بازار؛ گروه بین الملل: در روزگارانی یوگسلاوی عملا از نزدیکان شوروی سابق به شمار می رفت و به همین سبب از حمایت های نظامی و اقتصادی آن برخوردار بود، اما در پی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در ابتدای دهه نود میلادی، در یوگسلاوی نیز سرمنشاء فروپاشی پدید آمد که از دل آن چندین کشور کوچک از جمله بوسنی و هرزگوین ایجاد شد.
منطقه شرق اروپا همواره از نظر ژئواستراتژیک دارای اهمیت فراوانی بوده و از نظر ژئوپلیتیک دریایی نیز با دسترسی به دریای مدیترانه و دریای سیاه اهمیت فراوانی در حمل و نقل جهانی و منابع انرژی دارد. جغرافیای انسانی، قومی و دینی نیز در این منطقه با اقوام گوناگون با دو دین بزرگ مسیحیت و اسلام تنوع دارد.
در سیاست خارجی ایران، منطقه بالکان از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ چرا که از نظر استراتژیک برای کشورهای غربی به عنوان یک بلوک جغرافیایی مهم به شمار می آید که از طریق آن می‌توانند نفوذ خود را در کشورهای اروپای شرقی و کشورهای شوروی سابق از جمله روسیه افزایش دهند. در این میان، ایران نیز بالکان را به عنوان دروازه‌ای به سمت غرب و بازارهای آن می‌بیند.
با این حال، روابط اقتصادی ایران با بالکان با چالش هایی مواجه است. تهران فاقد یک استراتژی جامع دیپلماسی اقتصادی برای مطابقت با اولویت‌های اقتصادی در هر منطقه بر اساس نیازهای خاص آنها است و البته فشارهای خارجی نیز چالش مهمی برای معاملات تجاری ایران است.
مادامی که که ایران نتواند بر مسائل مالی و بانکی ناشی از تحریم ها فائق آید، نمی‌تواند به افزایش تجارت با کشورهای بالکان امید زیادی ببندد. چالش‌های مالی و بانکی ایران، از جمله تحریم‌های آمریکا، محدودیت‌های ورود ارز، تحریم‌های بانک مرکزی، و قطع ارتباط بانک‌های ایرانی از سیستم مالی جهانی، تجارت کشور را با منطقه بالکان با مشکلات عدیده ای همراه کرده است
مضاف بر این، مادامی که که ایران نتواند بر مسائل مالی و بانکی ناشی از تحریم ها فائق آید، نمی‌تواند به افزایش تجارت با کشورهای بالکان امید زیادی ببندد. چالش‌های مالی و بانکی ایران، از جمله تحریم‌های آمریکا، محدودیت‌های ورود ارز، تحریم‌های بانک مرکزی، و قطع ارتباط بانک‌های ایرانی از سیستم مالی جهانی، تجارت کشور را با منطقه بالکان با مشکلات عدیده ای همراه کرده است.
اما در این میان ایران امیدوار است که که نفوذ فرهنگی-مذهبی خود را در این منطقه اعمال کند و علی رغم محدودیت ها با استفاده از قدرت نرم از طریق جوامع مدنی در منطقه به این هدف دست یابد.
ایران نفوذ مدرن خود را در منطقه بالکان در سال ۱۹۹۲ آغاز کرد و تهران به طور فعال برای کاهش قتل عام و نسل کشی مسلمانان و حمایت از سارایوو در جنگ بوسنی، صربستان و کرواسی وارد عمل شد و با اعزام مشاوران نظامی، دفاتر اطلاعاتی، غذا ، پول و کمک های بشردوستانه نقش آفرینی کرد و از آن زمان روابط تهران و سارایوو روندی دوستانه و بی تنش را پشت سر گذاشته است.
در سال ۲۰۲۱ ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران در دیدار با «بیسرا تورکویچ»، وزیر خارجه بوسنی با تأکید بر اینکه از سیاست‌های اصولی جمهوری اسلامی ایران حمایت از تمامیت ارضی کشورها و دفاع از مظلومان جهان است، اظهار داشته بود: «رویکرد ما حفظ امنیت و رفاه در تمامی مناطق است.»
