بازار؛گروه استان ها: فساد اقتصادی را می‌توان در حالتی تصور کرد که چرخه فعالیت‌های اقتصادی از روند مولد آن خارج شود، رانت و ویژه خواری به وجود آید و حق عده‌ای پایمال گردد،اگرچه اهمال یک حسابدار ساده هم می‌تواند منجر به مشکلات فساد گونه شود اما منظور از مفسدان اقتصادی کسانی هستند که چنین وضعی را در ابعادی کلان ایجاد می‌کنند و باعث کاهش رشد اقتصادی کشور می‌شوند
و اما دلایل به وجود آمدن فساد چیست و چگونه می‌توان از آن جلوگیری کرد محور سؤالات ما از حسین امیررحیمی مدیرکل اموراقتصادی ودارایی خراسان رضوی است که ماحصل این گفت‌وگوی صمیمانه را در ذیل می خوانید.
* تعریف فساد اقتصادی چیست؟
موضوع فساد اقتصادی می‌تواند تعاریف مختلفی از منظرهای متفاوت داشته باشد. ما یک بحث حقوق و قانون داریم که در جامعه وجود دارد و اگر برعکس این قوانین اجرا نشود و یا برعکس آن، متضاد آنچه که تصویب‌شده اجرا شود می‌توان گفت فساد اتفاق افتاده است.
وقتی از فساد اقتصادی حرف می‌زنیم می‌بایست یک دسته‌بندی بین اقتصاد رسمی و غیررسمی و اقتصاد آشکار و پنهان وهم چنین اقتصاد شفاف و غیر شفاف داشته باشیم.
هرآن چه برمبنای قانون دریک اقتصاد در حال اجراست به اقتصاد رسمی یک کشور معروف می‌شود، در کنار آن مباحثی وجود دارد که در گسترده‌ترین تعریف مباحث اقتصادی ، از این‌ها به‌عنوان فعالیت‌های غیررسمی اقتصادی یاد می‌کنیم، به‌عنوان‌مثال اگر فردی با خودروی شخصی خود که در هیچ‌یک از شرکت‌ها و دستگاه‌های مرتبط با صنعت تاکسیرانی ثبت‌نام نکرده است اقدام به جابجایی مسافر کند این در گسترده‌ترین تعریف اقتصادی، اقتصاد غیررسمی نامیده می‌شود. این فرد کار خلافی انجام نداده و تخلفی صورت نگرفته است ولی چون از دایره نظارتی اقتصاد کشور خارج است نوعی فساد اقتصادی نامیده می‌شود.
با این تعریف درصد قابل‌توجهی از فعالیت‌های اقتصادی ما رسمی نیست پس یک مرحله آن را محدودتر می‌کنیم.
* آیا فساد پنهان در همین امر دسته‌بندی است؟
گروهی از فعالیت‌ها باهدف فرار از قانون به‌عنوان‌مثال فرار از مالیات در شرایط غیر شفافی به آن پرداخته می‌شود. به‌عنوان‌مثال فعالیت‌های زیرزمینی و پنهان، فعالیت‌های اقتصادی که در پوشش کارهای خیریه و عام‌المنفعه انجام می‌شود. همه این‌ها تعاریفی از اقتصاد پنهان هستند که تعریف محدودتری از فساد اقتصادی رادارند و نسبت به اقتصاد غیررسمی ، محدودتر هستند.
به‌عنوان‌مثال فعالیت‌های زیرزمینی و پنهان، فعالیت‌های اقتصادی که در پوشش کارهای خیریه و عام‌المنفعه انجام می‌شود همه این‌ها تعاریفی از اقتصاد پنهان هستند و نسبت به اقتصاد غیررسمی، محدودتر هستند
آخرین تعریف فساد اقتصادی، مقدار مشخصی است و هرلحظه این فعالیت را در مواجهه با قانون قرار دهیم تخلفی برای آن انجام‌شده است، به این معنا که نه فعالیت اقتصادی به‌درستی و نه در شرایط سالم انجام نمی‌شود و مطابق قانون نیست. این تعریف نهایی از فساد اقتصادی است که در حال حاضر، موضوع عرف در جامعه است و فساد اقتصادی وقتی عنوان می‌شود مفهومی است که آشکار، رسمی و شفاف نیست و این سه ویژگی در مورد آن صدق می‌کند و در اولین برخورد نظارتی، برای آن به‌عنوان یک تخلف اقتصادی حکم متناسبی درنظرگرفته می‌شود.
