بازار؛ گروه بین‌الملل: تداوم درگیری فلسطین و اسرائیل در خاورمیانه موانع متعددی را در برابر توانایی کشورها برای توسعه پیوسته ایجاد کرده است. جنگ همواره منجر به تعداد زیادی کشته و ویرانی مادی و همچنین جابجایی داخلی و خارجی، سرعت نابرابر رشد اقتصادی و ناآرامی‌های اجتماعی می‌شود.
این امر هم برای طرفین درگیر و هم برای سایر کشورهای منطقه صادق است. به دلایل واضح، بیرحمی ارتش اسرائیل علیه مردم غیرنظامی نوار غزه منجر به جهش گسترده احساسات ضد اسرائیلی در سراسر جهان و در درجه نخست در خاورمیانه شده است. البته هنوز جهان عرب و اسلام به طور کلی متحد نشده و یا ائتلاف نظامی و سیاسی علیه اسرائیل تشکیل نداده‌اند.
باید توجه داشت که تأثیرات بحران کنونی بر اقتصاد چندین کشور خاورمیانه قابل توجه است. به عنوان مثال، به دلایل سیاسی و اجتماعی-اقتصادی، عربستان سعودی، امارات، مصر و اردن تمایل خاصی به پذیرش پناهندگان فلسطینی از نوار غزه ندارند.
استدلال‌های ارائه شده این است که انجام این کار اثرات نامطلوب مانند خروج اعراب از فلسطین و اشغال نهایی غزه توسط اسرائیل، فشار اضافی بر اقتصاد کشور میزبان؛ اعتراضات اجتماعی مردم ناراضی علیه دولت؛ و بالاخره یک بحران سیاسی داخلی را به همراه خواهد داشت.
پادشاهی‌های عربی نفت‌خیز خلیج فارس تمایلی به تحریم اقتصادی اسرائیل و متحدان غربی آن ندارند، زیرا علیرغم همه دستاوردهای اقتصادی دیگر کشورهای خاورمیانه، نفت همچنان کالای اصلی صادراتی و یک جریان ثابت درآمدی برای آنهاست
از همین روی، تعدادی از کشورهای عربی درخواست‌های برای آتش بس، بازگرداندن آرامش و کمک‌های بشردوستانه را ارائه کرده‌اند. علاوه بر این، پادشاهی‌های عربی نفت‌خیز خلیج فارس تمایلی به تحریم اقتصادی اسرائیل و متحدان غربی آن ندارند، زیرا علیرغم همه دستاوردهای اقتصادی دیگر کشورهای خاورمیانه، نفت همچنان کالای اصلی صادراتی و یک جریان ثابت درآمدی برای آنهاست. درگیری‌های مداوم، تلاش‌های اقتصادی آمریکا برای ایجاد ارتباطات تجاری، ارتباطی و حمل‌ونقل بین اسرائیل و عربستان سعودی را پیچیده‌تر کرده است. به طور موقت یا دائم، ریاض مجبور شد هرگونه گفتگو با تل آویو تحت نظارت واشنگتن را متوقف کند.
تاثیر سیاسی و اقتصادی مواضع اردوغان
موضوع دیگر، تاثیرات و مواضع ترکیه در این جنگ است. اردوغان علیرغم اسلام‌گرا بودن و حامی یک سیاستمدار مخالف نفوذ غربی، همچنان رئیس دولت و مسئول حال و آینده ترکیه است. اردوغان از یک سو می‌خواهد ترکیه را وارد باشگاه قدرت‌های جهانی کرده و جایگاهی را در میان اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد داشته و رهبر جهان ترکی-اسلامی شود. با این حال، با توجه به توانایی‌ها و اهداف متناقض اردوغان، به نظر می‌رسد که دستیابی به همه این اهداف در پنج سالی که از ریاست جمهوری او باقی مانده است، یک هدف چالش‌برانگیز خواهد بود.
اردوغان به عنوان یک مدعی افزایش نفوذ خود در جهان اسلام، مجبور است از حماس در تلاش برای آزادی حمایت کند. علاوه بر این، جنبش فلسطینی و سیاستمدار ترک به دلیل پیشینه ایدئولوژیک مشابه با اخوان المسلمین مرتبط هستند. با این حال، تاریخ ترکیه در دوران امپراتوری عثمانی نشان می‌دهد که عثمانی‌ها از زور برای گرفتن موقعیت اعراب به عنوان خلیفه استفاده کردند. اکنون نیز نه اعراب و نه ایران احتمالاً از چنین بازگشتی به گذشته عثمانی حمایت نمی‌کنند. البته باید توجه داشت که از منظر نظامی، ترکیه مدرن دیگر یک امپراتوری عثمانی نیست و بیشتر به ناتو متکی است.
