بازار؛ گروه بین‌الملل: موضوع حمل و نقل و محورهای مواصلاتی میان کشورهای جهان به ویژه در خصوص ارتباط با کشورهایی چون روسیه که تامین کننده عمده کالاهای استراتژیکی مانند غلات هستند، در دنیای امروز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و به همین سبب ایران با موقعیت طلایی ژئوپلیتیک خود به راحتی می‌تواند پل اتصال ایمن و مقرون به صرفه کشورهای جنوب آسیا چون سریلانکا به روسیه باشد که مقام نخست صادرات این محصول استراتژیک را از آن خود کرده است.
در شرایط کنونی، ایران از جمله کشورهایی است که از حیث موقعیت جفرافیای اقتصادی-سیاسی نسبت بسیاری از کشورهای جهان، دست بالا را داشته و نقش بسیار مهمی در اتصال جنوب، شرق و جنوب شرق آسیا به شمال (منطقه اوراسیا و قفقاز و آسیای مرکزی) دارد. سریلانکا پیش‌تر، بیش از ۴۵ درصد غلات مورد نیاز خود را از طریق روسیه و اوکراین تامین می‌کرده است، اما در پی بحران اوکراین، کلمبو برای تامین نیازهای خود رو به سوی روسیه کرده است.
مضاف بر این، به دلیل اهمیت غلات به عنوان یک محصول استراتژیک و روند تورمی رشد قیمت مواد غذایی در جهان، گندم و سایر غلات صادراتی روسیه همچنان از محبوبیت بالایی در بازارهای جهانی برخوردار است و بنابر آمار اعلامی از سوی OEC، ارزش صادرات گندم این کشور در سال ۲۰۲۱ بیش از ۸ میلیارد دلار بوده و علیرغم وجود تمامی محدودیت های صارداتی، مسکو در نیمه دوم سال ۲۰۲۲ موفق به صادرات ۲۵ میلیون تن گندم (به جز سایر غلات) شده است.
افزون بر این، با شعله ور شدن آتش جنگ میان روسیه و اوکراین در دریای سیاه، کریدورهای عبوری از این منطقه همچون کریدور باکو-تفلیس-قارص که مبدا آن جمهوری آذربایجان است و با عبور از گرجستان و بندر باتومی به بندر استانبول می‌رسد و هم چنین کریدور ترانس خزر (که نقطه آغازین آن جنوب شرق آسیا و چین است و با عبور از قزاقستان، دریای خزر، جمهوری آذربایجان، گرجستان به اروپا می‌رسد) در مرکز تبادل آتش میان روسیه و اوکراین قرار گرفته‌اند و حمل بار از این مسیرها با مخاطرات بسیاری همراه است. به همین سبب، ترانزیت کالا میان کشورهای جنوب آسیا مانند هند، بنگلادش، سریلانکا و پاکستان به روسیه دچار مشکلات بزرگی شده است.
باتوجه به مخاطرات حمل بار از مسیر دریای سیاه به جهت درگیریهای نظامی روسیه و اوکراین، استفاده از مسیر ایران (کریدور شمال_جنوب) برای دسترسی کشورهای جنوب آسیا به قفقاز و روسیه بیش از هر زمان دیگری عینیت یافته و حتی می‌توان با انتقال بخشی از تجارت میان سریلانکا و روسیه و برعکس، بر حجم بار در این مسیر افزود و اقتصادی بودن این کریدور را بیش از پیش محقق کرد
در نتیجه امکان استفاده از مسیر ایران (کریدور شمال_جنوب) برای دسترسی کشورهای جنوب آسیا به قفقاز و روسیه بیش از هر زمان دیگری عینیت یافته و حتی می‌توان با انتقال بخشی از تجارت میان سریلانکا و روسیه و برعکس، بر حجم بار در این مسیر افزود و اقتصادی بودن این کریدور را بیش از پیش محقق کرد. این کشور عمدتا کالاهای اساسی خود را از هند و چین و نفت ارزان قیمت را از قطر و روسیه فراهم می‌کند و این بهترین فرصت برای ایران است تا به عنوان معبری ایمن برای ارسال نفت روسیه و قطر به سریلانکا عمل کند.
اما افزایش ترافیک باری در کریدور شمال-جنوب از مسیر ایران نیازمند تامین و تکمیل زیرساخت موردنیاز خصوصا تامین و تجهیز ناوگان دریایی در دریای خزر، اتصال ریلی بنادر در شمال کشور و از همه مهم تر تکمیل خطوط ریلی رشت-آستارا و چابهار-زاهدان است.
وضعیت تجارت ایران و سریلانکا
چای و برنج عمده محصولات صادراتی سریلانکا هستند و چای این کشور به دلیل شرایط آب و هوایی در تمام جهان به عنوان چای مرغوب و با کیفیت شناخته می‌شود و مشتریان فراوانی در سراسر جهان دارد. در حال حاضر ایران در جایگاه پنجم صادرات چای از سریلانکا قرار دارد.