* علت رخنه فساد در بنگاه‌های اقتصادی چیست؟
بر اساس روندهایی که شکل می‌گیرد، در جامعه شاهد رونق و رکود برخی فعالیت‌های اقتصادی هستیم.به‌عنوان‌مثال امروزه در استان خراسان رضوی فعالیت‌های گردشگری در حال رکود است،در مقابل آن شاید فعالیت‌های بهداشتی،درمانی و تجهیزات پزشکی در حال رونق باشد، این رویه‌ای است که همه اقتصادها دارند و بر اساس این رونق و رکودها انگیزه برای دستیابی به منابع بیشتر از طریق روش‌های غیرقانونی بیشتر می‌شود. زمانی که یک صنعت یا فعالیت با رکود مواجه می‌شود، برای تأمین هزینه‌های روزمره و فرار ازآنچه که به آن دچار شده است عوامل جدیدتری به عوامل مؤثر فساد اقتصادی اضافه می‌شود.شاید مهم‌ترین عامل در این حوزه، شکست اقتصادی است که بنگاه یا مجموعه اقتصادی به آن دچار شده و برای فرار از شکست یا بهبود اوضاع اقتصادی اگر ویژگی‌های اخلاقی و شرعی را در نظر نگیرد ممکن است به فساد اقتصادی دست بزند.
* آیا فرهنگ در جلوگیری از فساد تأثیرگذار است؟
بر اساس تعریف فساد ممکن است بخش زیادی از جامعه بدون اینکه اطلاعی داشته باشند ممکن است در تعریف گسترده فساد اقتصادی قرار گیرند. به موضوعی مانند فرهنگ‌سازی می‌تواند به کاهش فساد اقتصادی منجر شود. به زبان ساده ، در نحوه استفاده از کد ملی برای ثبت‌نام خودرو ما شاهد نوع دیگری از فساد هستیم، در این مورد، فردی که استفاده می‌کند و فردی که کد ملی خود را در اختیار دیگران می‌گذارد، این کارا به‌عنوان یک فساد یا کار مشکل‌دار اقتصادی مطرح نمی‌کند ولی درواقع هست و این خود نمونه‌ای از فساد اقتصادی به‌حساب می‌آید.
* مهم‌ترین عوامل مؤثر بر فساد اقتصادی ؟
اطلاعات دقیقی از میزان فساد اقتصادی که در جامعه ما رخ می‌دهد در مقایسه با اقتصادهای مشابه نیست.آنچه که مشخص است در اقتصادهای رسمی و پیشرفته، حداقل ۱۰ درصد اقتصاد را به‌عنوان اقتصادهای پنهان در نظر می‌گیرند یا اقتصادی که از دایره نظارتی یا مقامات مربوطه خارج است.
ما در حوزه قانون یکی از مشکلاتی که داریم این است که قوانین متعددی هستند که در طول زمان حذف نمی‌شوند یا با ایجاد قانون جدید، پرونده قوانین قبلی را نمی‌بندیم.
بحث تنقیه یا خالص کردن قوانین که متأسفانه این اتفاق تاکنون در ایران رخ نداده است و به‌عنوان‌مثال در قانون تجارت ما بیش از ۵۰ سال است که در حال استفاده است و هر بار با اصلاحات صورت گرفته، موارد قبلی نیز باقی می‌ماند.
* رابطه فساد با فقر جامعه در چیست؟
طبیعی است هرقدر مشکلات اقتصادی ما در جامعه بیشتر شود، چه درسته دولت برای تأمین بودجه و چه در سطح عموم مردم برای تأمین هزینه و درآمدهای جاری خانوار، زمینه ایجاد فساد اقتصادی بیشتر می‌شود. به این معنا که وقتی من برای اداره سازمان و دستگاه خود یا کارمند و حتی خانواده خود نیاز به تأمین هزینه‌ها دارم، وقتی در مقابل فعالیت‌های اقتصادی خود نتوانسته‌ام منابع کافی را به دست آورم این موضوع، خود زمینه ایجاد فساد را افزایش می‌دهد.
