بازار؛ گروه بین‌الملل: ۲۹ اردیبهشت‌ماه سال جاری، پنجاهمین اجلاس اتحادیه پایاپای آسیا (ACU) با حضور بانک‌های مرکزی ۹ کشور عضو و کشورهای میهمان در تهران برگزار شد. طی دهه ۱۹۶۰، به‌منظور توسعه تجارت بین کشورهای واقع در منطقه آسیا و اقیانوس آرام تلاش‌های گسترده‌ای توسط «کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد برای منطقه آسیا و اقیانوس آرام» موسوم به «اسکاپ» (ESCAP; Economic and Social Commission for Asia and the Pacific) صورت گرفت، به‌طوری‌که در سال ۱۹۷۰ در اجلاس وزیران اسکاپ در کابل در خصوص مواردی، چون توسعه همکاری‌های بازرگانی/تجاری میان کشورهای منطقه، گسترش همکاری‌های پولی و تأسیس بانک ذخیره آسیا به‌منظور اعطای کمک‌های ارزی کوتاه‌مدت به کشورهای عضو تفاهم به عمل آمد.
در راستای توسعه همکاری‌های پولی، به ابتکار اسکاپ «اتحادیه پایاپای آسیا» (AsianClearing Union) در سال ۱۹۷۴ تأسیس شد. کشورهای مؤسس اتحادیه عبارت‌اند از: ایران، هند، نپال، پاکستان، بنگلادش و سریلانکا و به‌مرور تا سال ۲۰۰۹ بانک‌های مرکزی میانمار (برمه سابق)، بوتان و مالدیو هم عضو شدند
نهایتاً در راستای توسعه همکاری‌های پولی، به ابتکار اسکاپ «اتحادیه پایاپای آسیا» (AsianClearing Union) در سال ۱۹۷۴ تأسیس شد. کشورهای مؤسس اتحادیه عبارت‌اند از: ایران، هند، نپال، پاکستان، بنگلادش و سریلانکا و به‌مرور تا سال ۲۰۰۹ بانک‌های مرکزی میانمار (برمه سابق)، بوتان و مالدیو هم عضو شدند؛ اما بعد از آن عضو جدیدی جذب نشد. این در حالی است که با توجه به اساسنامه، کشورهای خارج از منطقه آسیا و اقیانوسیه نیز می‌توانند عضو شوند.
شتاب گرفتن دلارزدایی از تهران
اتحادیه پایاپای آسیایی در سال ۱۹۷۲ تأسیس شد و هدف آن استعمارزدایی از سیستم بانکی و اجازه دادن به کشورهای عضو برای تجارت با یکدیگر بود. با این حال، هرگز به اندازه کافی رشد نکرد، اگرچه ممکن است در صورت اجرای برنامه‌های ایران، معامله بزرگتری انجام شود. در پایان نشست تهران، نمایندگان موافقت خود با تشکیل سبدی غیر دلاری از ارزها، ایجاد یک ارز دیجیتال تحت کنترل بانک‌های مرکزی کشورهای عضو و راه‌اندازی یک صرافی بین‌المللی بانکی برای رقابت با سوئیفت را اعلام کردند. ایالات متحده، ایران و روسیه را از سوئیفت خارج و استفاده آنها از دلار را ممنوع کرده است که به ذخایر ارزی و تجارت خارجی آنها آسیب وارد کرده است.
سبد ارزهای غیر دلاری که به عنوان جایگزینی برای دلار آمریکا به عنوان ارز ذخیره مورد استفاده قرار خواهد گرفت، در ابتدا شامل یوان چین، درهم امارات و روبل روسیه خواهد بود. بانک مرکزی امارات متحده عربی سال گذشته به صورت آزمایشی ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) را برای استفاده در تراکنش‌های فرامرزی را افتتاح کرد. سومین تصمیم، راه اندازی جایگزینی برای صرافی بانکی سوئیفت بود. به گفته Investopedia، سوئیفت امنیت اکثر نقل و انتقالات بین المللی پول را تامین می‌کند. سوئیفت یک شبکه پیام رسانی گسترده است که توسط مؤسسات مالی برای ارسال و دریافت سریع، دقیق و ایمن اطلاعات، مانند دستورالعمل‌های انتقال پول، استفاده می‌شود.