در این میان، اسرائیل شریک حیاتی ایالات متحده و غرب در خاورمیانه بوده و هست. اما اردوغان ایالات متحده و اروپا را به کمک به تل آویو در اقدامات تبعیض آمیز علیه مردم فلسطین متهم می‌کند. با این حال، موضع اردوغان دقیقاً همان چیزی است که ترکیه را از اتخاذ موضع سازنده در قبال کمک‌های نظامی ایالات متحده و اجرای توافقات برای دستیابی به ۴۰ جنگنده ارتقا یافته F-۱۶ Block ۷۰ (و همچنین جنگنده های نسل پنجم F-۳۵) باز می‌دارد. به همین دلیل آلمان با فروش تایفون‌های یوروفایتر ساخته شده توسط کنسرسیومی متشکل از آلمان، بریتانیا، ایتالیا و اسپانیا به ترکیه مخالفت کرد.
در ۲۳ نوامبر در آنکارا، یاشار گولر، وزیر دفاع ترکیه و گرانت شاپس، وزیر دفاع بریتانیا برای بحث در مورد تعدادی از موضوعات از جمله وضعیت نوار غزه و فروش یورو فایتر تایفون دیدار کردند. برای فروش جنگنده‌های چند منظوره به ترکیه، لندن نمی‌تواند این موضوع را به تنهایی بدون نظر آلمان و اسپانیا حل کند. با این حال ترکیه قصد دارد ۴۰ فروند از این جنگنده‌های نسل ۵ را خریداری کند.
هدف اردوغان بدون تردید پایان دادن به مشکل اسرائیل و فلسطین از طریق مذاکرات دیپلماتیک است که ترکیه در آن نقش مهمی ایفا خواهد کرد و در این راستا، آنکارا در این ماه‌ها دیپلماسی فعال خود را با ترکیب انواع راه‌ها نشان داده است
پس از توقیف کشتی مسافربری ماوی مرمره توسط نیروهای ویژه اسرائیل در سال ۲۰۱۰ که منجر به کشته شدن ۹ شهروند ترکیه شد، آنکارا سفیر خود را فراخواند و روابط با اسرائیل برای مدت دوازده سال به حالت تعلیق درآمد. اردوغان انتقادات خود را از اسرائیل، احتمالاً برای مصرف داخلی، تشدید کرد اما او همچنین تلاش کرده است تا روابط نزدیکتر با رژیم صهیونیستی را به عنوان بخشی از استراتژی نئوعثمانی مبتنی بر ایده «کاهش تنش با همسایگان» ایجاد کند.
آنکارا از روابط پیشرفته شریک خود آذربایجان با اسرائیل در این زمینه به خوبی استفاده کرده است. ترکیه، برخلاف منافع اسرائیل، دفاتر حماس را برای مدت طولانی در خاک خود باز نگه داشت. به همین دلیل، در روزهای نخستین درگیری اخیر، نمایندگان MIT به اسماعیل هنیه و دیگر نمایندگان حماس توصیه کردند که خاک ترکیه را ترک کنند تا از حملات تروریستی اطلاعات اسرائیل در امان باشند.
هدف اردوغان بدون تردید پایان دادن به مشکل اسرائیل و فلسطین از طریق مذاکرات دیپلماتیک است که ترکیه در آن نقش مهمی ایفا خواهد کرد و در این راستا، آنکارا در این ماه‌ها دیپلماسی فعال خود را با ترکیب انواع راه‌ها نشان داده است. بطوریکه اردوغان و فیدان در راستای میانجی‌گری برای آزادی اسراء، در مذاکرات خود با آمریکایی‌ها بسیار فعال بوده‌اند.
اما رئیس جمهور ترکیه نتوانسته است تمایل خود برای حفظ جایگاه بین المللی خود به عنوان قهرمان جهان اسلام و "مسئله فلسطین" را با تمایل برای اصلاح روابط با رژیم صهیونیستی، هماهنگ کند. اردوغان با افزایش تلفات فیزیکی و ویرانی در نوار غزه، لفاظی‌های ضد اسرائیلی خود را تشدید کرد. وی اقدامات ارتش اسرائیل را "قتل عام"، "جنایت جنگی" و "نسل کشی" علیه مردم فلسطین خواند. اردوغان همچنین تمامی روابط و ارتباطات خود را با نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی، به ظاهر در انتظار استعفای قریب الوقوع خود قطع کرد.
