کشورهای اروپایی هستند به همین منظور ترکیه در حال احداث پتروپالایشگاه است تا بتواند بازارهای هدف خود را و همسایگان را به دست آورد.
همانطوری که با راه اندازی پالایشگاه برای ساخت بنزین در کشور توانستیم تحریم بنزین را خنثی کنیم می‌توان با ساخت پتروپالایشگاه تحریم‌های نفتی را هم خنثی کنیم.
با افزایش تولید نفت توسط کشورهای عضو اوپک و غیراوپک باید کم کم باید منتظر کاهش فروش بیش از حد نفت خام ایران در بازار باشیم به همین دلیل نیاز است که مجلس و دولت به سرعت به سمت ساخت پتروپالایشگاه به فروش محصولات این صنعت به جای نفت خام باشند.
نظر شما