جراحی بخش کشاورزی با اما و اگر| طرح الگوی کشت و دغدغه های کشاورزان

غلامعباس شمس الدینی؛ بازار: هرمزگان بیش از ۱۶۵ هزار هکتار زمین کشاورزی دارد که ۷۸ هزار هکتار آن باغی و ۸۷ هزار هکتار زراعی است. علاوه برآن از ۳۰۰ هزار هکتار زمین مستعد کشاورزی هم برخوردار است که اجرای طرحهای کشاورزی سهم استان در تولیدات باغی و زراعی در کشور را افزایش می دهد.

وزارت جهاد کشاورزی به دنبال طرحی است که با اجرای آن علاوه بر تامین امنیت غذایی، حفظ و پایداری بخش کشاورزی با توجه به بحران خشکسالی تضمین شود. طرح الگوی کشت که به گفته وزیر کشاورزی حدود ۵۰ سال است بر سر زبانهاست بالاخره برای سال زراعی ۱۴۰۲ اعلام و سند آن هم با حضور معاون اول رئیس جمهور و مسئولان وزارت جهاد کشاورزی و کمیسیون کشاورزی مجلس رونمایی شد. بر اساس این سند مهمترین چالش های پیش روی خشکسالی غیر مترقبه و خارج از مدل پیش بینی شده، کاهش منابع آبهای سطحی، زیر زمینی و میزان بارندگی است. در طرف مقابل پیاده سازی نظام نوآوری در بخش کشاورزی با مشارکت تشکل ها و اتحادیه ها، وزارتخانه ها و قوای دیگر به عنوان فرصت مغتنم مورد تاکید قرار دارد.

وزیر جهاد کشاورزی معتقد است اجرای این طرح موجب کاهش شش درصدی مصرف آب معادل (۳ میلیارد مترمکعب)، افزایش ۱۸ درصدی بهره وری آب، افزایش ۱۱ درصدی تولید، صرفه جویی ۲.۲ میلیارد دلاری ارزی، افزایش ۴.۵ میلیون تنی تولیدات دیمزارها و افزایش ۱۵۸ درصدی تولید دانه‌های روغنی خواهد شد. دولت قصد دارد ۱۵ محصول از جمله سویا، آفتابگردان، کلزا، کنجد، گندم، ذرت، جو، گلرنگ، پنبه، عدس و ... را در اولویت کشت قرار دهد.

طبیعتا استان هرمزگان با توجه به اقلیم، منابع آبی و خاک امکان تغییر الگوی کشت به سمت این ۱۵محصول را ندارد و بیشتر محصولات زراعی آن صیفی و سبزی هستند. محصولاتی که بنا به گفته معاون امور اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی، تولیدشان با اجرای طرح الگوی کشت کنترل خواهد شد.

محمد قربانی اعلام کرد: تولید محصولات سبزی و صیفی که آب بر هستند به دو روش کاهش سطح زیر کشت و نیز وضع عوارض صادراتی بالا کنترل شود. تولیدات زراعی استان هرمزگان سهمی 2.6 درصدی از تولیدات زراعی کشور را به خود اختصاص داده است و البته الگوی کشت برای سال زراعی ۱۴۰۱ - ۱۴۰۲ بر اساس نیاز، اقلیم، شرایط استانی و اقتصاد کشور تدوین و به استان ها ابلاغ شده است. لذا برای روشن شدن موضوع و نحوه اجرای طرح در این استان با کشاورزان و متولیان امر گفتگو کردیم تا ابهامات موجود طرح و برطرف شود.

طرح الگوی کشت به شرط هماهنگی ذی نفعان قابلیت اجرا دارد

رئیس نظام صنفی کشاورزی استان هرمزگان در گفتگوی اختصاصی با بازار اظهار کرد: طرح الگوی کشت در هرمزگان قابلیت اجرا دارد منوط به اینکه سازمان جهاد کشاورزی، کشاورزان، تشکلات صنفی این بخش پای کار بیایند و البته دولت نیز تضمین ها و حمایت های لازم را داشته باشد.