به دلایل بسیاری، دلار برای مدتی به عنوان ارز ذخیره جهانی باقی خواهد ماند و سوئیفت در کانون تراکنش‌های پولی است. اما، ممکن است سبد ارزهای رقیب برای اهدافی جایگزین دلار در آسیا شود و یک صرافی بانکی جدید جذابیت‌های خود را داشته باشد. مطمئناً استفاده بیش از حد واشنگتن از تحریم‌های مالی، دیر یا زود باعث می‌شود کشورهای دیگر از مبادلات بانکی تحت سلطه ایالات متحده و دلار که اسب تروا برای اداره کنترل دارایی‌ها است، دور شوند.
براساس اظهارات مقامات ایران - که در حال حاضر ریاست این نهاد را بر عهده دارد - اعضای این اتحادیه در نشست تهران در ۲۴ مه توافق کردند که سیستم جدیدی را ظرف یک ماه راه اندازی کنند. محسن کریمی، قائم مقام بانک مرکزی گفت: «کشورهای [ACU] تصمیم گرفتند با توجه به اینکه سوئیفت در دسترس همه کشورها نیست و هزینه‌های خاص خود را دارد، یک سیستم ویژه برای خود داشته باشند». این اظهارات اشاره به این واقعیت بود که بانک‌های ایرانی به دلیل تحریم‌های بین المللی از شبکه سوئیفت کنار گذاشته شده‌اند. البته ایران تنها کشوری نیست که مسدود شده است، روسیه و بلاروس نیز از استفاده سیستم سوئیفت منع شده‌اند. به باور کارشناسان، چنین شبکه‌هایی تسهیل‌کننده‌های تجارت بین‌الملل هستند، زیرا به بانک‌ها اجازه می‌دهند به طور دقیق و مطمئن با یکدیگر در مورد نقل و انتقال پول و قوانین ارتباط برقرار کنند.
آخرین ابتکار ACU منعکس کننده کاری است که ایران قبلاً به صورت دوجانبه با سایر کشورها انجام داده است. به ویژه، روابط دیپلماتیک، نظامی و اقتصادی بین ایران و روسیه از زمان حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، نزدیک‌تر شده است. دو کشور به دنبال راه‌هایی برای دور زدن تحریم‌ها از جمله راه‌اندازی یک سیستم پیام‌رسان بانکی جدید و کاهش استفاده از دلار آمریکا در تجارت دوجانبه خود هستند. به نظر می‌رسد روابط دوجانبه موفقیت آمیز بوده است، به طوری که الکساندر نواک، معاون نخست وزیر روسیه در یک کنفرانس مطبوعاتی اخیر در تهران گفت که ۸۰ درصد تجارت روسیه و ایران اکنون با پول ملی آنها یعنی ریال و روبل انجام می‌شود. بانک‌های دو کشور نیز در حال گسترش روابط بوده است. در اواسط ماه می، اعلام شد که دومین بانک بزرگ روسیه VTB دفتر خود در تهران را به عنوان اولین بانک روسی افتتاح کرد. در مقابل، مقامات ایرانی گفته‌اند که دو بانک کشورشان در حال برنامه ریزی برای افتتاح شعب یا دفاتر در روسیه هستند.
ایران به دنبال پیوستن به بلوک اقتصادی بریکس است تا هژمونی غرب را به چالش بکشد و دنیای چند قطبی را پیش ببرد. کشورهای بریکس برای کاهش وابستگی خود به واحد پول ایالات متحده مبارزه کرده‌اند. بلوک بریکس شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است و آماده راه اندازی ارز مشترک است. همچنین، انجمن کشورهای جنوب شرق آسیا (آسه آن) که متشکل از ۱۰ کشور آسیای جنوب شرقی است، اخیراً تصمیم گرفت استفاده از پول ملی مربوطه خود را به جای دلار ترویج کند
اکنون ایران به دنبال ایجاد ترتیبات مالی مشابه با دیگر شرکای تجاری خود در سراسر آسیا است. محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی ایران، در نشست ACU در تهران مدعی شد که کاهش ارزش دلار به حفاظت از ذخایر ارزی کشورهای عضو کمک و در عین حال امکان تسویه موثر معاملات تجاری دوجانبه را فراهم می‌کند. فرزین گفت که این سازمان همچنین در حال برنامه ریزی برای پذیرش اعضای جدید و تنوع بخشیدن به ارزهای مورد تایید دیگر برای تسویه پرداخت در راستای اهداف دلارزدایی است. این سازمان در حال حاضر بر معاملات با استفاده از دلار، یورو و ین تمرکز دارد. بلاروس و موریس هر دو برای عضویت در ACU درخواست داده‌اند.