وی روابط میان دو کشور را دوستانه، ریشه دار و عمیق توصیف کرد و گفته بود: «زمینه تعامل و مبادلات اقتصادی گسترده‌ای بین دو طرف وجود دارد که باید این ظرفیت‌ها را شناسایی و در راستای منافع ملت‌های خود فعال کنیم.»
ایران امیدوار است که نفوذ فرهنگی و مذهبی خود را در کنار نفوذ سیاسی در بالکان اعمال کند و با استفاده از قدرت نرم از طریق شبکه های فراملی و جوامع مدنی در منطقه به این هدف دست می یابد و با همین هدف وب سایت های مختلفی را به زبان های محلی بالکان برای انتشار اطلاعات در مورد فرهنگ و هنر خود راه اندازی کرده است. به عنوان مثال، می توان به شبکه تلویزیونی سحر بالکان اشاره کرد که به آموزش زبان فارسی کمک می کند.
ظرفیت وسیع در تعاملات اقتصادی از پتروشیمی تا تجهیزات پزشکی و خودروسازی
فعالان تجاری در ایران، صادرات به سارایوو را پلی برای ورود به بازار اروپا می دانند. علیرغم اقتصاد نه چندان قوی، بوسنی از بازاری بکر برخوردار است. بنابراین صادرات به این کشور می تواند گزینه مناسبی برای صادرات محصولات ایرانی باشد. با توجه به نیاز بوسنی به ماشین آلات و تجهیزات، سوخت، مواد غذایی و مواد شیمیایی و ظرفیت های بالای ایران در حوزه های یاد شده، تعامل دو کشور در این زمینه ها برد متقابل را در پی خواهد داشت و مسیر ورود ایران به اروپای شرقی را هموار خواهد ساخت. وجود تعرفه صفر صادراتی بوسنی با اتحادیه اروپا زمینه مساعدی برای ورود شرکت‌های ایرانی به این منطقه ایجاد کرده است.
افزون بر این، توانمندی ایران در صنعت تجهیزات پزشکی و دارو یکی از حوزه‌هایی با اقبال بالا در بوسنی است و در همین راستا ایران پیش تر نسبت به ارسال لوازم و تجهیزات بیمارستانی به این کشور اقدام کرده است.
متقابلا، صنعت خودرو سازی بوسنی و هرزگوین، یکی از مهمترین بخش هایی است که با استفاده از صنعت فرآوری فلزات، رشد قابل قابل قبولی داشته است. تکمیل سیکل تولیدی کارخانجات فرآوری فلزات بوسنی و هرزگوین، در داخل کشور قرار داشته و بخشی از آن نیز در خارج از بوسنی (اسلوونی و صربستان ) قرار دارد. به طوریکه باعث تاسیس کارخانه مونتاژ فولکس واگن در نزدیکی سارایوو گردید و حدود ۳۰ درصد از تولیدات بخش فرآوری فلزات در این کارخانه مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین شهر موستار مرکز تولید آلومینیوم و قطعات هواپیما در یوگسلاوی سابق بود که توانست تاثیر مثبت زیادی در صنعت فرآوری فلزات در این کشور داشته باشد و می تواند در تامین چرخه خودروسازی در ایران نقش موثری ایفا کند. حدود ۸۰ درصد قطعات تولیدی خودرو بوسنی به کشورهای دیگر از جمله آلمان صادر می‌شود که از استانداردهای اروپایی برخوردار است.
اما بوسنی همانند بسیاری از کشورهای اروپایی برای تامین انرژی خود با چالش های زیادی مواجه است و دست به دامان منابع ذغال سنگ و واردات انرژی از سایر کشورها چون روسیه می شود و در این میان ایران با منابع نفت و گاز عظیم خود می تواند یکی از تامین کنندگان پایدار انرژی در این کشور باشد. به همین سبب، چندی پیش نیز توافق‌نامه همکاری فنی بازرگانی به‌منظور ایجاد و گسترش زمینه‌های همکاری راهبردی بین پتروشیمی کارون ایران و شرکت باس پول بوسنی امضا شد.