به گفته سونر چاگاپتای، مدیر تحقیقات ترکیه، تلاش ترکیه برای از سرگیری روابط با اسرائیل با لحن معتدل آنکارا در مراحل اولیه درگیری و واکنش محدود آن به یورش پلیس اسرائیل به مسجد الاقصی در بهار ۲۰۲۳ نشان داده شد. از ۲۷ اکتبر، دیپلماسی ضد اسرائیلی اردوغان چرخش جدی‌تری به خود گرفته است. به عنوان مثال، او بعداً یک «تظاهرات بزرگ فلسطینی» را ترتیب داد که ۱.۵ میلیون شرکت کننده را به خود جلب کرد. او تل آویو را به نسل کشی متهم و از دادگاه کیفری بین المللی درخواست کرد تا بنیامین نتانیاهو نخست وزیر را مجرم شناخته شود. او همچنین ایالات متحده را به دلیل اعزام دو ناو هواپیمابر به مرکز درگیری و غیره محکوم کرد.
اگرچه ترانزیت نفت از عراق و آذربایجان به اسرائیل همچنان از طریق ترکیه ادامه دارد، اما روابط تجاری و اقتصادی آنکارا و تل آویو به پایین‌ترین سطح خود رسیده است. به عنوان مثال، آلپ‌ارسلان بایراکتار، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه، در حال حاضر نمی‌تواند به اسرائیل سفر کند تا در مورد مشارکت در تولید گاز در میدان گازی لویاتان صحبت کند
به گفته برخی از تحلیلگران طرفدار دولت ترکیه، این تغییر در موضع رجب اردوغان با این واقعیت توجیه می‌شود که پتانسیل گفتگوهای مستقیم و تأثیرگذاری بر رهبران حماس در مورد موضوعاتی مانند آزادی اسرا را باز نگه می‌دارد. بنابراین اردوغان اساساً شانس ترکیه برای روابط با آمریکا، اروپا و اسرائیل را کنار می‌گذارد تا مشروعیت خود را با حماس و جهان اسلام حفظ کند. با این حال، با توجه به پیشینه اردوغان در سیاست، رویکرد عمل گرایانه به اقتصاد و سازگاری دیپلماتیک، چنین تصویری از او بعید به نظر می‌رسد دقیق باشد.
اقتصاد ترکیه به شدت از این بحران آسیب دیده است و در نتیجه، بانک مرکزی ترکیه اخیراً نرخ بهره را به ۴۰ درصد افزایش داده و تورم همچنان در کانال ۶۰ درصد در حال افزایش و فعالیت های اقتصادی روبه کاهش است. اگرچه ترانزیت نفت از عراق و آذربایجان به اسرائیل همچنان از طریق ترکیه ادامه دارد، اما روابط تجاری و اقتصادی آنکارا و تل آویو به پایین‌ترین سطح خود رسیده است. به عنوان مثال، آلپ‌ارسلان بایراکتار، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه، در حال حاضر نمی‌تواند به اسرائیل سفر کند تا در مورد مشارکت در تولید گاز در میدان گازی لویاتان صحبت کند. ترکیه احتمالا در آینده نزدیک تسهیلات قابل توجهی از ایالات متحده، اتحادیه اروپا یا موسسات مالی بین المللی (مانند صندوق بین المللی پول و EBRD) دریافت نکند.
رجب طیب اردوغان در روزهای اخیر پیشنهاد اقتصادی دیگری را برای سازماندهی یک ائتلاف بین المللی قابل توجه برای بازسازی نوار غزه پس از جنگ ارائه کرد اما هیچ برنامه مشخصی مشاهده نشده است. وقتی جنگ هنوز ادامه دارد و وزیر دفاع اسرائیل، یوآو گالانت، قول داده است که حداقل چند ماه دیگر پس از آتش بس موقت، به جنگ ادامه دهد، از چه ائتلافی می‌توان صحبت کرد؟
در مجموع، هیچ اطمینانی وجود ندارد که درگیری ادامه دار بین اسرائیل و فلسطینی‌ها به دیگر کشورهای خاورمیانه نیز کشیده شود. با همه این موارد، شانس ترکیه برای تداوم رشد اقتصادی محدود شده است. همچنین نباید فراموش کرد که علاوه بر غزه، اردوغان باید بخشی از ترکیه خود را که در یک زلزله بزرگ آسیب دیده است، بازسازی کند.
نظر شما