بازار؛ گروه بین الملل: به رغم حضور گسترده و قابل توجه ایران در لایه های امنیتی و مستشاری در سوریه در طی جنگ داخلی و حضور تروریست ها، حجم تعاملات تجاری دو کشور راضی کننده نیست و این در حالی است که مقام های این کشور بارها و بارها خواستار توسعه تجارت با ایران و حتی حضور شرکت های ایرانی در فرآیند بازسازی این کشور شده اند.
نخست وزیر سوریه حسین عرنوس در سفر آذرماه سال جاری خود به تهران و در دیدار با محمد مخبر معاون اول رئیس جمهوری ایران از تلاش های دمشق برای نقش آفرینی قوی ایران به عنوان شریک اساسی و نخستین کشور در بازسازی این کشور خبر داد.
در جریان سفر اردیبهشت ماه ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران به سوریه، تهران و دمشق توافق جامع همکاری دوجانبه و ۱۴ سند همکاری بین دو کشور که عمدتا شامل صدور خدمات فنی مهندسی در حوزه‌های همکاری‌های تجاری، نفت و انرژی، فنی-مهندسی، مسکن، حمل و نقل ریلی و هوایی، مناطق آزاد و بخش خصوصی، ارتباطات و فناوری و زلزله و امدادرسانی و تسهیل امور زیارتی است را امضا کردند. این نخستین حضور یک رئیس‌جمهور ایرانی در سوریه پس از آغاز بحران این کشور در سال ۲۰۱۱ تاکنون است.
بشار اسد، رئیس جمهور سوریه در دیدار با ابراهیم رئیسی خواستار نقش‌آفرینی بیشتر جمهوری اسلامی ایران در بازسازی مناطق جنگ‌زده شده است. نیاز سوریه به بازسازی پس از تخریب گسترده زیرساخت خصوصا در حوزه حمل و نقل و انرژی فرصتی مغتنم برای فعالان صنایع ساخت و ساز و لجستیکی است تا با تامین مصالح و خدمات برای آبادانی سوریه علاوه بر تقویت روابط اقتصادی دو کشور، سهم بیش‌تری از بازار سوریه را نصیب خود کنند.
همکاری های نفتی ایران و سوریه گزینه ای مطلوب برای عبور از تحریم ها
چندی پیش خبری مبنی بر امضای تفاهم نامه سه جانبه میان ایران، ونزوئلا و سوریه برای ساخت یک پالایشگاه با هدف دور زدن تحریم های آمریکا منتشر شد. بر اساس اظهارات جلیل سالاری، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران این تفاهم نامه سه جانبه بین ایران، ونزوئلا و سوریه برای ساخت پالایشگاه ۱۴۰ هزار بشکه‌ای جدید در حمص سوریه امضا شده است.
وی ضمن اشاره به اینکه سه کشور به زودی وارد فاز تأمین مالی و ساخت پالایشگاه خواهند شد، اظهار کرد: بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد سوریه و کشورهای همسایه آن به فرآورده‌های نفتی نیاز دارند؛ بنابراین پالایشگاهی با ظرفیت ۱۴۰ هزار بشکه در کنار دو پالایشگاه فعلی حمص و بانیاس سوریه شناسایی شد.
پالایشگاه فعلی حمص توسط مهندسان ایرانی در جریان سفر ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران، به سوریه در اردیبهشت ماه سال جاری تعمیر و مطالعات پالایشگاه جدید توسط تیمی از شرکت ملی نفت ایران انجام شده است. این توافق مهم به رغم یک کارزار تحریمی فلج کننده از سوی غرب، که صنایع نفت هر سه کشور را تقریباً نابود کرد، به دست آمده است.
بر اساس اظهارات برخی کارشناسان حوزه انرژی، در حال حاضر نفت ایران که عمدتا به صورت خام به سوریه می رسد، در پالایشگاه بانیاس در سواحل سوریه پالایش و بخش عمده آن به لبنان و کشورهای دیگر صادر می‌شود و بخش کوچکی از آن برای سوریه باقی می‌ماند. بنابراین، با فعالیت ایران در زمینه نوسازی پالایشگاه های خارجی این امکان برای کشور فراهم می شود که در زمینه تعمیرات پالایشگاه‌ها خدمات خود را ارائه و سپس نفت خود را به آن کشور بفروشد. ضمن اینکه در سود پالایشی نفت نیز سهیم خواهد بود. هم چنین، به این ترتیب ایران می تواند پس از پالایش نفت صادراتی به سوریه فرآورده‌های آن را از طریق بنادر این کشور صادر کند که به نوعی دورزدن تحریم ها به شمار می آید.