هدف این توافق‌نامه همکاری و مشارکت در فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقات کاربردی با هدف توسعه فناوری‌های نو و پیشرفته در تکمیل زنجیره ارزش پلی‌اورتان‌ها و همچنین تأمین ایزوسیانات TDI و MDI با کیفیت مطلوب به‌منظور تسهیل عرضه محصولات به خریداران کشورهای حوزه بالکان و شرق اروپا بوده است که مواد اولیه پتروشیمی را برای بوسنی تامین می کند.
بوسنی در حال حاضر از خریداران محصولات صنعت پتروشیمی ایران است، اما به واسطه تحریم ها، این محصولات از طریق واسطه‌ها با قیمت بالاتر و کیفیت پایین‌تر به این کشور ارسال می شود و با توافق اخیر دو طرف در حوزه پتروشیمی ارتباطات دو طرفه در این صنعت بدون نیاز به واسطه گری صورت می گیرد
بوسنی در حال حاضر از خریداران محصولات صنعت پتروشیمی ایران است، اما به واسطه تحریم ها، این محصولات از طریق واسطه‌ها با قیمت بالاتر و کیفیت پایین‌تر به این کشور ارسال می شود و با این توافق ارتباطات دو طرفه در صنعت پتروشیمی بدون نیاز به واسطه گری صورت می گیرد.
بوسنی و هرزگوین در میان کشورهای حوزه بالکان دارای بالاترین مصرف انرژی است، به طوری که این کشور ۴۰ درصد بیشتر از میانگین مصرف انرژی در کشورهای حوزه بالکان مصرف دارد و در مقایسه با کشورهای اروپایی تقریباً دو برابر مصرف انرژی بالاتری دارد که این امر لزوم مشارکت دو کشور در حوزه های نفت و پتروشیمی را پررنگ تر می کند.
حجم تجارت ایران و بوسنی در سال ۲۰۲۱ معادل ۱۴ میلیون یورو بوده است که با توجه پتانسیل وسیع ایران در حوزه های مورد نیاز این کشور اروپای شرقی رقم بسیار ناچیزی است. میزان تجارت این کشور در سال فوق الذکر معادل ۱۴ میلیارد یورو بوده است. حجم واردات ایران از این کشور نیز حدود ۲ میلیون یورو در همان سال بوده است.
بر اساس آمارهای ارائه شده، تراز بازرگانی جمهوری اسلامی ایران و بوسنی و هرزگوین در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال ۲۰۱۹ روند نزولی داشته و حدود ۴۵ درصد کاهش را نشان می‌دهد که ناشی از محدودیت‌های به وجود آمده در نتیجه شیوع ویروس کرونا بوده است که عدم تردد کامیون‌ها بین دو کشور را در پی داشته است.
عمده محصولات صادراتی ایران به بوسنی شامل محصولات پلاستیکی، میوه و خشکبار، سوخت، نفت و مواد معدنی و ماشین آلات و صنایع ساختمانی بوده است. افزون بر این، به دلیل وضعیت اقتصادی نسبتا ضعیف در این کشور، زیرساخت‌های لوله کشی و تجهیزات ساختمانی آن نیز نیاز به نوسازی کامل دارد که پتانسیل صادرات بسیار خوبی را در اختیار کشور و فعالان این حوزه قرار می‌دهد.
یکی از راه‌های توسعه مبادلات تجاری ایران و بوسنی و هرزگوین استفاده از ظرفیت دو کشور برای تبدیل شدن به پایگاه صادرات مجدد کالای کشور مقابل است. در صورت تمایل به صادرات کالای ایرانی به بازار اتحادیه اروپا و سایر کشورهای دیگر که تجارت آزاد با بوسنی دارند، به دلیل وجود تحریم‌های موجود علیه ایران، محصولات باید در این کشور تولید شوند؛ و یا هنگام ری‌اکسپورت از بوسنی و هرزگوین به اتحادیه اروپا، ری‌برندینگ صورت گیرد که کالا از مبدا ایران صادر نشود.
