بازار؛ گروه بین‌الملل: سریلانکا یکی از شرکای اقتصادی ایران که پذیرای مهندسین و پیمانکاران ایرانی در اجرای پروژه های صنعتی خود بوده است، قرار است به زودی ریاست اتحادیه همکاری کشورهای اقیانوس هند را برعهده بگیرد که می‌تواند فرصتی برای افزایش همکاری‌ها میان کشورهای آسیایی و همکاری‌های قوی‌تر ایران با کشورهای آسیا و اعضای این سازمان قلمداد شود.
اخیرا علی صبری وزیر خارجه سریلانکا در سفر خود به تهران خواستار همکاری ایران با کلمبو در حوزه‌های اقتصادی، فناوری و پزشکی شده است، کما این که پیش‌تر کلمبو یکی از مقاصد صادراتی شرکت سبحان داروی ایران بوده است.
سریلانکا کشوری مستقر در جنوب آسیا و همجوار با هند، مالدیو و تیمور شرقی در سیاست خارجی خود روند اعتدال، عدم مداخله در امور داخلی کشورها و توسعه تعاملات با جهان را در پیش گرفته است. همچنین، سریلانکا در یکی از شلوغ‌ترین خطوط کشتیرانی جهان قرار دارد و دارای اهمیت استراتژیک است.
حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه نیز در دیدار با همتای سریلانکایی خود ضمن تاکید بر استفاده از ظرفیت‌های دو طرف برای توسعه همکاری در تمامی زمینه‌ها عنوان کرده است: «باتوجه به ظرفیت‌های گسترده موجود در آسیا نگاه قدرت‌های جهانی به آن بیشتر جلب شده و کشورهای آسیایی باید بیش از گذشته با یکدیگر از مسیر گفتگو و تعامل در مسیر منافع ملت‌ها همکاری داشته باشند».
رشد اقتصادی فزاینده آسیا از چشم سازمان‌های بین‌المللی نیز دور نمانده است و اوایل آوریل سال جاری نیز صندوق بین‌المللی پول در گزارش جدید خود پیش‌بینی کرد اقتصاد آسیا در سال جاری با رشد ۴.۶ درصدی، ۷۰ درصد به رشد اقتصاد جهان کمک کند. هم چنین در این گزارش از آسیا-اقیانوسیه به عنوان پویاترین مناطق مهم جهان در سال ۲۰۲۳یاد شده است
رشد اقتصادی فزاینده آسیا از چشم سازمان‌های بین‌المللی نیز دور نمانده است و اوایل آوریل سال جاری نیز صندوق بین‌المللی پول در گزارش جدید خود پیش‌بینی کرد اقتصاد آسیا در سال جاری با رشد ۴.۶ درصدی، ۷۰ درصد به رشد اقتصاد جهان کمک کند. همچنین در این گزارش از آسیا-اقیانوسیه به عنوان پویاترین مناطق مهم جهان در سال ۲۰۲۳یاد شده است.
البته در پی پاندمی کرونا و حملات تروریستی در سریلانکا در سال ۲۰۱۹ مردم این کشور در تامین مواد غذایی و سوخت با مشکلات زیادی همراه شدند به نحوی که ساعت‌ها برای خرید سوخت کمیاب صف می‌کشیدند. این یک واقعیت تلخ برای کشوری بود که اقتصاد آن به سرعت در حال رشد بود و با طبقه متوسط رو به رشد چشم‌انداز خوبی را برای خود متصور بود.
در آن دوران این کشور با کمبود نقدینگی برای پرداخت واردات اقلام ضروری و وعدم پرداخت بدهی خود به کشورهای همسایه (هند و چین) مواجه شد و از صندوق بین‌المللی پول درخواست کمک کرد تا اقدام به واردات بیشتر بنزین، شیر و گاز برای مصارف خانگی کند. افزون بر این گردشگری این کشور که بخش قابل توجهی از بودجه سالانه کشور را تشکیل می‌دهد، در طی دوران کرونا نیز به شدت متزلزل شد.
در آوریل ۲۰۲۱ میلادی به طور ناگهانی واردات کودهای شیمیایی در این کشور ممنوع شد و فشار برای کشاورزی ارگانیک کشاورزان را غافلگیر کرد و محصولات اصلی برنج را از بین برد و قیمت‌ها را افزایش داد. برای صرفه‌جویی در ارز، واردات سایر اقلام لوکس نیز در لیست ممنوعه قرار گرفت. اما در حال حاضر و پس از عبور از پاندمی کرونا سریلانکا تا حدی توانسته به ثبات اقتصادی برسد و آسمان اقتصاد این کشور تا حدودی شفاف‌تر شده است.
