بازار؛ گروه بین الملل: مرکز استمسون، موسسه ای غیر انتفاعی و غیر حزبی در واشنگتن دی سی که به افزایش بین المللی صلح و امنیت اختصاص داده شده، مقاله ای را اخیرا در خصوص پرونده هسته ای ایران منتشر کرده که در ادامه ترجمه آن را می خوانیم.
فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، هشت سال پیش به شورای امنیت سازمان ملل گفت که این شورا به اتفاق آرا قطعنامه ۲۲۳۱ را که توافق هسته‌ای ایران را تضمین می‌کند، تصویب کرد؛ ضمن اینکه تصور بازیگر دیگری که بتواند این کار را انجام دهد سخت است. موگرینی در آن زمان به ایفای نقشی که اتحادیه اروپا به عنوان یک تسهیل کننده و میانجیگر در مذاکرات که در ژوئیه ۲۰۱۵ در برجام، توافق چندجانبه ای که برنامه هسته ای ایران را در ازای رفع تحریم ها محدود کرد، به اوج خود رسید.
پیام موگرینی به شورای امنیت لحن تبریک آمیزی داشت، اما نمی توان انکار کرد که قاطعیت اتحادیه اروپا به عنوان یک گفتگوی اولیه با ایران در موضوع هسته ای و بعداً هماهنگ کننده برجام در دستیابی به توافق موثر بوده است. نقش اروپا به عنوان پل ارتباطی بین ایالات متحده و ایران که از سال ۱۹۸۰ تاکنون روابط دیپلماتیک نداشته اند، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
به سرعت تا کنون، و به جای میانجیگری اتحادیه اروپا، این دولت بایدن است که مذاکرات غیرمستقیم با ایران را در تلاش برای رسیدن به آنچه مقامات ایرانی به عنوان «آتش بس سیاسی» توصیف کرده اند، انجام داده است. بر اساس گزارش های منتشر شده، تفاهم میان واشنگتن و تهران شامل توقف غنی سازی ۶۰ درصدی ایران، آزادی چند شهروند دوتابعیتی زندانی در ایران و پایان حملات گروه های وابسته به ایران به نیروهای آمریکایی مستقر در سوریه می شود.
در مقابل، ایران شاهد لغو مسدود و بلوکه شدن برخی از دارایی های خود در خارج از کشور از جمله ۷ میلیارد دلار درآمد نفتی در کره جنوبی خواهد بود. بی انصافی است که بگوییم اتحادیه اروپا در این تحولات اخیر دیده نمی شود، اما به وضوح نقشی بسیار فرعی ایفا می کند.
انریکه مورا، میانجیگر اتحادیه اروپا در احیای برجام، در تاریخ ۲۱ ژوئن ۲۰۲۳ برای دیدار با علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران، به دوحه قطر سفر کرد، اما این نشست مورد توجه رسانه‌ها قرار نگرفت، زیرا ناظران می‌دانند که ایران و آمریکا ترجیح می‌دهند اتحادیه اروپا را در معاملات خود دور بزنند. در همین راستا، جدیدترین مذاکرات غیرمستقیم در عمان انجام شد و طرف آمریکایی با حضور برت مک گورک، معاون دستیار رئیس جمهور و هماهنگ کننده کاخ سفید در امور خاورمیانه و شمال آفریقا، حضور داشت.
با توجه به اینکه سلطان نشین عمان یک دهه پیش در آستانه برجام میزبان مذاکرات بود و به مدت طولانی به عنوان میانجی گر میان ایالات متحده و ایران عمل کرده، محل برگزاری تعجب آور نیست. تفاوت این است که در آن روزها، گفتگوهای پشتیبان عمان به موازات گفتگوهای چندجانبه که به طور عمومی به رسمیت شناخته شده بود، به رهبری کاترین اشتون، مسئول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا، انجام می شد.
دلایل متعددی برای نقش حاشیه ای کنونی اتحادیه اروپا وجود دارد؛ در حالی که از نظر ایران، اتحادیه اروپا مشکل اعتبار جدی دارد
دلایل متعددی برای نقش حاشیه ای کنونی اتحادیه اروپا وجود دارد؛ در حالی که از نظر ایران، اتحادیه اروپا مشکل اعتبار جدی دارد. پس از آنکه دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا در ماه می ۲۰۱۸ به طور یکجانبه برجام را کنار گذاشت، موگرینی اعلام کرد که تا زمانی که ایران به پایبندی ادامه دهد، اتحادیه اروپا برای اطمینان از اجرای کامل و موثر برجام تلاش خواهد کرد. تهران یک سال این کار را انجام داد.
با این حال، دولت ترامپ نه تنها تحریم‌های آمریکا علیه ایران را مجدداً اعمال کرد، بلکه به دنبال محدود کردن تجارت سایر کشورها از طریق تحریم‌های ثانویه بود. فرانسه، آلمان و انگلیس در ژانویه ۲۰۱۹ ابزار حمایت از مبادلات تجاری اینتکس را برای محافظت از شرکت های اروپایی در تجارت با ایران در برابر پیامدهای منفی در بازار ایالات متحده ایجاد کردند.
اما از همان ابتدا مشخص بود که اینستکس محدودیت های عمده ای دارد. این موضوع تنها می تواند تجارت کالاهای بشردوستانه را به دلیل عدم تمایل تجار به واردات محصولاتی مانند نفت ایران که دولت ترامپ به صراحت هدف قرار داده بود، تسهیل کند. در همین راستا، یک سال طول کشید تا اینستکس اولین و تنها معامله خود را در قالب یک محموله تجهیزات پزشکی آلمانی انجام داد که البته سرانجام در مارس ۲۰۲۳ منحل شد.