عباس خلاده افزود: کشاورز یک سرمایه گذار است و هر محصولی که منافعش را تامین کن ، کشت می نماید. واضح است که قبل از اجرای طرح باید استعدادها و ظرفیت های مناطق استان شناسایی شود. بر فرض مثال در رودخانه ظرفیت کاشت گندم یا زیر سد جگین امکان کاشت پنبه وجود دارد. چون کشاورز نتیجه را دیده است برای توسعه کشت اقبال نشان می دهد.

خلاده با گلایه از برخی تصمیمات اتخاذ شده، تصریح کرد: درست زمانی که فصل کاشت فلفل دلمه ای در هرمزگان بود دولت به کشاورزان اردبیلی اجازه کاشت گلخانه ای همین محصول را داد، نتیجه اش خسارت و زیان فعالان کشاورزی هرمزگانی بود باید این رویه ها اصلاح شود.

وی با اشاره به اینکه طرح الگوی کشت سالهاست که مطرح می شود، گفت: بیش از ۱۵سال است که مسئله اجرای طرح الگوی کشت مطرح می شود حتی آمارهایی هم در خصوص میزان اجرای آن ارائه می شود، اما معتقدم برای اجرای این طرح باید مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی نوع کشت در هر منطقه را تأیید کند، دولت حمایت لازم را به عمل آورد تا کاشت محصول پیشنهادی به صرفه باشد. به خاطر دارم که زمانی در حاجی آباد اعلام شد کنجد بکارند اما محصول روی دست کشاورز ماند یا قیمت ذرت به هیچ عنوان حاشیه امن سود کشاورز را تامین نکرد. این اشکالات باید بر طرف شود اگر مصمم به اجرای طرح الگوی کشت هستیم.

صرفه اقتصادی نباشد، الگوی کشت بی معنا می شود

رضا امیری کشاورز و باغدار هرمزگانی در گفتگو با بازار گفت : این طرح ملی است و طبیعتا آن را اجرا می کنند اما برای تحقق اهداف عوامل متعددی دخیل هستند. مثلا در دهه ۵۰ در برخی روستاهای رودان اصلا گوجه و خیار سبز کشت نمی شد اما در دهه ۶۰ تغییراتی اتفاق افتاد و کشاورزان به کشت گوجه و خیار سبز روی آوردند. اصلا چرا در این شهرستان لیمو ترش محصول باغی غالب است؟ به اعتقاد من کشت بر اساس مزیت های نسبی اعم از آب، هوا و اقلیم و صرفه اقتصادی ترویج می شود. شما دیدید کاهش قیمت لیمو ترش باغداران را به سمت کشت نخل سوق داد پس وقتی صرفه اقتصادی در محصولی نباشد، الگوی کشت بی معنا می شود.

این کشاورز هرمزگانی افزود: در اجرای طرح الگوی کشت اهدافی مانند حفظ منابع پایه (آب و خاک ) بهره وری در تولید و امنیت غذایی مد نظر است. معتقدم در هرمزگان اجرای این طرح به تقویت منابع پایه کمک مضاعفی نخواهد کرد؛ شاید در استانهای پرباران این هدف محقق شود اما در استان ما وضعیت متفاوت است.

وی ادامه داد: هندوانه و خربزه که به عنوان دو محصول آب بر معرفی می شود این محصولات در مناطق کویری منجمله اصفهان به روش دیم آبیاری می شود. برای تولید یک کیلو هندوانه حدود ۳۲۰ لیتر آب مصرف می شود اما برای تولید یک کیلو لیمو حدود ۴ برابر آب مصرف می شو؛ در غلات هم همین است تولید هر کیلو گندم به یک هزار و ۴۷۰ لیتر آب نیاز دارد. گوجه هم در مقایسه با گندم به مراتب آب کمتری نیاز دارد. پس باید کشاورز بر مبنای شرایطی که عرض کردم اقدام به کشت کند. از همین حالا بحث تعرفه ای که روی برخی محصولات صیفی از جمله گوجه فرنگی اعمال کرده اند، نگرانی هایی را ایجاد کرده است.