ریشه‌های ضعف در اقتصاد سریلانکا را می‌توان در سطح پایین سرمایه‌گذاری، وابستگی زیاد به بارش‌های اتفاقی نزولات آسمانی، روش‌های سنتی برداشت محصول، کمبود اعتبارات و مشکلات حمل ونقل، ضعف نظام بازاریابی و کنترل دولت بر زمین جست‌وجو کرد.
کارنامه ممتاز شرکت‌های دانش بنیان ایرانی در صدور خدمات فنی-مهندسی به سریلانکا
در سال ۱۳۹۸ بزرگ‌ترین طرح انتقال آب کشور سریلانکا که شامل دو سد و یک نیروگاه ۱۲۰مگاواتی و یک شفت عمودی به ارتفاع ۶۳۰ متر (بلندتر از برج میلاد) است توسط شرکت‌های دانش بنیان ایرانی و محققان دانشگاه‌های شریف و تهران ساخته شد. تحقیقات دانشگاهی صورت گرفته که اساس این پروژه بود توسط جمعی از نخبگان دانشگاهی کشور انجام شد و پروژه‌ای که هیچ نمونه دیگری در جهان ندارد را خلق کرد.
سد پوهولپولا و تونل‌های انتقال آب پروژه چند منظوره اوما اویا در سریلانکا که به دست پیمانکاران ایرانی اجرا شده است یک طرح چند منظوره شامل یک تونل ۴/ ۵ کیلومتری بین دو سد و یک تونل ۱۵ کیلومتری در انتهای سد دوم است. در انتهای سد دوم هم یک شفت عمودی ۶۳۰ متری قرار دارد که در دنیا بی‌نظیر است و در این طرح علاوه بر تولید برق، آب مورد نیاز برای آبیاری زمین‌های کشاورزی نیز تأمین می‌شود
متعاقبا در مراسمی با حضور رئیس‌جمهور کشور سریلانکا سد پوهولپولا و تونل‌های انتقال آب پروژه چند منظوره اوما اویا در این کشور افتتاح شد که این طرح چند منظوره شامل یک تونل ۴/ ۵ کیلومتری بین دو سد و یک تونل ۱۵ کیلومتری در انتهای سد دوم است. در انتهای سد دوم هم یک شفت عمودی ۶۳۰ متری قرار دارد که در دنیا بی‌نظیر است و این طرح در شرایط سخت جغرافیایی و با وجود دریاچه‌های بزرگ زیرزمینی احداث شده است و علاوه بر تولید برق، آب مورد نیاز برای آبیاری زمین‌های کشاورزی را نیز تأمین خواهد کرد.
با افتتاح سد پوهولپولا انتقال آب به وسیله تونل‌های انتقال آب به سد دایرابا آغاز شد و همچنین مراحل ساخت نیروگاه آبی ۱۲۰ مگاواتی این پروژه چند منظوره شروع به کار کرد. پروژه چندمنظوره اوما اویا در جنوب شرقی کشور سریلانکا و در فاصله ۲۰۰ کیلومتری پایتخت این کشور واقع شده و شامل دو سد دایرابا و پوهولپولا، نیروگاه آبی ۱۲۰ مگاواتی و ۲۵ کیلومتر تونل انتقال آب است. هدف از اجرای پروژه، بهبود آبیاری ۵ هزار هکتار زمین کشاورزی، انتقال ۱۴۵ میلیون مترمکعب آب در سال و تولید ۲۹۰ گیگاوات ساعت انرژی در سال است.
در سال ۲۰۱۰ میلادی وزارت آبیاری سریلانکا قراردادی به مبلغ ۵۲۹ میلیون دلار را با یک شرکت ایرانی به نام «فراب» امضا کرد که به موجب آن قرار شد شرکت فراب، به‌عنوان پیمانکار اصلی، مسئولیت طراحی و ساخت دو سد، تونل انتقال آب و یک نیروگاه ۱۲۰ مگاواتی برق را در کشور سریلانکا به عهده بگیرد. کار طراحی پروژه هشت ماه و ساخت قطعات، در دو کارگاه اصلی حدود چهار ماه به طول انجامید. تمامی تجهیزات در ایران ساخته و سپس به سریلانکا منتقل شد. ۵۰ درصد انرژی مورد نیاز سریلانکا از طریق آب و بخشی نیز از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر دیگر از جمله انرژی خورشیدی و بادی تامین می‌شود.