* آیا راهی برای شفاف‌سازی هست؟
ما در موضوعات جدیدی مانند اقتصاد هوشمند که درواقع تمام تراکنش‌های کل افراد جامعه را می‌توانید رصد کنید و همواره تحت نظارت داشته باشید هنوز در مراحل اولیه اجرای آن هستیم. اگر اقتصاد هوشمند در ایران شکل بگیرد و موارد مربوط به آن به‌طور کامل در جامعه پیاده‌سازی شود ما در این صورت نیاز چندانی به دستگاه نظارت‌کننده نخواهیم داشت و این شفافیت ایجاد خواهد شد.
* چرا باوجوداین همه دستگاه‌های نظارتی بازهم شاهد فساد اقتصادی هستیم؟
اگر بخواهیم اقتصاد فعلی کشور را بررسی کنیم، باید به این نکته مهم توجه کنیم که مادر شرایط تحریم به سر می‌بریم، اینکه کشورها و مطالعات مختلف، رتبه ایران را در عدم شفافیت یا شاخص‌های دیگری مانند فساد اقتصادی رتبه پایینی می‌دانند و امتیاز کمی را به ایران اختصاص می‌دهند، یکی از مهم‌ترین دلایل آن، شرایط خاص اقتصادی ماست. ما قطعانمی توانیم مثل کشورهای دارای اقتصاد شفاف کارکنیم.قطعاً ما نمی‌توانیم مثل کشورهایی که مشکلاتی ازجمله تحریم را ندارند همه اطلاعات اقتصادی ما شفاف و به‌روز باشد.
بر اساس تعریف فساد ممکن است بخش زیادی از جامعه بدون اینکه اطلاعی داشته باشند در تعریف گسترده فساد اقتصادی قرار گیرند، موضوعی مانند فرهنگ‌سازی می‌تواند به کاهش فساد اقتصادی منجر شود
این موضوع سهم بسیار بالایی هم در کاهش امتیاز و هم در وضعیت موجود دارد. یعنی چه‌بسا در بعضی شرایط، اقتصاد ایران برای گذر از شرایط تحریم و تحقق اقتصاد مقاومتی، ضرورت دارد مقداری از عدم رسمیت را پذیرفته و مقداری از فعالیت‌های اقتصادی خود را به‌صورت پنهانی پیش ببرد.آنچه در این حوزه اهمیت بسیاری برای وضعیت اقتصادی ایران دارد این است که ما نباید این شرایط را، دائمی بدانیم.
اگر بخواهیم شرایط پنهان و غیررسمی را در بعضی حوزه‌های اقتصادی حاکم کنیم از طرف دیگر باید برای دورانی که این تحریم‌ها تمام خواهد شد و شرایط تغییر می‌کند ما باید برنامه‌ریزی لازم را داشته باشیم تا حداقل در داخل و افراد کشور، در شرایط فساد اقتصادی و موقعیت‌های سوءاستفاده از فساد اقتصادی قرار نگیرند.
ما دریک بازه زمانی در کشور شاهد فعالیت‌های اقتصادی‌ای بودیم که به آن افتخار می‌کردیم، اما در شرایط فعلی شاید همان فعالیت، جزو فعالیت‌هایی محسوب می‌شود که چندان از شفافیت و شرایط رسمی برخوردار نیست و همان موضوع به اولویت پایین‌تری تبدیل‌شده است.
* نقش دستگاه نظارتی مانند اقتصاد و دارایی در جلوگیری از فساد چیست؟
این مجموعه به‌منظور نظارت هرچه بهتر پرفعالیت‌های اقتصادی ، ذی‌حساب‌هایی در دستگاه‌ها و مجموعه‌های مختلف استانی دارد یکی از راهکارهای کاهش دامنه فساد از سوی اداره کل امور اقتصادی ، ارتقا قدرت ذی‌حساب‌ها در دستگاه مقصد است. به‌عنوان‌مثال یکی از نمایندگان این مجموعه در آموزش‌وپرورش مشغول فعالیت است که جایگاه این فرد در طول تاریخ، نوسان‌های بسیاری داشته است. گاهی پیش می‌آید که به دلیل مشکل‌دار بودن یک تصمیم اقتصادی دریک دستگاه ، ذی‌حساب ما مقاومت و برخورد می‌کند وتوسط پرسنل آن مجموعه یا سازمان، هجمه ای به وجود می آید.