علیرغم مشکلات ناشی از تحریم‌های بین المللی، ایران به تجارت با حدود ۱۵۰ کشور در سراسر جهان، از جمله مهمترین شرکای تجاری خود مانند چین، عراق، ترکیه و امارات ادامه می‌دهد. احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد ایران، اخیراً گفته است که کمتر از ۱۰ درصد تجارت بین‌المللی ایران با دلار انجام می‌شود که از رقم ۳۰ درصد دو سال پیش کاهش یافته است. محمد مخبر، معاون رئیس‌جمهور نیز گفت که ایران مایل به استفاده از ارزهای ملی در تجارت خود با ویتنام است که باعث رشد تجارت دوجانبه می‌شود.
ایران تلاش‌های خود را برای دور شدن از دلار از جمله با اقدمات تدریجی در توافق‌های تجاری دوجانبه با روسیه افزایش داده است. ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران، از بانک مرکزی این کشور خواست استفاده از دلار در تجارت را متوقف کند
آسیایی‌ها پیشرو در مبارزه با دلار
ایران تلاش‌های خود را برای دور شدن از دلار از جمله با اقدمات تدریجی در توافق‌های تجاری دوجانبه با روسیه افزایش داده است. ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران، از بانک مرکزی این کشور خواست استفاده از دلار در تجارت را متوقف کند. در عوض، رئیسی خواست تا به ارزهای ملی روی بیاورد. همچنین، ایران به دنبال پیوستن به بلوک اقتصادی بریکس است تا هژمونی غرب را به چالش بکشد و دنیای چند قطبی را پیش ببرد. کشورهای بریکس برای کاهش وابستگی خود به واحد پول ایالات متحده مبارزه کرده‌اند. بلوک بریکس شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است و آماده راه اندازی ارز مشترک است. همچنین، انجمن کشورهای جنوب شرق آسیا (آسه آن) که متشکل از ده کشور آسیای جنوب شرقی است، اخیراً تصمیم گرفت استفاده از پول ملی مربوطه خود را به جای دلار ترویج کند.
در این میان چین نقش اصلی را دارد. در ماه مارس، یوان به پرمصرف ترین ارز چین در پرداخت‌های فرامرزی تبدیل شد و برای اولین بار از دلار آمریکا پیشی گرفت. این افزایش استفاده از واحد پول چین با تلاش مجدد دولت برای بین المللی سازی رنمینبی (RMB) همزمان شده است. در ۱۴ آوریل، شی جین پینگ، رئیس جمهور جمهوری خلق چین (PRC) و رئیس جمهور برزیل، لولا داسیلوا، توافق کردند که تجارت با ارز محلی را تقویت کنند. در ۲۷ آوریل، وزیر اقتصاد آرژانتین اعلام کرد که این کشور خرید ماهانه یک میلیارد دلار واردات ماهانه از چین را با استفاده از RMB آغاز خواهد کرد.
دو شوک بزرگ باعث علاقه مجدد پکن به بین المللی‌سازی RMB شده است؛ درگیری روسیه و اوکراین و افزایش اخیر نرخ بهره توسط فدرال رزرو ایالات متحده. تحریم‌هایی که در فوریه ۲۰۲۲ علیه مسکو اعمال شد، خطر فزاینده اتکای چین به تسویه حساب‌های دلاری و زیرساخت‌های پرداخت غربی را نشان داد. کارشناسان چینی از نزدیک رصد کردند که چگونه ایالات متحده توانست ۳۰۰ میلیارد دلار ذخایر روسیه را مسدود، از تجارت مبتنی بر دلار جلوگیری و موسسات مالی روسیه را از انجمن ارتباطات مالی بین بانکی جهانی (SWIFT) حذف کند. در همین راستا، وزارت خارجه جمهوری خلق چین گزارشی تحت عنوان «هژمونی ایالات متحده و خطرات آن» منتشر کرد و مدعی شد که «ایالات متحده آمریکا خود را به «ایالات متحده تحریم‌ها» تبدیل کرده است.»
با توجه به قدرت چین در اقتصاد اسیا این احتمال وجود دارد که با همکاری کشورهای دیگر مانند روسیه، ایران و عربستان روند دلارزدایی را شتاب دهد که در نهایت باعث کاهش هژمونی سیاسی و اقتصادی ایالات متحده می‌شود.