با ساخت پالایشگاه جدید در حمص، ایران به سوریه در افزایش سطح تولید نفت نیز کمک خواهد کرد؛ زیرا این کشور از آغاز جنگ تا کنون، بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار از درآمد خود را به دلیل تخریب ها و سرقت مداوم نفت به رهبری ارتش آمریکا از دست داده است.
نفت سوریه، نیاز آن به تکنولوژی پالایشگاهی برای تولید مشتقات نفتی و توانمندی و دانش فنی ایران در این حوزه عرصه را برای نقش آفرینی ایران در بخش انرژی این کشور فراهم کرده است و این امر نه تنها از نظر صادرات غیرنفتی بلکه به لحاظ اقتصادی و سیاسی نیز موقعیت ایران را در سوریه تثبیت می‌کند
نفت سوریه، نیاز آن به تکنولوژی پالایشگاهی برای تولید مشتقات نفتی و توانمندی و دانش فنی ایران در این حوزه عرصه را برای نقش آفرینی ایران در بخش انرژی این کشور فراهم کرده است و این امر نه تنها از نظر صادرات غیرنفتی بلکه به لحاظ اقتصادی و سیاسی نیز موقعیت ایران را در سوریه تثبیت می‌کند.
جنگ ۱۱ ساله سوریه این کشور را به شدت نیازمند تامین نفت، گاز و سوخت کرده است؛ زیرا با نابودی زیرساخت‌ها عملا راهی برای خودکفایی در تامین نیازهای انرژی در این کشور باقی نمانده است و همین موضوع سوریه را به شدت نیازمند واردات انرژی از ایران کرده است که در صورت تعیین مکانیزم مالی مستقل از دلار می تواند فرصتی مغتنم برای تهران باشد تا انرژی و سوخت را به شکل مستقیم و بدون توسل به کشورهای ثالث به فروش برساند.
از نظر ذخایر استراتژیک سوریه در رتبه ۲۷ کشورهای تولید کننده نفت قرار دارد که بیشترین چاه های نفت آن در استان های الحسکه و دیر الزور واقع شده است و تولیدات آن توسط دو پالایشگاه حمص و بانیاس تصفیه و به مشتقات نفتی تبدیل می شود.سوریه پیش از جنگ روزانه ۴۰۰ هزار بشکه نفت تولید می کرد و اخیرا نیز سفره های نفتی جدید در مناطق ساحلی این کشور کشف شده است. دومین بخش ذخایر ملی سوریه را گاز تشکیل می دهد که از استان های الحسکه، ادلب، حمص و دیرالزور استخراج می شد و پیش از جنگ سوریه به صورت روزانه ۲۸ میلیون متر مکعب گاز استخراج می شد.
ولی جنگ در سوریه نقشه انرژی در این کشور را تغییر داد به طوری که نیروهای کرد دموکراتیک با حمایت اشغالگران آمریکایی در سال ۲۰۱۶ و با عقب راندن داعش از مناطق نفتی سوریه، بر چاه های نفت این کشور سیطره یافتند و اقدام به سرقت نفت از سوریه نموده که بارها مقامات سوری در مجامع بین الملی خواستار توقف این سرقت عظیم و اقدامات منعی بین المللی شده اند.
البته کشورهای هم پیمان سوریه هم چون روسیه در بخش انرژی این کشور حضور پرقدرتی دارد و شرکت های روس در سال ۲۰۱۶ فعالیت خود در بخش انرژی را افزایش داده و در حوزه انرژی این کشور به شدت مشغول فعالیت هستند.
علاوه بر اکتشاف و استخراج نفت و گاز، روسیه در بحث تعمیر و نگهداری پالایشگاه‌های سوریه نیز ورود کرده و پالایشگاه‌های مختلفی را به مدار تولید بازگردانده است. ازجمله این پالایشگاه‌ها می‌توان به پالایشگاه‌های حمص در شرق سوریه و بانیاس در طرطوس اشاره کرد. پالایشگاه حمص با ظرفیت پالایش ۱۱۰ هزار بشکه و بانیاس با ظرفیت ۱۳۰ هزار بشکه در دوران قبل از جنگ نقش اصلی را در تأمین سوخت سوریه ایفا می‌کردند.
اتصال ایران به بازار بزرگ مدیترانه از مسیر ریلی با سوریه
ایده ساخت راه آهن ایران-عراق-سوریه به بیش از ده سال می‌رسد. اما در آگوست ۲۰۱۸، سعید رسولی، مدیرعامل راه آهن جمهوری اسلامی ایران از احداث راه آهن خلیج فارس تا دریای مدیترانه که شامل بصره در جنوب عراق تا بوکمال در مرز عراق و سوریه و تا دیرالزور در شمال شرقی سوریه می شود خبر داد و با توجه به عضویت ۳کشور در کنوانسیون TIR مسیر برای افتتاح این کریدور هموارتر از قبل شده است.
