بازار؛ گروه استانها: بخش عظیمی از کشاورزی به مقوله آب گره خورده تا آنجا که توسعه کشاورزی بدون آب ناممکن است؛ از طرفی کشاورزی یکی از مهمترین بخش‌های اقتصادی هر کشوری به شمار می‌رود، چراکه تامین امنیت غذایی یک کشور به بخش کشاورزی برمی گردد.
در این میان قرار گرفتن کشور ایران در منطقه نیمه خشک جهان باعث شده اهمیت موضوع آب صد چندان شود و از طرفی کاهش نزولات آسمانی در دهه‌های اخیر موجب نگرانی شده است.
استان همدان به عنوان یک استان کشاورزی با مساحتی معادل ۱.۲ درصد مساحت کشور نزدیک به پنج میلیون تن محصولات کشاورزی کشور را تولید می‌کند و در تولید محصولاتی مانند سیب زمینی، سیر، انگور، گردو، گیاهان دارویی وغیره دارای رتبه‌های برتر کشور و حتی دنیا است.
حفظ کشت محصولات کشاورزی و استمرار در کسب رتبه‌های تولید در محصولات ذکر شده نیاز توجه به آب را می‌طلبد تا با بهره برداری صحیح و استفاده بهینه از این مایع حیات علاوه بر تامین مواد غذایی کشور بتوان ارز آوری نیز داشت و به توسعه صادرات غیرنفتی کمک کرد
حفظ کشت محصولات کشاورزی و استمرار در کسب رتبه‌های تولید در محصولات ذکر شده نیاز توجه به آب را می‌طلبد تا با بهره برداری صحیح و استفاده بهینه از این مایع حیات علاوه بر تامین مواد غذایی کشور بتوان ارز آوری نیز داشت و به توسعه صادرات غیرنفتی کمک کرد.
به گفته مسئولان جهادکشاورزی استان همدان، افزون بر ۸۰ درصد اراضی مستعد کشاورزی زیر پوشش آبیاری نوین رفته است اما این اقدام کافی نیست و باید استفاده بهینه و صحیح از آب هرچه بیشتر مورد توجه دولتمردان قرار گیرد و کشاورزی را به روش‌های به روز و نوین‌تری در آبیاری و شیوه‌های نوین کشت سوق داد.
اما به راستی آیا در این مسیر تنها تکیه بر آبیاری های نوین می تواند راهگشا باشد؟ همدان با افت شدید آب های زیرزمینی، فروچاله های بسیار و البته ذخایر آبی بسیار نامطلوبی روبرو است اما از آن سو، کشاورزی همدان در حال بلعیدن آب ها است؛ تنها یک مثال می زنیم و آن اینکه آیا قطب سیب زمینی کشور بودن، بدون وجود صنایع تبدیلی و تکمیلی به جز خسارت بر بدنه منابع آبی برای همدان عائدی دیگری داشته است؟
در ادامه برای بررسی وضعیت آب و مصرف آب کشاورزی به گفت‌وگو با چند تن از صاحب نظران این عرصه پرداختیم.
دمای هوای استان همدان در بلند مدت ۱.۱ درجه سلیسیوس افزایش داشته است
مدیرکل هواشناسی استان همدان در گفت‌وگو با خبرنگار بازار با اشاره به اینکه میانگین دمای هوای استان همدان از ابتدای سال زراعی جاری تا دهه اول اسفند ماه ۶.۴ درجه سلسیوس بوده است، اظهار کرد: دمای هوای استان همدان در بلند مدت ۱.۱ درجه سلیسیوس افزایش داشته است.
حسین عابد با بیان اینکه از ابتدای سال زراعی جاری ۱۴۳ میلیمتر بارش در استان همدان ثبت شده است، ادامه داد: بارش‌های استان همدان نسبت به بلندمدت ۴۴ میلیمتر کاهش داشته است.
