بازار؛ گروه بین‌الملل: بدون تردید، تغییر قابل توجهی در توازن قدرت در جهان رخ داده است زیرا ایالات متحده اخیراً تلاش‌های خود را برای بازپس گیری سلطه بر جهان تشدید کرده است. از این حیث، تلاش پکن برای ایجاد جهانی چندقطبی مبتنی بر اتحاد با کشورهایی که قبلاً از سوی واشنگتن تحت فشار بوده‌اند، به ویژه ایران، قابل توجه است. اما اخیر تردیدهایی در مورد تداوم رابطه تهران و پکن مطرح شده مبنی براینکه احیای توافق هسته‌ای می‌تواند این رابطه را تحت تاثیر قرار دهد، اما باید توجه داشت که رویکرد ایران مستقل از این امر بوده و احتمالا روابط دو کشور تقویت نیز خواهد شد.
به نظر می‌رسد که انتخاب مسعود پزشکیان به عنوان رییس‌جمهور ایران گام مثبت در جهت احیای بالقوه توافق هسته‌ای باشد، اما بعید است که این امر تغییر قابل توجهی در روابط تهران و پکن دهد. مردم ایران در ۵ ژوئیه رئیس جمهور جدید، مسعود پزشکیان، را انتخاب کردند و او موفق شد رقیب خود سعید جلیلی را شکست دهد. پزشکیان، جراح قلب و وزیر سابق بهداشت جانشین رئیس جمهور شهید ابراهیم رئیسی شد که در ۳۰ اردیبهشت در سانحه سقوط هلیکوپتر جان باخت.
شی جین پینگ، رئیس جمهور چین، نیز به سرعت پیروزی پزشکیان را در انتخابات تبریک گفت. سه روز بعد، در ۸ ژوئیه، ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، در کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد که ایران از فضای مساعد دیپلماتیک کنونی برای حذف تحریم‌ها و تقویت روابط خود با چین استفاده خواهد کرد.
چین و ایران در کنار هم؟
دولت ایران اکنون به دنبال راه‌هایی برای تثبیت شرایط اقتصادی و تضمین قدرت خود در منطقه است. در این میان، چین یک شریک کلیدی در این تلاش‌ها بوده و خواهد بود. در سال ۲۰۲۳، چین ۹۰ درصد نفت ایران را خریداری و نقش کلیدی اقتصادی برای تهران داشت. با این حال، پکن سرمایه‌گذاری‌های اندکی در ایران سرازیر کرد، در حالی که میلیاردها دلار را به کشورهای عربی همسایه اختصاص داده است. در واقع، دو کشور از زمان امضای برنامه جامع همکاری در سال ۲۰۲۱، دستاوردهای اندکی داشته‌اند. براساس برخی ادعاها، قرار بود چین ۴۰۰ میلیارد دلار در دوره ۲۵ساله این توافق در اقتصاد ایران سرمایه‌گذاری کند، که به نظر می‌رسد این امر تاکنون محقق نشده است.
باوجود موفقیت محدود در گسترش جنبه اقتصادی روابط چین و ایران، پکن پیوسته در تلاش است تا به ایران کمک کند تا انزوای بینالمللی خود را شکسته و با تلاش‌ها برای منزوی کردن بیشتر ایران مقابله کند.
برخی از کارشناسان باور دارند تا زمانی که توافق هسته‌ای ایران احیا نشده باشد، بعید به نظر می‌رسد که این روند تغییر کند. تحریم‌های آمریکا علیه ایران، جریان سرمایه‌گذاری را پیچیده و شرکت‌ها و بانک‌های بزرگ چینی را برای سرمایه‌گذاری در ایران مردد می‌کند. سفیر سابق ایران در پکن، محمدحسین ملائک، در اینباره گفته است که چین ظاهراً مایل به گشودن خطوط اعتباری برای ایران بود اما به دلیل نظام تحریم هرگز این امر محقق نشد.
باوجود موفقیت محدود در گسترش جنبه اقتصادی روابط چین و ایران، پکن پیوسته در تلاش است تا به ایران کمک کند تا انزوای بینالمللی خود را شکسته و با تلاش‌ها برای منزوی کردن بیشتر ایران مقابله کند. چین همراه با روسیه یکی از مدافعان کلیدی الحاق ایران به گروه بریکس بود که در سال ۲۰۲۳ به آن پیوست. همچنین، چین در سازمان ملل بسیاری از ابتکارات غربی برای محکومیت ایران را وتو کرده و در نتیجه مانع از انزوای بیشتر جمهوری اسلامی شده است.
در مقابل، ایران از عضویت تازه به دست آمده خود در بریکس و سازمان همکاری شانگهای می‌تواند برای حمایت از تغییرات در سیستم مالی در راستای بهبود وضعیت اقتصادی، استفاده کرده است. ایران پس از پیوستن به سازمان همکاری شانگهای خواستار استفاده از ارزهای ملی در میان کشورهای عضو برای دور زدن تحریم‌های مرتبط با دلار آمریکا شد. در چارچوب بریکس نیز، بانک مرکزی ایران (CBI) پیشنهاد کرد که این سازمان سیستم تبادل اطلاعات مالی مشابه سوئیفت را راه‌اندازی کند و نهادی برای مبارزه با پولشویی و مبارزه با تامین مالی تروریسم مشابه گروه ویژه اقدام مالی (FATF) ایجاد کند. ایران در این دو نهاد با تحریم‌های غرب مواجه شده است.