هم‌چنین، توافق ایران و سریلانکا بر سر تهاتر چای و نفت تجارت میان دو کشور را که به دلیل مشکلات بانکی و انتقال پول از سوی ایران با مانع روبرو شده بود، تسهیل کرده است. پیش از این توافق، انتقال و تبدیل پول مشکلات بسیاری برای ایران به همراه داشت و سبب تحمیل هزینه اضافی انتقال پول به تجار می‌شد، اما این توافق باعث روان‌سازی و تسهیل واردات چای از این کشور می‌شود.
به تازگی نیز خبرگزاری رویترز به نقل از مقام‌های سریلانکا اعلام کرده است که این کشور قصد دارد به زودی ارسال چای به ایران را برای پرداخت بدهی نفتی ۲۵۰ میلیون دلاری خود آغاز کند. این بدهی نفتی مربوط به سال ۲۰۱۲ است و در سال ۲۰۲۱ دو کشور توافق کردند که سریلانکا به خاطر به تحریم‌های آمریکا، آن را با صدور چای به ایران بازپرداخت کند، اما بحران مالی سریلانکا باعث شد تا این تبادل با دو سال تاخیر صورت گیرد.
طبق توافق قبلی قرار بوده که سریلانکا به مدت ۴۸ ماه، ماهانه ۵ میلیون دلار چای به ایران بفرستد ولی مقام‌های این کشور قصد دارند این میزان را به ماهانه ۲ میلیون دلار کاهش دهند.
ایران یکی از وارد کنندگان مهم چای از سریلانکاست ولی به خاطر تحریم‌های آمریکا، واردات این کشور از ۱۲۸ میلیون دلار در سال ۲۰۱۸ به ۷۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۲ کاهش یافته است. حجم تجارت دو کشور حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون دلار است و مقام های اقتصادی دو کشور سعی دارند این رقم را تا ۱۰ برابر افزایش دهند.
سریلانکا به عنوان یک کشور شبه قاره هند با بنگلادش، میانمار، مالزی و اندونزی همسایه آبی است و می تواند دروازه‌ای برای ورود ایران به بازار بزرگ و مصرفی این کشورها باشد
مهمترین اقلام صادراتی ایران به سریلانکا شامل میله‌های آهنی و فولادی، قیر، سیمان سفید، محصولات آهنی، پروفیل های آهنی و فولادی، اوره و کلینکر بوده است. از سوی دیگر مهمترین کالاهای وارداتی از سریلانکا شامل چای،نارگیل خشک و تازه، کوکوپیت، فراورده‌های بهداشتی و آرایشی، کایوچوی طبیعی و انواع برچسب از جنس کاغذ و مقوا بوده است. هم‌چنین سریلانکا به عنوان یک کشور شبه قاره هند با بنگلادش، میانمار، مالزی و اندونزی همسایه آبی است و می تواند دروازه‌ای برای ورود ایران به بازار بزرگ و مصرفی این کشورها باشد.
چای، پوشاک، کائوچو، محصولات حاصل از نارگیل، سنگ های قیمتی و جواهرآلات از اقلام عمده صادراتی سریلانکا به شمار می‌آید. صنعت گردشگری در سریلانکا با سرعت در حال رشد و توسعه است. طبیعت زیبا، سواحل آرام و سرسبز و وجود پارک‌های طبیعی در سریلانکا موجب شده تا این کشور همه ساله گردشگران زیادی را به خصوص از کشورهای اروپایی جذب کند که به لحاظ اقتصادی یکی از منابع عمده ارزی این کشور محسوب می‌شود. تعداد گردشگران خارجی که به سریلانکا سفر می کنند هر سال در حال افزایش بوده به گونه ای که این تعداد در سال ۲۰۱۷ به بیش از دو میلیون نفر رسید که درآمدی بالغ بر ۴ میلیارد دلار برای این کشور درپی داشت.اما در پی پاندمی کرونا و محدودیت در سفر برای بسیاری از کشورها شمار گردشگران به سریلانکا نیز به شدت نزولی شده که خود به چالش‌های اقتصادی این کشور افزوده است.
پروژه‌های نیروگاهی و امنیت غذایی در سیبل مناسبات اقتصادی تهران و کلمبو
صادرات و واردات و ترانزیت تنها محورها و پتانسیل برای همکاری‌های اقتصادی میان ایران و سریلانکا نیستند و ایران در حال حاضر در حال ساخت یک نیروگاه ۱۲۰ مگاواتی در سریلانکا است. ایران پیش تر در احداث مگا پروژه‌ای دیگر به نام "اوما اویا" در سریلانکا مشارکت داشته است. این پروژه بزرگ‌ترین طرح انتقال آب کشور سریلانکا است که شامل دو سد و یک نیروگاه ۱۲۰مگاواتی و یک شفت عمودی به ارتفاع ۶۳۰ متر است. هدف از اجرای پروژه، بهبود آبیاری ۵ هزار هکتار زمین کشاورزی، انتقال ۱۴۵ میلیون مترمکعب آب در سال و تولید ۲۹۰ گیگاوات ساعت انرژی در سال بوده است. مجموعه گروه مهندسی فراب یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های ایرانی با ۱۵سال سابقه حضور در کشور سریلانکا اجرای این پروژه را به همراه برخی شرکت‌های خارجی برعهده داشته است.