با تغییر الگوی کشت این سرمایه گذاری ها دچار مشکل خواهد شد و کشاورز باید سرمایه گذاری های جدید داشته باشد و طبیعتا نیازمند حمایت های جدی دولت است

امیری به سرمایه گذاری های جدید به منظور تغییر الگوی کشت هم اشاره کرد و اظهار داشت: در شهرستان رودان ۱۱ هزار بهره بردار داریم که حدود ۵۹۱ هزار تن محصول تولید می کنند محصولاتی که برای تولید شان سرمایه گذاری لازم شده است. با تغییر الگوی کشت این سرمایه گذاری ها دچار مشکل خواهد شد و کشاورز باید سرمایه گذاری های جدید داشته باشد و طبیعتا نیازمند حمایت های جدی دولت است.

وی رویدادهای بین المللی را در الزام اجرای طرح الگوی کشت دخیل دانست و گفت: کشور با تحریم های بین المللی روبروست. از طرفی جنگ روسیه و اوکراین هم تاثیر خاصی بر تامین مواد غذایی دارد در کنار آن هم بحران آب، فرسایش خاک و خشکسالی ها شرایط را به سمت اجرای طرح سوق داده است، اما معتقدم باید برای اجرای طرح الگوی کشت با مطالعه دقیق و صرفه اقتصادی تولید کنندگان اقدام کرد.

لزوم بومی کردن طرح الگوی کشت

امیری برداشتن مشوق های تولید را عاملی در جهت الزام کشاورز در اجرای طرح دانست و افزود: دولت در هر حال می خواهد این طرح را اجرا کند و برخی اقدامات بازدارنده مانند افزایش قیمت آب بها، پلمب کردن چاههایی که درختان مثمر دارند، اعمال تعرفه بر محصولات از جمله مکانیزم هایی است که کشاورز را مجبور به اجرای طرح یا پایان فعالیت می کند.

وی پیشنهاد کرد: امیدوارم اجرای این طرح تناسب منطقه ای داشته باشد. پیاز بندر لنگه که با آب شور آبیاری می شود و امکان نگهداری در فضای آزاد تا یکسال را دارد باید توسعه یابد. همچنین آب منطقه کهورستان که ای سی ۴۰۰۰ دارد طبیعتا برای کشت غلات مناسب نیست لذا همان محصولات سازگار با این نوع آب باید توسعه یابد. نگرانی کشاورز این است که آنهایی که این طرح ملی را تدوین کرده اند چقدر ظرفیت ها و استعدادهای مناطق را مورد توجه قرار داده اند. پیشنهادم این است این طرح را بومی سازی کنند تا نتایج بهتری حاصل شود. توسعه تجارت به نحوی که بخش کشاورزی منتفع شود از دیگر پیشنهادات است.

امیری استفاده از فناوری های نوین در بخش کشاورزی را در راستای تقویت منابع پایه ، تولید بیشتر و بهره وری لازم ضروری قلمداد کرد و تصریح کرد : در اردن در مناطق کویری با استفاده از پلاستیک های دولایه به کشت نوین با کمترین مصرف آب و فرسایش خاک رو آورده اند یا در سنگاپور گلخانه های مرتفع را در دستور کار قرار داده اند ، در امارات کشت با نانو پلاستیک انجام می شود . ولی ما هنوز در شیوه های قدیمی آبیاری(متعلق به ۵۰سال قبل ) متوقف شده ایم

اجرای طرح الگوی کشت دستوری نیست

عباس مؤیدی رئیس جهاد کشاورزی هرمزگان در گفتگو با بازار با اعلام این مطلب گفت: طرح ملی الگوی کشت با در نظر گرفتن اقلیم، شرایط آب و خاک، شرایط فنی و بازار تدوین شده است. اجرای آن علاوه بر اینکه اقتدار غذایی کشور را محقق خواهد کرد، موجب حفظ منابع آبی، افزایش بهره‌وری و تولید می شود.