البته چین و ایران به یکدیگر نیاز دارند. ایران برای خروج از انزوای بینالمللی خود به چین متکی است، در مقابل چین مواضع ضد آمریکایی ایران را در راستای رویکرد سیاست خارجی محسوب می‌کند. چین علیرغم اینکه یک بازیگر برجسته در صحنه بینالمللی است، خود را مانند ایران در محاصره دشمنان و منزوی محسوب می‌کند. این ذهنیت «همواره در تحریم» دو کشور را همچنان به هم نزدیکتر کرده است.
در چارچوب بریکس نیز، بانک مرکزی ایران (CBI) پیشنهاد کرد که این سازمان سیستم تبادل اطلاعات مالی مشابه سوئیفت را راه‌اندازی کند و نهادی برای مبارزه با پولشویی و مبارزه با تامین مالی تروریسم مشابه گروه ویژه اقدام مالی (FATF) ایجاد کند
تداوم رویکرد نگاه به شرق
چین از زمان آغاز سیاست «نگاه به شرق» در ابتدای ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد در سال ۲۰۰۵ برای ایران اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده و همچنان بر اهمیت روابط خود با چین تأکید می‌کند. البته رویکرد «نگاه به شرق» در طول تقریباً بیست سال حیات، در تنوع بخشیدن به روابط اقتصادی ایران به اندازه کافی موفق نشد تا آسیب‌پذیری این کشور در برابر غرب، به ویژه در برابر تحریم‌های ایالات متحده را کاهش دهد.
هرچند برخی از کارشناسان انتخاب رئیس جمهور اصلاح‌طلب را آمادگی ایران برای بازگشت به دیپلماسی با کشورهای غربی و نشانه مثبتی برای احیای احتمالی توافق هسته‌ای می‌دانند، اما شرایط سیاسی و بینالمللی ممکن است مانع پیشرفت چشمگیر پزشکیان در زمینه اصلاحات اقتصادی شود. در ایران، تغییر ریاست جمهوری به طور معمول منجر به تغییرات اساسی در سیاست خارجی نمی‌شود.
در دوران ریاست جمهوری پزشکیان، این احتمال وجود دارد که چین و ایران راه‌هایی را برای تعمیق روابط استراتژیک خود ادامه دهند، هرچند مشارکت اقتصادی آن‌ها همچنان به اندازه پتانسیل‌های آن نخواهد بود.
در سطح بینالمللی نیز چالش‌های مهمی وجود دارد. آمریکا اعلام کرده که آماده از سرگیری مذاکرات هسته‌ای با ایران نیست و با توجه به انتخابات آتی ریاست جمهوری آمریکا و برتری ترامپ در نظرسنجی‌ها، تکیه بر احیای توافق هسته‌ای برای حل مشکلات ایران بسیار خوش‌بینانه به نظر می‌رسد. به باور برخی از تحلیلگران دونالد ترامپ که احتمالا مواضع ضدایرانی خود را حفظ خواهد کرد، به محض تصدی قدرت، هرگونه توافق با ایران را از بین خواهد برد. بنابراین، در دوران ریاست جمهوری پزشکیان، این احتمال وجود دارد که چین و ایران راه‌هایی را برای تعمیق روابط استراتژیک خود ادامه دهند، هرچند مشارکت اقتصادی آن‌ها همچنان به اندازه پتانسیل‌های آن نخواهد بود.
نتیجه‌گیری
سال‌هاست که ایران از تحریم‌های اعمال‌شده توسط آمریکا رنج می‌برد و تا حد زیادی بر منافع کشورهایی مانند روسیه، چین، هند و ترکیه که همگی روابط مالی و تجاری دیرینه و نزدیکی با ایران دارند، تأثیر گذاشته است. آسیب‌پذیرترین حوزه نیز متوقف کردن سرعت همکاری اقتصادی ایران با این کشورها و به‌ویژه چین است. در این زمینه، ایران در سال‌های اخیر به طور فزاینده‌ای از نظر اقتصادی و دیپلماتیک همکاری داشته است و فرصتی بی‌نظیر را برای پکن برای گسترش نفوذ خود در خاورمیانه و همچنین منحرف کردن بیشتر نیروی دریایی آمریکا از اقیانوس آرام فراهم کرده است.
از دیدگاه پکن، ایران به عنوان یک بازار بزرگ و رو به رشد برای کالاهای چینی و نیز دارای ذخایر عظیم نفت و گاز طبیعی و مواد معدنی است که چین برای توسعه اقتصادی خود به آن نیاز دارد. همچنین، ایران در مواجهه با تحریم‌های بین المللی از دسترسی به سرمایه خارجی و توانایی توسعه بخش انرژی در حال کاهش خود محروم شده است و باید در نظر داشت که برای ایران، چین یک متحد بالقوه در برابر «دشمن» اصلی خود - ایالات متحده - است. همه اینها در واقع پکن را به یک شریک استراتژیک برای تهران تبدیل کرده است.
نظر شما