لزوم بهره گیری از پتانسیل وسیع ایران در پروژه های نیروگاهی بوسنی
بوسنی در حال حاضر برق مورد نیاز خود را از طریق ذغال سنگ و نیروگاه های برقابی تامین می کند و مازاد آن را به کشورهای همجوار صادر می کند. بر اساس آمارهای ارائه شده، کل برق تولیدی بوسنی و هرزگوین در سال ۲۰۱۹ حدود ۸۷۰ گیگاوات بوده است که بخش عمده‌ای از آن توسط نیروگاه‌های با سوخت بذغال سنگ تولید شده است که آلودگی زیست محیطی فراوانی را به همراه دارد.
بوسنی قصد دارد با احداث نیروگاه‌های جدید برقآبی، آبی، خورشیدی و زمین گرمایی میزان تولید برق را بیش از پیش افزایش دهد که این موضوع فرصت مناسبی برای حضور پیمانکاران و شرکت های دانش بنیان توانمند ایرانی فراهم می آورد که با بهره گیری از تجربیات ارزشمند و گرانسنگ خود در پروژه های فراسرزمینی نیروگاهی، حضور موفقی از خود در این کشور برجای بگذارند
بوسنی درصدد آن است تا با احداث نیروگاه‌های جدید برقآبی، آبی، خورشیدی و زمین گرمایی میزان تولید برق را بیش از پیش افزایش دهد که این موضوع فرصت مناسبی برای حضور پیمانکاران و شرکت های دانش بنیان توانمند ایرانی فراهم می آورد که با بهره گیری از تجربیات ارزشمند و گرانسنگ خود که در پروژه های نیروگاهی در کشورهایی چون تاجیکستان، ترکمنستان، آمریکای لاتین و ...بدست آورده اند، حضور موفقی از خود در این کشور برجای بگذارند.
نتیجه
به نظر می‌رسد حوزه بالکان و شرق اروپا در سالیان گذشته از نگاه ایران به ویژه در بعد اقتصادی مغفول مانده و نگاه تجاری ایران تنها بر چند کشور اروپای مرکزی متمرکز شده بود و معمولا نگاه اقتصادی به این کشورها با محوریت کشورهای جایگزین در شرایط خاص بوده است در حالی که شاکله اقتصادی و دیگر اشتراکات بستر مناسبی را برای داشتن تعاملات پایدار اقتصادی با این منطقه فراهم می‌کند.
در شرایط جدید و در حالی که شرق اروپا تا حدودی در حال دور شدن از سیاست‌های اقتصادی اتحادیه اروپاست وضعیت قابل قبولی برای ایران فراهم شده که به بازارهای این کشورها فکر کند و سطح مبادلات را بهبود بخشد، البته برخی تنگناهای سیاسی و مباحث تحریمی و فشارهای آمریکا و رژیم صهیونیستی همواره در کار بوده، اما با این حال یافتن راهکارهای مناسب برای چنین شرایطی نیز ناممکن نیست.
اگرچه در نگاه اول کشورهای حوزه بالکان جذابیت‌های دیگر اعضای اتحادیه اروپا را برای ایرانیان ندارند، اما این کشورها می‌توانند پایگاه و پلی مناسب برای تجار و شرکت‌های ایرانی با اروپا باشند. ساختارهای مالی و حقوقی مستقل‌تر و ارتباطات تجاری بین کشورهای بالکان و اروپایی می‌توانند راهکارهای مناسبی را مقابل شرکت‌ها و سرمایه‌داران ایرانی قرار دهند. موقعیت و شرایط کنونی کشورهای حوزه بالکان می‌تواند فرصت‌های تجاری مناسبی را برای شرکت‌های ایرانی فراهم سازد.
نظر شما