وی با بیان اینکه پیش بینی می‌شود بارش فروردین و اردیبهشت ماه در حد نرمال باشد، افزود: این پیش بینی با احتمال ۶۰ تا ۷۰ درصد شانس وقوع دارد و درصد وقوع پیش بینی‌های فصلی در تمام دنیا نیز حدود ۶۰ تا ۷۰ است.
وی با اشاره به اینکه پیش بینی می‌شود دمای هوای استان همدان در سه ماه اسفند، فروردین و اردیبهشت ماه بین یک تا دو درجه گرمتر از نرمال باشد، اضافه کرد: این افرایش دما در مناطق جنوبی استان بیشتر به چشم می‌آید.
مدیرکل هواشناسی استان همدان در ادامه با اشاره به اینکه انتظار داریم در ماه‌های آتی بارش‌ها به باران تبدیل و بارش جامد کم و بارش مایع زیاد باشد، بیان کرد: از ابتدای سال زراعی تا دهه اول اسفند ماه در ۱۰۳ ایستگاه هواشناسی استان از ۳۴۳ میلیمتر تا حدود ۱۰۰ میلیمتر بارش ثبت شده است.
طی دو ماه آینده تنش دمایی خواهیم داشت
وی به کاهش بارندگی در استان همدان اشاره کرد و ادامه داد: در دو ماه آینده تنش دمایی خواهیم داشت.
حتی در صورتی که بارش‌ها صددرصد تحقق پیدا کند، باز هم با کمبود آب مواجه هستیم
عابد با اشاره به اینکه کمبود آب وجود دارد و حتی در صورتی که بارش‌ها صددرصد تحقق پیدا کند، باز هم با کمبود آب مواجه هستیم، افزود: انباشت کم بارشی در ۱۰ یا ۱۵ سال گذشته موجب بحرانی شدن شرایط شده و کشاورزان باید از بارش به عنوان بارش به هنگام و موثر استفاده و از آبیاری با آب چاه خود داری کنند و از آب چاه برای زمان نیاز و استفاده مبرم بهره بگیرند.
سرپرست شرکت آب منطقه ای همدان هم در این خصوص با اشاره به بحران آب در استان همدان اظهار کرد: نیازمند مدیریت مصرف آب و اصلاح الگوی کشت در سطح استان همدان هستیم تا نه تنها از این شرایط عبور بلکه برای فصل بهار و تابستان نیز با وضعیت خاصی روبرو نشویم.
محمد ضروری با اشاره به اینکه طی دوسال اخیر به صورت پیاپی با وضعیت خشکسالی روبرو بودیم، ادامه داد: رودخانه ها و رواناب استان همدان نیز وضعیت خوبی ندارد.
امکان ذخیره آب در همدان مانند سایر استان ها وجود ندارد
وی با اشاره به اینکه استان همدان به لحاظ جغرافیایی در سر شاخه سه حوضه آبریز قرار دارد و با توجه به شیب زمین امکان ذخیره آب مانند سایر استان ها در آن وجود ندارد، افزود: در استان همدان، رودخانه های دائمی فراوانی نیز وجود ندارد و منابع آب زیرزمینی نیز نسبت به سایر استان ها محدودتر است.
سرپرست شرکت آب منطقه ای همدان با تاکید بر اینکه موضوع مدیریت منابع آب همدان، بازچرخانی پساب و استفاده دوباره از آب در بخش های مختلف در دستور کار شرکت آب منطقه ای قرار دارد، افزود: به سبب برداشت های بی رویه و بیش از حد از مخازن آب های زیرزمینی با کاهش بیش از حد و افت در آبخوان ها روبرو هستیم.
ضروری با اشاره به اینکه عمده میزان مصرف آب در استان همدان به بخش‌های کشاورزی و صنعت مربوط است، بیان کرد: در زمینه مدیریت آب در بخش های کشاورزی و صنعت نیز اقداماتی در استان همدان در پیش گرفته شده است.
