غلامعباس شمس الدینی، بازار: هرمزگان تا اوایل دهه ۸۰ از مجموع بیش از ۷۰ دشت تنها هشت دشت ممنوعه داشت اما این آمار در سال ۱۳۹۰ به ۲۹ دشت ممنوعه رسید. هفت سال بعد ۵۴ دشت ممنوعه شد و امروز ۹۵ درصد دشتهای هرمزگان ممنوعه اعلام شده اند.
کاهش نزولات هرگز به کاهش اشتها در افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی منجر نشد، انگار بعضی خودخواهانه به جان دشتها افتاده و نمی‌خواهند نسل آینده روی این زمین‌ها سکونت کنند و نان و آب شان تامین شود. از نیاز ۲ میلیارد مکعبی آب استان در بخش‌های مختلف به نظر می‌رسد بیش از ۹۰ درصد آب مصرفی از دل دشتها استحصال می‌شود.
زنگ خطری که شنیده نشد
خرداد ۱۳۹۴ بود که زنده یاد پروفسور پرویز کردوانی پدر علم کویرشناسی در همایش (میناب نیناب) در خصوص بیابان زایی دشتهای هرمزگان گفت: امیدی به احیای آب خوان‌های دشت میناب نیست.
کردوانی با بیان اینکه برداشت بی رویه آب در مناطق مختلف هرمزگان سبب کاهش سفره‌های آب زیرزمینی شده است، گفت: جلوگیری از حفر چاه‌های غیر مجاز، پر و مسلوب المنفعه کردن این گونه چاه‌ها، جلوگیری از اضافه برداشت چاه‌های مجاز و پروانه دار، تغییر نوع کشت منطقه به محصولات کم آب بر، آبیاری در ساعت‌های شب که تبخیر کمتر است می تواند از منابع آب موجود حفاظت کند. سخنان استاد کردوانی جدی گرفته نشد تا امروز که صدای پای بیابان بیشتر از هر روز به گوش می‌رسد.
دشتهای هرمزگان ممنوعه بحرانی هستند
مهرام عزتی کارشناس ارشد مهندسی آب که ۱۰ سال سابقه مطالعه و کار در حوزه منابع آبهای زیرزمینی را در کارنامه خود دارد در گفتگو با خبرنگار بازار، گفت: خشکسالی از اواخر دهه ۷۰ در استان به ویژه شرق هرمزگان آغاز شد و مهمترین دلیل افت سطح منابع آب زیرزمینی ناشی از همین تغییرات آب و هوایی است. برداشت بی‌رویه از منابع آبی شامل مصارف کشاورزی و شرب، کف شکنی‌های غیرمجاز و حفر چاه‌های غیرمجاز از جمله دلایل بروز این وضعیت است.
وی اضافه کرد: وقتی پروانه بهره‌برداری برای بهره‌بردار صادر می شود و به طور مثال مجوز استفاده یک لیتر در ثانیه به او داده شده اما چاه دارای ابزار اندازه گیری نباشد، کنتور حجمی یا وسیله اندازه‌گیری نصب نشود، طبعا مفاد پروانه بهره‌برداری رعایت نشده است. عدم همکاری بهره‌برداران از علل بروز چنین وضعیتی است.
منابع آب زیرزمینی به عنوان منابع اضطراری در دنیا مطرح هستند و در مواقع اضطرار از آن بهره گرفته می شود اما در کشور ما اینگونه عمل نشد
عزتی با اشاره به حفر چاه‌های غیرمجاز افزود: فراخوانی که دولت در سال‌های ۸۹ و ۱۳۹۰ مبنی بر شناسایی چاه‌های حفر شده قبل از ۱۳۸۵ اعلام کرد، موجب حفر چاه‌های غیر مجاز زیادی شد. به امید اینکه بتوانند مستنداتی را ارائه کنند که اثبات کند این چاه‌ها قبل از ۱۳۸۵ حفر شده است. اینها مسایلی است که موجب شده دشتها به این وضعیت گرفتار شوند. باید آیتم جدیدی را برای دشتهای هرمزگان اطلاق کرد، دشتهای ما ممنوعه بحرانی هستند.
هر اقدامی بدون همکاری مردم نتیجه ندارد
وی به تفاوت بهره‌برداری از منابع آب در ایران و جهان اشاره و تصریح کرد: منابع آب زیرزمینی به عنوان منابع اضطراری در دنیا مطرح هستند و در مواقع اضطرار از آن بهره گرفته می شود اما در کشور ما اینگونه عمل نشد. برای نجات دشتهای استان اکیدا توصیه می کنم چاه‌های دارای پروانه، مفاد را رعایت کنند. دولت چاه‌های غیر مجاز را مسدود و مسلوب المنفعه کند. البته باور دارم هر اقدامی بدون همکاری مردم امکان‌پذیر نیست.