افزون بر این، ایران به دنبال ساخت نیروگاه ۱۲۰ مگاواتی در سریلانکا است که مراحل نهایی را طی می‌کند. چندی پیش نیز رویترز به نقل سخنگوی کابینه سریلانکا اعلام کرد که ایران با احداث یک پالایشگاه نفت جدید در سریلانکا با هدف نوسازی پالایشگاه قدیمی ۵۰ هزار بشکه‌ای این کشور موافقت کرده است.
سریلانکا دارای یک پالایشگاه نفتی ۵۰ هزار بشکه ای در حومه کلمبو است که در سال ۱۹۶۹ توسط دولت ایران برای پالایش نفت خام سبک ایران احداث شده بود. اما با تشدید تحریم های غرب علیه ایران در سال ۲۰۱۲، شرکت دولتی کیلون پترولیوم سریلانکا ناگزیر شد نفت مورد نیاز این پالایشگاه را از کشورهای دیگر تامین کند.
اما به جز تعاملات اقتصادی میان دو کشور در حوزه‌های مختلف، حضور چندین ناوگروه دریایی ایرانی در بنادر این کشور در راستای ارتقای سطح دیپلماسی و همکاری های آموزشی و دفاعی نیز ابعاد دیگری از تعاملات میان دو کشور دوست و هم‌سو را نشان می دهد.
تهاتر کالا در قالب اتحادیه پایاپای آسیایی
در حالی که اتحادیه پایاپای آسیایی به دنبال پذیرش اعضای جدید و تنوع بخشیدن به ارزهای مورد تایید دیگر برای تسویه پرداخت در راستای اهداف دلارزدایی است، رشد تعاملات اقتصادی ایران و سریلانکا در قالب این اتحادیه می‌تواند علاوه بر انتفاع مالی دوجانبه و تسریع فرآیند دلارزدایی به توسعه نفوذ اقتصادی ایران در حوزه اقیانوس هند کمک کند. ایران، هند، پاکستان، بنگلادش، نپال، سریلانکا، میانمار، بوتان، مالدیو اعضای این اتحادیه هستند.
اخیرا نیز محمدرضا فرزین رئیس کل بانک مرکزی نیز در دیدار با وزیر خارجه سریلانکا اعلام کرده که ایران در حال حاضر آمادگی کامل برای همکاری با سریلانکا در جهت گسترش روابط پولی و تجاری در قالب اتحادیه پایاپای آسیایی را دارد.
با توجه به تحریم‌های آمریکا علیه ایران که انتقال پول برای ایران را در تجارت خارجی با چالش‌های جدی مواجه کرده است، استفاده از ظرفیت‌های چنین سازمان‌هایی با هدف بکارگیری ارزهای محلی و دلارزدایی در رفع مشکلات کنونی تجارت خارجی دو کشور بسیار کارآمد خواهد بود.
وضعیت روابط تجاری ایران و سریلانکا
حجم تجارت ایران و سریلانکا در سال ۱۳۹۹ حدود ۷۰ میلیون دلار بوده است و این عدد در سال ۱۳۹۸ تقریبا ۲۲۰ میلیون دلار بوده است. البته طی سال‌های اخیر حجم تجارت میان دو کشور به واسطه تحریم‌ها کاهش پیدا کرده است. البته بخشی از تعاملات تجاری ایران و سریلانکا برای خلاصی از آسیب‌های تحریمی از طریق کشورهای ثالث صورت می گیرد. مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران به سریلانکا شامل میله‌های آهنی و فولادی، قیر، سیمان سفید، محصولات آهنی، پروفیل‌های آهنی و فولادی، اوره و کلینکر بوده است و ایران در مقابل چای، نارگیل خشک و تازه، کوکوپیت، فراورده‌های بهداشتی و آرایشی و کائوچوی طبیعی وارد می‌کند.
ایران می‌تواند از طریق تهاتر کالا به جز صدور خدمات فنی-مهندسی سهم خود را از واردات ۱۶ میلیارد دلاری سریلانکا افزایش دهد. این در حالی است که سریلانکا به شدت نیازمند تامین مشتقات نفتی، قیر، محصولات پتروشیمی، فولاد، سیمان، مواد غذایی و مصالح ساختمانی و معدنی است و ۸۰ درصد قیر خود را از ایران تامین می‌کند
ایران می‌تواند از طریق تهاتر کالا به جز صدور خدمات فنی-مهندسی سهم خود را از واردات ۱۶ میلیارد دلاری سریلانکا افزایش دهد. این در حالی است که سریلانکا به شدت نیازمند تامین مشتقات نفتی، قیر، محصولات پتروشیمی، فولاد، سیمان، مواد غذایی و مصالح ساختمانی و معدنی است و ۸۰ درصد قیر خود را از ایران تامین می‌کند. البته سریلانکا حدود ۲۵۰ میلیون دلار بدهی نفتی به ایران دارد و قرار است از طریق صادرات چای آن را با ایران تسویه کند.