وی تعداد چاه های مجاز و غیر مجاز در استان همدان را افزون بر ۲۱ هزار و ۸۲۰ حلقه و تعداد قنوات استان را سه هزار و ۱۶۲ رشته برشمرد و ادامه داد: هم چنین، در استان همدان تعداد هشت هزار و ۲۲۶ دهنه چشمه وجود دارد.
لزوم توسعه کشت گلخانه ای در زمین های آبی کشاورزی
سرپرست شرکت آب منطقه ای همدان بر لزوم توسعه کشت گلخانه ای در زمین های آبی کشاورزی تاکید کرد و افزود: با توجه به وضعیت منابع آبی باید به این سمت و سو حرکت کنیم.
رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی استان همدان نیز در گفتگو با خبرنگار بازار با اشاره به اینکه میانگین ریزش نزولات آسمانی در ایران حدود ۲۴۰ تا ۲۷۰ میلیمتر و در استان همدان میانگین بارش نزولات آسمانی ۲۵۰ میلیمتر است، اظهار کرد: میانگین ریزش نزولات آسمانی در آسیا ۸۶۰ میلمتر است و میانگین ریزش نزولات آسمانی در جهان ۷۶۰ میلمتر است.
قاسم اسدیان با اشاره به اینکه ایران یک سوم ریزش نزولات جهانی و یک چهارم ریزش نزولات آسمانی آسیا را دارد، ادامه داد: منابع آب ما محدود است و باید در زمینه‌های مختلف به بهره وری با دقت توجه شود.
کاهش بارندگی و تغییر اقلیم در حال رخ دادن است
وی با بیان اینکه در صورت استفاده درست از آب از طریق سیستم‌های آبیاری کم فشار، قطره‌ای و سیستم‌هایی که آب را در اختیار گیاه قرار می‌دهند می‌توان از پرت و هدر رفت آب جلوگیری کرد، افزود: کاهش بارندگی و تغییر اقلیم در حال رخ دادن است و در تحقیقاتی که انجام دادم در ۶ دهه گذشته ۲۹ میلیمتر کاهش ریزش نزولات آسمانی و چهار دهم درجه سانتیگراد افزایش درجه حرارت داشتیم.
رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی استان همدان با اشاره به اینکه به ازای هر یک درجه افزایش درجه حرارت ۱۷ درصد نیاز آبی گیاه افزایش پیدا می‌کند، اضافه کرد: وقتی هوا، خاک و سطح گیاه گرم شود، تبخیر و تعرق گیاه افزایش پیدا می‌کند، گیاه سیستم و مکانیزم دفاعی دارد و سعی می‌کند روزنه‌های خود را ببندد و آب خود را حفظ کند اما ناچار به فتوسنتز است و باید گاهی روزنه‌های خود را باز کند که در این شرایط آب از دست می‌دهد و نیاز به آب گیاه افزایش پیدا می‌کند.
اسدیان در رابطه با سیستم‌های نوین آبیاری با اشاره به اینکه سیستم‌های نوین آبیاری مسئله بسیار مهم است، بیان کرد: ما گاهی اوقات از وسایل و ابزاری که در اختیار داریم به دقت استفاده نمی‌کنیم.
وی به وجود سازمان نظام مهندسی کشاورزی، مراکز خدمات کشاورزی و مراکز تحقیقات اشاره کرد و با بیان اینکه این مجموعه‌ها می‌توانند کمک کنند تا کشاورزی، یک کشاورزی دقیق باشد، ادامه داد: کشاورزی دقیق یعنی سیستم آبیاری باید به صورت جامع و کامل اجرا شود، نه اینکه از سیستم ویلمو یا کلاسیک ثابت و یا آبیاری بارانی استفاده شود که بسیاری از آب مصرفی قبل از رسیدن به زمین تبخیر شود.