از سیاست‌های جدید سازمان خزانه کشور، ترکیب نیروهای مالی با ذی‌حسابان است.به‌عنوان‌مثال دستگاه‌هایی که مدیر مالی آن‌ها فرد ذی‌حساب اداره کل امور اقتصادی باشد هم به کاهش هزینه‌های دولت کمک می‌کند وهم در بحث شفاف‌سازی فساد اقتصادی می‌تواند بسیار موثرباشد.
* برای شفافیت معاملات دولتی چه باید کرد؟
ما امروزه در هیچ دستگاهی چک تحریری نداریم و همه حواله‌ها به‌صورت الکترونیک انجام می‌شود. از لحظه تخصیص منابع، حواله صادرشده و از زمان صدور حواله در دستگاه مربوطه، ما از زمان، مقصد و وضعیت آن اطلاع داریم.همه این موارد، در کنار سامانه‌های دولت مانند سامانه ستا، می‌تواند به شفاف‌سازی امور کمک کند.
اگر اقتصاد هوشمند در ایران شکل گیرد و موارد مربوط به آن به‌طور کامل در جامعه پیاده‌سازی شود ما در این صورت نیاز چندانی به دستگاه نظارت‌کننده نخواهیم داشت و این شفافیت ایجاد خواهد شد
تمام خریدهای مربوط به دستگاه‌های دولتی از مبلغی بالاتر، در این سامانه ثبت می‌شود . در سامانه مربوط به کارمندان نیز، تمامی کارکنان دولت با مراجعه به آن از جایگاه،حکم، میزان دریافتی و اطلاعات حقوقی خود مطلع می‌شوند.
ما درگاه بعدی باید بقیه شرکای اجتماعی دولت را در این سیستم واردانیم و گام بعدی اقتصاد هوشمند این است که شما شهر هوشمند،شهرداری هوشمند و نهادها و دستگاه‌های هوشمند داشته باشید.
* به چه میزان در راستای پیاده‌سازی اقتصاد هوشمند در استان اقدام شده است؟
یکی از اقدامات انجام‌شده در راستای اقتصاد هوشمند در خراسان رضوی، در سال گذشته همکاری وزارت اقتصادی با آستان قدس رضوی برای تهیه صورت‌های مالی برای محاسبه مالیات فعالیت‌های اقتصادی آستان قدس بود. در سال ۹۶، صورت‌های مالی تهیه و در سال ۹۷، این مالیات محاسبه شد،در سال ۹۸ مالیات اخذ و در اختیار آستان قدس گذاشته شد و برنامه امسال نیز اخذ مالیات و در اختیار گذاشتن آن به آستان قدس برای فعالیت‌های عام‌المنفعه با محوریت خود آستان است.
* تا چه میزان خانواده اقتصاد دارایی از اقتصاد هوشمند بهره‌مند است؟
خانواده اقتصاد و دارایی متشکل از هفت نهاد اقتصادی و مالی کشور است ازجمله مرکز خدمات سرمایه‌گذاری استان، بیمه،سازمان اموال تملیکی، بانک‌ها، گمرک، سازمان امور مالیاتی،بورس و اداره کل اقتصاد و دارایی که به‌عنوان نماینده وزیر و هماهنگ‌کننده سیاست‌های وزارت اقتصاد کشور همکاری می‌کند.
این نهادها، چند ویژگی دارند و در بعضی از آن‌ها یا اقتصاد هوشمند فعال است و یا هزینه چندانی برای اجرای آن نیاز نیست که ازجمله آن می‌توان به بانک‌ها و بیمه اشاره کرد. سازمان مالیاتی نیز برای آی تکس و مالیات هوشمند در حال ایجاد زیرساخت‌های لازم است. گمرک و سازمان اموال تملیکی به نسبت بانک و بیمه مسیر طولانی‌تری برای ایجاد اقتصاد هوشمند در پیش رودارند که از دو مسیر باید حرکت کنند.
اول اینکه خود این سازمان‌ها به‌سوی اقتصاد هوشمند حرکت کنند و دوم مخاطبان آن‌ها باید همکاری لازم را انجام دهند. به‌عنوان‌مثال در گمرک تاجرانی هستند که فقط به روش سنتی پرداخت مالیات عمل می‌کنند. اینکه بتوانیم تمام‌مسیر صفرتا صد محصول صادراتی یا وارداتی را در اقتصاد هوشمند پیاده‌سازی کنیم جای کار بسیاری دارد.
نظر شما