این بدهی نفتی مربوط به سال ۲۰۱۲ است. در سال ۲۰۲۱ دو کشور توافق کردند که سریلانکا بدهی خود را با صدور چای به ایران بازپرداخت کند اما بحران مالی سریلانکا موجب تاخیر در این تبادل شده است. رئیس هیئت چای سریلانکا پیش‌تر به رویترز گفته بود: «این برای ما بسیار به موقع است، زیرا ما به یک بازار مهم دسترسی داریم و ایران و سریلانکا می‌توانند بدون اتکا به دلار، تجارت کنند. توافق نامه ارسال ۵ میلیون دلار چای در ماه به مدت ۴۸ ماه بود، اما ما قصد داریم با حدود ۲ میلیون دلار در ماه شروع کنیم.»
گفته می‌شود سریلانکا به زودی ارسال چای به ایران را برای پرداخت بدهی نفتی ۲۵۰ میلیون دلاری خود آغاز می‌کند. چای سیلان مهم‌ترین صادرات سریلانکاست و و ایران سالانه حدود ۱۰۰ میلیون دلار چای از این کشور وارد می کند. سریلانکا سال گذشته یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون دلار از صادرات این محصول درآمد داشته است.
علاوه بر برنج و چای غلات، حبوبات، دانه های روغنی، نارگیل، نیشکر، ماهی و تنباکو و مرغ و تخم مرغ نیز از سایر محصولات کشاورزی عمده این کشور است، اما پوشاک و منسوجات، چای و ادویه، لاستیک، ماهی، نارگیل و راکتور هسته‌ای از عمده کالاهای صادراتی سریلانکا به جهان است.
نتیجه
موقعیت ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک ایران در اتصال سریلانکا به آسیای میانه و اروپا از طریق کریدور شمال – جنوب با هدف ترانزیت کالا را نباید نادیده گرفت، زیرا این مسیری مدت زمان حمل کالا را از ۴۰ روز به ۸ روز کاهش می‌دهد. راه‌اندازی سرویس کشتی‌های فیدر میان خلیج فارس و جنوب آسیا با مشارکت دو شرکت کشتیرانی سیلان سریلانکا و کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران می‌تواند به تحقق این هدف کمک شایانی کند.
در پی ناامنی ایجاد شده در دریای سیاه طی دو سال اخیر این منطقه به دلیل وقوع جنگ سنگین در اوکراین به یکی از ناامن‌ترین مناطق جهان تبدیل شده است و مشکلاتی برای ترانزیت کالا میان کشورهای جنوب آسیا مانند هند، بنگلادش، سریلانکا و پاکستان به وجود آورده است و در این میان ایران با استقرار در کریدور شمال – جنوب و مسیرهای عبوری مقرون به صرفه و ایمن می‌تواند شریک لجستیکی مطمئنی برای سریلانکا با هدف توسعه مقاصد صادراتی این کشور به اوراسیا و آسیای میانه باشد.
در صورت نهایت بهره‌برداری از شرایط کنونی( جنگ اوکراین و اعمال تحریم بر مسیرهای ترانزیتی روسیه)، حتی پس از اتمام جنگ در اوکراین و رفع تحریم‌های روسیه، مسیر ترانزیتی میان ایران و کشورهای جنوب آسیا، به عنوان مسیری دائمی برای ترانزیت کالا میان این دو منطقه و جایگزینی مناسب‌تر، ارزان‌تر و سریعتر از مسیر دریایی کانال سوئز تبدیل شود
در صورت نهایت بهره‌برداری از شرایط کنونی، حتی پس از اتمام جنگ در اوکراین و رفع تحریم‌های روسیه، مسیر ترانزیتی میان ایران و کشورهای جنوب آسیا، به عنوان مسیری دائمی برای ترانزیت کالا میان این دو منطقه و جایگزینی مناسب تر، ارزان تر و سریعتر از مسیر دریایی کانال سوئز تبدیل شود، البته که در صورت تحقق این امر و استفاده از دالان های تجاری عبوری از ایران به مناطق جنوب آسیا که نیاز مبرمی به گندم روسیه دارند به دلیل توقیف کشتی های روسی گاها چالش هایی را نیز در پی دارد.
اما من حیث المجموع با استناد به این پتانسیل ارزشمند لجستیکی ایران، این کشور می‌تواند ظرف مدت کوتاهی به شاهراه ترانزیتی میان روسیه، آسیای میانه و کشورهای جنوب آسیا مانند سریلانکا تبدیل شود.
نظر شما