اسدیان با اشاره به اینکه سیستم‌های آبیاری با لوله های تیپ ۱۶ و سیستم آبیاری زیر سطحی با شیوه‌های درست به دست مجریان دارای قابلیت و توان اجرای این کار باید انجام شود، افزود: باید از سیستم اجرا شده به درستی نگهداری شود، اگر در جایی از سیستم آبیاری نشتی وجود دارد یعنی اتصالات مناسبی استفاده نشده است.
گاهی کشاورز بدون توجه به اینکه گیاه در مرحله نیازاست یا نه آبیاری را انجام می‌دهد که این مسائل هدر رفت سرمایه و آب است
رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی استان همدان با اشاره به اینکه ساعات استفاده از آبیاری نوین مهم است، اضافه کرد: گاهی کشاورز بدون توجه به اینکه گیاه در مرحله نیازاست یا نه آبیاری را انجام می‌دهد که این مسائل هدر رفت سرمایه و آب است.
وی با تاکید بر اینکه وقتی اتصالات مناسبی در سیستم‌های انتقال آب وجود ندارد، در یک قسمت آب بسیاری جمع شده و آب به صورت انباشت و منداب در می‌آید و زمین در یک قسمت دیگر خشک است، عنوان کرد: این سیستم‌ها پاسخگو نیست، هر آنچه در اختیار داریم باید به گونه ای استفاده کنیم که بهره وری در آن به صورت کامل باشد، اگر وسیله‌ای درست و اصولی استفاده شود نه تنها معیوب نمی‌شود و ایراد ندارد بلکه کارایی مناسب خواهد داشت و بهره وری به معنی کار درست را به درستی انجام دادن است.
اسدیان در پایان گفتگو به وضعیت کشت سیب زمینی در استان همدان اشاره کرد و افزود: باید مدیریت مصرف آب داشته باشیم، باید یک برنامه ریزی مهندسی در کاشت داشت و برداشت سیب زمینی داشته باشیم تا بتوانیم بیشترین محصول را تولید کنیم اما در بحث استفاده از منابع آبی نیز دقت لازم صورت گیرد.
کشاورزان باید آموزش‌های لازم را سپری کنند تا هر روز از یافته‌های علمی جدیدتری در تولید محصولات کشاورزی استفاده شود و با کمترین خسارت به منابع طبیعی امنیت غذایی کشور تامین شود
نا گفته پیداست که برای بهره وری هرچه بهتر و درست تر از آب و خاک و منابع خدادادی کشاورزان باید آموزش‌های لازم را سپری کنند تا هر روز از یافته‌های علمی جدیدتری در تولید محصولات کشاورزی استفاده شود و با کمترین خسارت به منابع طبیعی امنیت غذایی کشور تامین شود.
اما به راستی استان همدان وضعیتی بسیار پیچیده تر از این دارد که همچنان به آمارهای آبیاری نوین و سیستم های مربوط به آن دل خوش کنیم چراکه همدان در اوج زمستان هم روزهای خود را با تشنگی و در ادامه آن قطعی شبانه آب پشت سر گذاشت اما همچنان شاهدیم که کشاورزی سنتی ذخایر آبی همدان را می‌بلعد و تغییر شیوه کشت به‌کندی پیش می‌رود؛روندی که در صورت تداوم، می تواند مسائل بسیاری را به ویژه با ورود به فصل بهار و تابستان برای مردم همدان ایجاد کند.
همدان نیازمند داشتن منابع آبی است و حتی در صورت تحقق تامین آب از تالوار، باز هم باید نگاه به صرفه جویی و استفاده بهینه از منابع آبی داخل استان باشد بدین ترتیب، عدم برنامه ریزی برای حفاظت از منابع آبی و عدم ورود کشاورزی همدان به بحث های کشاورزی حفاظتی، ارگانیک، قراردادی و محصولات کم آب بر، روندی است نابخشودنی.
نظر شما