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، اخیرا اعلام کرده که فروپاشی اینستکس ثابت کرد دولت‌های اروپایی به تعهدات خود در برجام عمل نکردند و این موضوع دیدگاه ایران را نشان می دهد.
اتحادیه اروپا نتوانسته جاه طلبی سیاسی خود برای حفظ برجام را با قدرت مالی و استقلال اقتصادی مورد نیاز مطابقت دهد
اتحادیه اروپا نتوانسته جاه طلبی سیاسی خود برای حفظ برجام را با قدرت مالی و استقلال اقتصادی مورد نیاز مطابقت دهد. خروج تدریجی ایران پس از ماه مه ۲۰۱۹ از محدودیت‌های غنی‌سازی اورانیوم تحمیلی بر اساس برجام نیز به اتحادیه اروپا کمک کرد تا شکست خود را در حفظ طرف خود از توافق توجیه کند. با این حال، اتحادیه اروپا همچنان بر تعهد خود به «نجات توافق هسته‌ای ایران» تاکید می‌کند، همان کاری که جوزپ بورل، مسئول فعلی سیاست خارجی اتحادیه اروپا در پنجمین سالگرد اجرای برجام انجام داد.
بورل و تیم مذاکره کننده او پس از آغاز مذاکرات برای احیای برجام در وین در آوریل ۲۰۲۱، وارد دیپلماسی شاتل بین واشنگتن و تهران شدند. بازگشت به برجام تا مارس ۲۰۲۲ نزدیک به نظر می رسید، اما مذاکرات در بحبوحه اتهامات متقابل و عوارض جدید ناشی از حمله روسیه به اوکراین به پایان رسید و در همین راستا، امیدهای تازه در جولای ۲۰۲۲ بر باد رفت.
تا آن زمان، بورل به صراحت اعلام کرده بود که اتحادیه اروپا با ارائه متن رسمی به ایالات متحده و ایران در مورد «لغو تحریم‌ها و همچنین گام‌های هسته‌ای مورد نیاز برای احیای برجام»، تمام تلاش خود را انجام داده است. دیدگاه ایالات متحده قابل قبول بود، اما ایران به دنبال تضمینی بود که دولت آینده امریکا مجددا از آن خارج نخواهد شد؛ چیزی که تحت سیستم ایالات متحده ممکن نیست.
ایران همچنین به دنبال این بود که یک توافق را به پایان تحقیقات در مورد آثار غیرقابل توضیح اورانیوم گره بزند. در همین حال، اعتراضات در ایران در سپتامبر ۲۰۲۲ همراه با ارسال پهپادهای ایران به روسیه، چشم‌انداز تعامل بیشتر اتحادیه اروپا را پیچیده‌تر کرد.
با این حال، این داستان کامل نیست. از زمانی که تهران دیپلمات های آمریکایی را پس از انقلاب ۱۹۷۹ گروگان گرفته بود، ایالات متحده و ایران تا حد زیادی با هم اختلاف داشتند. با این وجود، مذاکرات غیرمستقیم اخیر نشان دهنده علاقه مشترک برای جلوگیری از یک بحران جدی جدید است.
دولت بایدن که وارد کارزار انتخاباتی مجدد شده است، خواهان رویارویی نیست، اما همچنین نمی‌خواهد همه تحریم‌های اعمال شده توسط ترامپ علیه ایران را به عنوان بخشی از «کارزار فشار حداکثری» او، لغو کند
دولت بایدن که وارد کارزار انتخاباتی مجدد شده است، خواهان رویارویی نیست، اما همچنین نمی‌خواهد همه تحریم‌های اعمال شده توسط ترامپ علیه ایران را به عنوان بخشی از «کارزار فشار حداکثری» او لغو کند. در همین حال، ایران ذخایر بزرگی از اورانیوم غنی شده تا ۶۰ درصد را انباشته کرده است و قصد بازگشت به محدودیت ۳.۶۷ درصدی برجام را ندارد.
با این حال، اتحادیه اروپا همچنان از احیای برجام همانطور که در ابتدا تصور می شد حمایت می کند؛ در حالی که هیچ واکنش رسمی اتحادیه اروپا به این خبر مبنی بر انجام مذاکرات غیرمستقیم آمریکا و ایران در عمان وجود ندارد. با این وجود، یکی از نظرات مورا در توییتر پس از ملاقات او با کانی در دوحه کاملاً افشاگر است.
زمانی یکی از کاربران توییتر به این موضوع اشاره کرد که دیپلمات اتحادیه اروپا در حین گفتگو با همتای ایرانی خود نسخه ای از برجام را روی میز دارد، مورا پاسخ داد که این مسئله به این دلیل است که برجام بهترین چارچوب ممکن، اگر نگوییم تنها، برای رسیدگی به نگرانی های مشروع جامعه بین المللی درباره برنامه هسته ای ایران است. به نظر می رسد اتحادیه اروپا به طور فزاینده ای به زبانی متفاوت از واشنگتن و تهران صحبت می کند.
ادامه پایبندی به برجام برای اتحادیه اروپا منطقی نیست؛ در صورتی که این امر مستلزم بی ربط شدن کامل به تعیین نتیجه پرونده هسته ای ایران باشد
برجام نتیجه دوازده سال دیپلماسی پرزحمت بود که اروپا از نزدیک درگیر آن بود؛ ضمن اینکه نسبت به جایگزین‌هایی که در طول سال‌ها مورد بحث قرار گرفته است، از جمله درک محدودی که ایالات متحده و ایران به دنبال آن هستند، ارجحیت دارد.
با این حال، ادامه پایبندی به برجام برای اتحادیه اروپا منطقی نیست، اگر این امر مستلزم بی ربط شدن کامل به تعیین نتیجه پرونده هسته ای ایران باشد.
نظر شما