راهی به جز مراعات و صیانت نیست
این کارشناس حوزه آب بیان کرد: اقتصاد و معیشت مردم استان خصوصا در شرق هرمزگان با منابع آب پیوند حیاتی دارد. قطعا باید از این منابع صیانت کرد. تردیدی نیست که متاسفانه مصرف بی‌رویه موجب از بین رفتن رطوبت خاک و ایجاد فروچاله‌ها در دشتها می‌شود و شرایط اسکان و زندگی از بین می رود.
وی یادآور شد: باید این سرمایه را به نسل بعد منتقل کرده و خودخواهانه با آب و منابع آبی برخورد نکنیم. طبعا وضع فعلی بسیار بد است که اگر ادامه پیدا کند اسکان، اقتصاد و اشتغال تبدیل به بحران می‌شود و دچار فاجعه انسانی می‌شویم. مثلا در رودان با این شرایط منابع، اگر آب تمام شود زندگی ساکنان آن نابود می‌شود، تنها راه مدیریت است.
استان هرمزگان دارای ۷۴ دشت است که ۴۶ دشت در وضعیت ممنوعه بحرانی قرار دارند و باقی نیز دارای کیفیت پایین هستند که امکان استفاده کشاورزی و شرب وجود ندارد
کاهش بارندگی عامل منفی شدن بیلان دشتها
مدیرعامل آب منطقه‌ای هرمزگان در گفتگو با بازار با اشاره به وضعیت دشتهای هرمزگان گفت: استان هرمزگان دارای ۷۴ دشت است که ۴۶ دشت در وضعیت ممنوعه بحرانی قرار دارند و باقی نیز دارای کیفیت پایین هستند که امکان استفاده کشاورزی و شرب وجود ندارد.
جمشید عیدانی کاهش بارندگی را عامل منفی شدن بیلان دشتها معرفی کرد و افزود: طی ۲۰ سال اخیر بارندگی همواره از میزان نرمال دراز مدت کمتر بوده و از طرفی برداشت از آبهای زیر زمینی بیشتر از ورودی بوده که باعث منفی شدن بیلان دشتها شده است. در دشتهای ممنوعه هیچ‌گونه تخصیصی برای اراضی کشاورزی داده نمی‌شود و تنها اراضی در قالب صنعت واگذار می‌شوند.
عیدانی برداشت بی‌رویه را بلای جان دشتها خواند و تصریح کرد: در استان هرمزگان عمده علل بحران در آبهای زیرزمینی را می‌توان برداشت بی‌رویه از مخازن آب زیرزمینی که توسط چاه‌های مجاز با اضافه برداشت از آب زیرزمینی و همچنین حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت غیرمجاز دانست. میزان تغذیه آبخوان با توجه به شرایط وضعیت بارندگی و موقعیت جغرافیایی استان پاسخگوی میزان برداشت آب زیرزمینی نیست و در نتیجه سطح آب زیرزمینی در دشتهای استان افت کرده است.
عیدانی تصریح کرد: با توجه به شرایط آبی استان تعدیل و اصلاح پروانه چاه‌ها، نصب کنتور حجمی مکانیکی و حجمی هوشمند و نظارت بر میزان برداشت در دستور کار قرار دارد که می‌تواند در دراز مدت کمک شایانی به آبخوان‌های استان کند. همچنین جلوگیری از حفر و انسداد چاه‌های غیرمجاز کمک شایانی به کاهش افت سطح آب در آبخوان‌ها خواهد کرد.
وی گفت: در راستای حراست از منابع آب زیرزمینی از ۲۱ گروه گشت و بازرسی جهت جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز و همچنین شناسایی چاه‌های غیرمجاز حفر شده و انجام امور حقوقی در راستای انسداد و پرو مسلوب المنفعه کردن این چاه‌ها استفاده می شود.
مدیرعامل آب منطقه ای هرمزگان بر همکاری مردم در اجرای طرح‌ها و برنامه‌های حفاظت از منابع آب تاکید کرد و گفت: در صورت اجرا نشدن موارد بالا، با مشکلات عدیده‌ای از جمله از دست رفتن کامل آبخوان‌های استان موجه خواهیم شد. اهالی روستاها با توجه به کمبود آب و خشک شدن آبخوان‌ها مجبور به مهاجرت به شهرها برای ادامه زندگی و یافتن شغل خواهند شد و بخش کشاورزی از رونق خواهد افتاد. در صورت استمرار شرایط فعلی، سطح آب زیرزمینی به مرور کاهش پیدا می‌کند، از طرفی این امر باعث کاهش کیفیت آب زیرزمینی نیز خواهد شد.