با اجرای راه آهن ۳۲ کیلومتری شلمچه-بصره که عملیات آن در شهریور سال جاری آغاز شده و در ادامه با اتصال آن به بندر لاذقیه، ایران به کشور سوریه و دریای مدیترانه و سپس بازارهای اروپایی متصل می‌شود. از سوی دیگر اهمیت راه‌آهن شلمچه- بصره (حلقه مفقوده کریدور شرق به غرب) از آن جهت است که این خط ریلی به‌عنوان شاخه جنوبی کریدور شمال- جنوب دسترسی ایران برای انتقال بار بویژه از کشورهای حاشیه خلیج فارس به عراق- سوریه و از آنجا دسترسی به مدیترانه و کشورهای اروپایی را باز می‌کند.
حمل و نقل ریلی جزء ارزان‌ترین حمل و نقل‌ها در دنیا محسوب می‌شود، از طرف دیگر یکی از مولفه‌های اصلی در برتری محورهای لجستیکی، بخش صرفه جویی در زمان است، در شرایط کنونی چین به دنیا سرمایه گذاری در بندر گوآدر پاکستان برای انتقال کالا از این طریق به مدیترانه و کشورهای اروپایی است، حال باید به این مسئله توجه کرد که مدت زمان انتقال کالا از مسیر راه آهن شلمچه-بصره- لاذقیه حدود سه روز است، اما ترانزیت کالا از مسیر بندر گوآدر به آن منطقه حدود ۹ روز طول می‌کشد.
سوریه از نظر موقعیت ژئواستراژیک و ژئوپلیتیک خود برای صنعت لجستیک ایران بسیار حائز اهمیت است و ایران قصد دارد تا خط ریلی را از مرز عراق و سوریه به سوی دیر الزور و بندر لاذقیه احداث کند. در مارس ۲۰۱۹ ایران و عراق در این زمینه به تفاهماتی دست یافتند که به دلیل مسائل امنیتی در سوریه هنوز عملیاتی نشده است. احداث خط ریلی از عراق به مرز سوریه در شمال به گذرگاه القائم عراق و سپس به مرز بوکمال در سوریه متصل می شود و از غرب به لاذقیه امتداد خواهد یافت. مسیر جنوبی هم از مسیر همین گذرگاه القائم به حمص و دمشق راه خواهد یافت.
اتصال ترانزیتی ایران به عراق - سوریه و مدیترانه بخشی از کریدور شرق - غرب است که کشورهای چین- غرب آسیا - مدیترانه و اروپا را در بر می گیرد. در این کریدور، ایران حلقه اتصال شرق به غرب از طریق عراق - سوریه - دریای مدیترانه و اروپا محسوب می شود
اما تا زمان استقرار کامل ثبات و امنیت در سوریه و خروج کامل تروریست ها،آمریکا، ترکیه و صهیونیستها، شکل دادن به کریدور ایران-عراق-سوریه که به کریدور مقاومت نیز شناخته می شود ممکن نخواهد شد. اتصال ترانزیتی ایران به عراق - سوریه و مدیترانه بخشی از کریدور شرق - غرب است که کشورهای چین- غرب آسیا - مدیترانه و اروپا را در بر می گیرد. در این کریدور، ایران حلقه اتصال شرق به غرب از طریق عراق - سوریه - دریای مدیترانه و اروپا محسوب می شود.
وضعیت تجارت ایران و سوریه و حضور رقبای منطقه ای در بازار دمشق
بر اساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، در ۱۲ ماهه سال گذشته ارزش صادرات ایران به سوریه ۲۴۲ میلیون دلار بوده است که از نظر درآمد ارزی ۱۰.۷۶ درصد افزایش را نسبت به سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد و در بازه زمانی یاد شده حجم واردات ایران از این کشور ۲۸ میلیون دلار بوده است که با کاهش ۵.۲ درصدی نسبت به سال ۱۴۰۰ مواجه شده است. البته مجموع مبادلات تجاری دو کشور در سال گذشته در قیاس با رقم تجارت دو کشور در سال ۱۴۰۰، رشد ۸.۸ درصدی را نشان می‌دهد. میزان صادرات ایران به سوریه در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۰۵ میلیون دلار و در سال پیش از آن ۸۲ میلیون دلار بوده است.
