تحریم، شکاف نظام رسمی و غیررسمی انرژی جهان را تشدید می کند؛ چینی ها در کمین نفت ایران

گروه بانک و بیمه: بازار جهانی نفت در سال‌های اخیر شاهد تغییرات عمیقی بوده است؛ از یک‌سو رشد تقاضای چین و هند به‌عنوان موتورهای مصرف انرژی، و از سوی دیگر، تحریم‌های غرب علیه ایران و روسیه، که توازن سنتی بازار را به‌هم زده است. اکنون در آستانه بازگشت دوباره تحریم‌های سازمان ملل علیه تهران، پرسش اصلی این است که آیا صادرات نفت ایران بار دیگر سقوط خواهد کرد یا تجربه سال‌های گذشته تکرار می‌شود و نفت ایران همچنان راه خود را به بازار پیدا می‌کند؟

بریتانیا، فرانسه و آلمان در اواخر اوت روند بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را کلید زدند. این کشورها تهران را به عدم پایبندی به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ متهم می‌کنند. بسته تحریمی جدید شامل ممنوعیت صادرات تسلیحات، محدودیت‌های موشکی و فناوری هسته‌ای، مسدودسازی دارایی‌ها، محدودیت‌های سفر و همچنین فشارهای تازه بر بانک‌ها، حمل‌ونقل و بخش انرژی ایران خواهد بود. نمونه از قطعنامه های بازگشتی بر علیه ایران در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه شامل موارد زیر است:

درس‌های تاریخچه صادرات نفت ایران

تجربه بیش از یک دهه اخیر نشان می‌دهد نفت ایران همواره در کانون تحریم‌ها قرار داشته است. صادرات روزانه که در سال ۲۰۱۱ حدود ۲.۲ میلیون بشکه بود، تحت فشار تحریم‌های غرب به کمتر از یک میلیون بشکه در ۲۰۱۴ رسید. توافق ۲۰۱۵ موقتاً راه تنفس باز کرد و صادرات در ۲۰۱۷ به ۱.۸۵ میلیون بشکه افزایش یافت. اما خروج آمریکا از برجام بار دیگر صادرات را به زیر نیم‌میلیون بشکه در ۲۰۲۰ رساند؛ کمترین سطح تاریخ. از آن زمان، اروپا خرید نفت ایران را به‌طور کامل متوقف کرده است.

شبکه‌های غیررسمی و مسیرهای پنهان

با وجود فشارهای آمریکا، صادرات نفت ایران هرگز به صفر نرسید. شبکه‌ای پیچیده از تجار، شرکت‌های صوری، نفتکش‌های قدیمی و انتقال کشتی به کشتی در اقیانوس‌ها، مسیر تازه‌ای برای عبور از تحریم‌ها ساخت. حتی خاموشی سیستم‌های ردیابی کشتی‌ها به یک رویه عادی بدل شد. همین ابتکارها باعث شد صادرات ایران از کف تاریخی ۴۴۴ هزار بشکه در ۲۰۲۰ به بیش از ۱.۶ میلیون بشکه در ۲۰۲۵ برسد؛ آن هم در شرایطی که حدود ۸۰ درصد این نفت راهی چین می‌شود.

چین؛ خریدار اول و برنده اصلی

چین از حامیان اصلی ایران در برابر فشارهای غرب است و گزارش رسمی واردات نفت ایران را از سال ۲۰۲۲ متوقف کرده تا حساسیت‌ها را کاهش دهد. در عمل اما پالایشگاه‌های چینی بیشترین سهم را از نفت ارزان ایران برده‌اند. حتی در صورت بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، بعید است پکن خرید خود را کاهش دهد؛ بلکه انتظار می‌رود تخفیف‌های نفتی بیشتری از تهران طلب کند. این روند برای ایران اگرچه درآمدهای حیاتی ایجاد می‌کند، اما در عین حال باعث تثبیت وابستگی به یک مشتری بزرگ و فروش با نرخ پایین‌تر از قیمت جهانی شده است.

بازار انرژی با دو منطق موازی

تحلیلگران بر این باورند که تحریم‌ها علیه ایران و روسیه به مرور کارایی خود را از دست داده‌اند و اکنون بازار جهانی انرژی بر اساس دو منطق موازی پیش می‌رود: کشورها و شرکت‌های پایبند به تحریم‌ها از یک‌سو، و بازیگران غیرمتعهد مانند چین و برخی دیگر از خریداران آسیایی از سوی دیگر. به همین دلیل، بازگشت تحریم‌ها به‌جای توقف صادرات ایران، بیشتر به تعمیق تجارت در «سایه» خواهد انجامید و شکاف میان نظام رسمی و غیررسمی بازار جهانی انرژی را تشدید خواهد کرد.