در ایران بالغ بر ۱۳ هزار نیروگاه برقابی وجود دارد و شرکت‌های دانش بنیان و فنی مهندسی ایرانی با تجربیات گرانسنگ خود در حوزه نیروگاهی قادر به اجرای پروژه‌های فراسرزمینی نیروگاهی بیشتری در کشوری چون سریلانکا هستند که علاوه بر ارزآوری راهکاری مطلوب برای خلاصی از تنگناها و فشارهای تحریمی و افزایش وزنه ژئوپلیتیک ایران است. ایران در کشورهایی چون تاجیکستان، عراق، سوریه، کشورهای آمریکای لاتین و ترکمنستان اقدام به ساخت نیروگاه کرده است و با عراق ارمنستان، پاکستان و افغانستان تبادلات برقی دارد.
در پی همه‌گیری کوید ۱۹ و حتی تا یک سال گذشته سریلانکا از نظر تامین آب اشامیدنی و انرژی در شرایط بسیار سختی قرار گرفت و به همین سبب به دنبال همکاری با ایران در حوزه‌های آب و برق است تا بین ترتیب نیازهای خود را تامین کند.
درصد انرژی مورد نیاز این کشور از طریق آب و بخشی نیز از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر از جمله انرژی خورشیدی و بادی تامین می‌شود. یک سوم زمین‌های این کشور قابلیت استفاده برای تامین انرژی‌های تجدیپذیر را دارند و سریلانکا به دنبال سرمایه‌گذاری و خدمات فنی مهندسی ایران در این حوزه است
۵۰ درصد انرژی مورد نیاز این کشور از طریق آب و بخشی نیز از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر از جمله انرژی خورشیدی و بادی تامین می‌شود. یک سوم زمین‌های این کشور قابلیت استفاده برای تامین انرژی‌های تجدیپذیر را دارند و سریلانکا به دنبال سرمایه‌گذاری و خدمات فنی مهندسی ایران در این حوزه است.
سریلانکا در پی بحران همه‌گیری کوید ۱۹، افزایش بهای انرژی و کاهش توده‌ای مالیات، فروش بنزین و گازوئیل را ممنوع کرد و از کارمندان خواست تا به جای کار کردن کشاورزی کنند و هم‌چنین برای مدتی تنها اتوبوس، قطار و وسائل نقلیه مخصوص خدمات درمانی و حمل و نقل مواد غذایی اجازه استفاده از سوخت را داشتند و دولت از فروش بنزین به افراد عادی خودداری میکرد.
در حال حاضر اقتصاد سریلانکا با شرایط دشواری در مقایسه با چند دهه اخیر قرار دارد و برای تامین هزینه واردات مواد غذایی و سوخت با چالش‌های زیادی مواجه است و کمبود مواد غذایی، سوخت و دارو، هزینه زندگی را برای مردم این کشور به شدت بالا برده است و این در حالی است که ایران کلمبو را به عنوان یکی دیگر از مقاصد محصولات دارویی خود انتخاب کرده و چندی است که شرکت سبحان دارو ارسال محصولات دارویی به این کشور را شدت بخشیده است.
البته طی ماههای اخیر نرخ تورم در این کشور با رسیدن به عدد ۱۲ درصد به پایین‌ترین نرخ خود از زمان سقوط این کشور در بحران اقتصادی بی سابقه در سال گذشته رسیده است.
شدت بحران با انعقاد توافقنامه‌ای توسط دولت سریلانکا با صندوق بین المللی پول، به دنبال حمایت دولت رانیل ویکرمزینگه از یک طرح نجات ۲.۹ میلیارد دلاری از صندوق بین المللی پول، در مارس ۲۰۲۲ فروکش کرد. بانک مرکزی سریلانکا اعلام کرد که انتظار می‌رود تورم تا اوایل سه ماهه سوم سال ۲۰۲۳ به کمتر از ۱۰ درصد برسد.
این هفته، دولت از طرح بازسازی بدهی پرده برداری کرد که شامل کاهش ۳۰ درصدی اوراق قرضه دلاری، از جمله اوراق قرضه بین المللی است که بیش از یک چهارم کل بدهی خارجی سریلانکا را تشکیل می‌دهد.
نتیجه
لزوم توجه عمیق‌تر در دیپلماسی اقتصادی ایران به کشورهای شبه قاره هند خصوصا سریلانکا و بانگلادش و امثالهم که به لحاظ ترانزیتی نیازمند مسیر کریدور شمال-جنوب برای واردات غلات و نفت و سایر محصولات استراتژیک از روسیه هستند، محسوس تر شده است.
سریلانکا به عنوان یکی از مهمترین تولیدکنندگان چای، برنج و پوشاک می‌تواند تا حدی نیازهای اقتصاد ایران را پاسخگو باشد و ایران در مقابل با تامین امنیت غذایی و ارسال محصولات کشاورزی و دارویی به این کشور در مناسبات اقتصادی خود با این کشور تقارن ایجاد کند.
نظر شما