مویدی در پاسخ به این سوال که چرا دولت به اجرای طرح الگوی کشت ورود کرد؟ اظهار داشت: این درست که مردم مالک هستند اما اجرای این طرح دستوری نیست و برای حفظ تعادل در تولید و بازار و البته تحقق اهدافی که موجب پایداری بخش کشاورزی می شود دولت به این امر ورود کرد.

کشت بدون برنامه و الگو منجر به تولید بی رویه محصولاتی شد که به دلیل اشباع بازار به فروش نرفت و به ضایعات تبدیل شد

مؤیدی با اشاره به مشکلات کشاورزان در سنوات گذشته افزود: کشت بدون برنامه و الگو منجر به تولید بی رویه محصولاتی شد که به دلیل اشباع بازار به فروش نرفت و به ضایعات تبدیل شد. منطقی نیست کشاورز محصولی تولید کند که فروش نرود با اجرای طرح الگوی کشت این مشکلات مرتفع خواهد شد.

وی با اشاره به اینکه بسیاری از کشاورزان به الگوی کشت رسیده اند، تصریح کرد: شرایط اقلیمی استان ما به گونه ای است که کشت گندم توصیه نمی شود اما باید به گونه ای حرکت کنیم که محصولات آب بر حذف شود. در واقع با شرایط حاکم بر منابع آب کشور و استان کشت محصولات آب‌بر توجیه ندارد. کشور باید به خودکفایی در تامین محصولات استراتژیک برسد اگر آب با تعرفه بسیار پایینی به کشاورزی اختصاص پیدا می کند، به واسطه تحقق امنیت غذایی پایدار است.

رئیس جهاد کشاورزی هرمزگان به کشاورزان اطمینان داد: دولت از کشاورزانی که مطابق الگوی کشت عمل کنند حمایت های لازم را به عمل خواهد آورد. یارانه نهاده ها، تسهیلات، کمک های فنی و اعتباری و اعتبارات آب و خاک، بیمه به سمت الگوی کشت هدایت و دولت حمایتش را منوط به رعایت آن خواهد کرد.

اما و اگر اجرای طرح ملی الگوی کشت

هر چند ابلاغ الگوی کشت یکساله است اما به نظر می رسد ابهامات زیادی در نحوه اجرا، نوع حمایت دولت، روابط کشاورزان با دولت و تامین هزینه های سرمایه گذاری منطبق با الگوی اعلام شده وجود دارد. مهمترین دغدغه تولیدکنندگان تضمین خرید محصولاتی است که به توصیه جهاد کشاورزی کاشت می شود. از طرفی در مناطقی که شرایط برای تولید ۱۵ محصول ویژه وجود ندارد کشاورزان چگونه از حمایت های دولت بهره مند می شوند؟

اراضی خرد از دیگر دغدغه هایی است که وجود دارد؛ اجرای این طرح در راراضی کوچک تامین کننده اهداف نخواهد بود. ضمن اینکه کشاورزان نگران قیمت محصولاتی هستند که با توصیه جهاد کشاورزی کاشت می کنند. برخی معتقدند طرح الگوی کشت نظامی تشویقی و هدایتگر است اما از روزی که سند آن رونمایی شد وزیر و مقامات مربوط حمایت های دولت، اعطای تسهیلات، تامین نهاده های کشاورزی را منوط به رعایت الگوی کشت می کنند که دیگر نمی توان آن را نظام تشویقی دانست.

در مجموع به نظر می رسد با توجه به اراده فراقوه ای در جهت اجرایی شدن طرح، شاهد عملیاتی شدن الگوی کشت باشیم اما دستیابی به اهداف روشنی که بیان شده محل تردید است.