با توجه به مشکلات ترانزیتی دو کشور، عدم اتصال ریلی و عدم وجود خطوط منظم کشتیرانی میان بندرعباس و بندر لاذقیه طبق آمار مقصد نهایی ۶ تا ۸ درصد صادراتی که به عراق انجام می‌شود، مقص نهایی آن سوریه است.
بر اساس برخی گزارش‌ها، ایران در یک دهه گذشته در مجموع ۵.۶ میلیارد دلار به دولت اسد کمک کرده است. این مبلغ عمدتاً به بخش نفت و برق و با هدف گسترش حضور و نفوذ خود بر اقتصاد سوریه اختصاص یافته است. با توجه به اینکه سوریه هم‌مرز با ایران نیست، هزینه انتقال و مدت‌زمان ارسال کالا افزایش می‌یابد. به دلیل پذیرفته نشدن عهدنامه «کارنه تیر» از سوی عراق و قوانین سخت ترانزیتی در این کشور، تردد کالاها به‌سختی صورت می‌گیرد؛ از سوی دیگر ارسال محصولات از طریق مرز دریایی با ترکیه نیز هزینه‌بر و زمان‌بر است. سوریه تحریم است و بر اساس قانون سزار هر تجارتی با این کشور، تحریم را برای فروشنده به همراه دارد به همین دلیل مشکلات انتقال مالی نیز ادامه دارد.
به گزارش اکونومیست، حجم صادرات ترکیه به سوریه در سال گذشته میلادی بالغ بر ۲.۲ میلیارد دلار بوده است و سال پیش از آن نیز عددی نزدیک به این میزان بوده است، اما این رقم برای ایران حدود ۲۵۰ میلیون دلار بوده است.
با توجه به مشکلات سیاسی ترکیه و سوریه و این که دولت ترکیه از مخالفان سرسخت بشار اسد و از حامیان گروه‌های شبه‌نظامی اوپوزیسیون این کشوراست، با اینکه اقدامات ترکیه قانونی نمی باشد اما همچنان از طریق مرزهای هوایی یا دریایی و غیره به تجارت با سوریه می پردازد و رقم تجارت آن با سوریه ۲۰ برابر میزان تجارت تهران و دمشق است
با توجه به مشکلات سیاسی ترکیه و سوریه و این که دولت ترکیه از مخالفان سرسخت بشار اسد و از حامیان گروه‌های شبه‌نظامی اوپوزیسیون این کشور است، با اینکه اقدامات ترکیه قانونی نمی باشد اما همچنان از طریق مرزهای هوایی یا دریایی و غیره به تجارت با سوریه می پردازد و رقم تجارت آن با سوریه ۲۰ برابر میزان تجارت تهران و دمشق است. همچنین، این کشور در سال ۲۰۲۱ بیش از ۱.۹ میلیارد دلار صادرات به سوریه داشته که نسبت به مدت مشابه سال قبل آن، به میزان ۳۱ درصد رشد داشته است. بنابراین در حالی که بر اساس برخی از قوانین موجود در سوریه، واردات برخی از کشورها از جمله ترکیه ممنوع است، اما این کار در حال انجام شدن است و کالاها به صورت قاچاق و راههایی که از طریق مناطق اشغال شده گشوده، ارسال می شوند.
جمع بندی
کمک های نظامی متقابل ایران و سوریه به یکدیگر بسیار شایان توجه است، اما لازم است سطح همکاری های اقتصادی دو کشور نیز به شکل متناسبی توسعه یابد، خصوصا آن که هر دو کشور مشمول تحریم های یکجانبه آمریکا هستند و می توانند با تدوین مکانیسم مالی مستقل و همچنین توسعه همکاری ها در حوزه های نفت و پتروشیمی اقدام به دور زن تحریم ها کنند.
نیاز اصلی سوریه پساجنگ موضوعات زیرساختی مانند ساخت سد، نیروگاه، کارخانه‌های اساسی، جاده مواصلاتی و تامین سوخت مصرفی برای شهروندان این کشور است. گفته می‌شود برای بازسازی سوریه به ۴۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است. با توجه به شرایط تحریمی ایران و وضع اقتصادی که اکثر بودجه کشور برای مصارف جاری است؛ امکان سرمایه‌گذاری زیرساختی در سوریه برای ایران بسیار ضعیف است. برخی شرکت‌های دولتی مانند مپنا هم‌اکنون در سوریه فعالیت دارند ولی با توجه به حجم زیاد خرابی‌ها، صدها و هزاران شرکت فعال در زمینه انرژی برای بازسازی سوریه لازم است و بنابراین لزوم تقویت حضور بخش خصوصی در سوریه بسیار احساس می شود.
نظر شما