بررسی وضعیت آبخوان‌های زیرزمینی در دشتهای استان حاکی از عدم تعادل بین برداشت و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، برداشت بی‌رویه و غیرمجاز از این منابع است به نحوی که بسیاری از دشتهای مهم استان دارای بیلان منفی و ممنوعه معرفی شده اند
وضعیت منابع آبی بغرنج است
علی اصغر خلیلی سخنگوی سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان در گفتگو با خبرنگار بازار گفت: بررسی وضعیت آبخوان‌های زیرزمینی در دشتهای استان حاکی از عدم تعادل بین برداشت و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، برداشت بی‌رویه و غیرمجاز از این منابع است به نحوی که بسیاری از دشتهای مهم استان دارای بیلان منفی و ممنوعه معرفی شده اند. افت سطح ایستایی کاهش آبدهی چاه‌ها، چشمه‌ها و قنوات پیشروی جبهه های آب شور به سمت آب شیرین، کاهش کیفیت آبهای زیرزمینی و فرونشست زمین و کاهش ظرفیت ذخیره آبخوان‌ها، حکایت از وضعیت بغرنج این منابع حیاتی است.
مدیر روابط عمومی سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان اقدامات این سازمان را در جلوگیری از نابودی دشتها برشمرد و افزود: افزایش راندمان آبیاری تحت فشار با اجرای بیش از ۱۱۱ هزار هکتار، اجرای طرح‌های کوچک تامین آب با احداث ۱۸ سد خاکی در حوزه‌های مشرف بر دشتها که سبب ذخیره ۷۵ میلیون‌متر مکعب رواناب می‌شود، اجرای عملیات آب و خاک تعاونی تولید در سطح دو هزار و ۵۰۰ هکتار، اجرای طرح احیا و توسعه اراضی کشاورزی با اجرای عملیات آب و خاک در سطح سه هزار و ۵۰۰ هکتار در تعاونی‌های میناب، رودان و حاجی آباد، احداث و بهسازی ۷۲۱ کیلومتر کانال‌های آبیاری عمومی، احداث سه هزار و ۵۰ هکتار شبکه‌های آبیاری و زهکشی، مرمت و لایروبی ۱۹۸ رشته قنوات از جمله این اقدامات است.
وی همچنین تجهیز و یکپارچه‌سازی اراضی (پایاب سدها و سنتی) ۱۷ هزار و ۲۷۲هکتار، پوشش انهار سنتی هزار و ۵۴۶ کیلومتر کانال و احداث هزار و ۱۰۰ باب استخر ذخیره آب که در نهایت موجب مدیریت صحیح آب، افزایش راندمان آبیاری و افزایش تولید و درآمد کشاورزان در منطقه را هم از اقدامات جهاد کشاورزی در هرمزگان عنوان کرد.
خلیلی، راهکارهای تحقق و استمرار کشاورزی پایدار را برشمرد و بیان کرد: حذف و پلمب چاه‌های غیرمجاز و استفاده از ظرفیت قانونی و اعمال جرایم بازدارنده، نصب کنتور حجمی برای تمامی چاه‌های کشاورزی، سیاست‌گذاری متناسب با ظرفیت‌های آبی منطقه، تشکیل تشکل‌های آببران و استفاده از اهرم‌های قانونی جهت استفاده بهینه از آب، عملیاتی کردن الگوی کشت با کمک شرکت سهامی آب منطقه ای و قوه قضائیه با توجه به الگوی ارائه شده سازمان جهاد کشاورزی از مهمترین برنامه های این سازمان بود.
بیش از ۹۳درصد دشتهای هرمزگان با افت منابع آبی روبرو هستند، دشتهای استان هرمزگان به صورت میانگین دچار افت ۶۳ سانتیمتری هستند
به گفته وی، استفاده از نهاده‌ها و واریته‌های مناسب و مقاوم، پرهیز از افزایش سطح اراضی آبی، اصلاح و جایگزینی باغات فرسوده، انجام آمایش سرزمین و اولویت‌بندی اراضی که پتانسیل بالایی برای کشاورزی دارند متناسب با ظرفیت های منابع آبی، بروز رسانی و ارتقاء سیستم‌های آبیاری در بخش‌های فرسوده و تجمیع اراضی و جلوگیری از خرد شدن اراضی می تواند به پایداری کشاورزی منجر شود.
محمد رضا ایدون مدیر مطالعات پایه منابع آب استان هرمزگان گفت: بیش از ۹۳درصد دشتهای هرمزگان با افت منابع آبی روبرو هستند، دشتهای استان هرمزگان به صورت میانگین دچار افت ۶۳ سانتیمتری هستند. بیشترین افت سطح آب زیرزمینی در سال آبی جاری، در دشت «سرزه خارو» با بیش از شش متر ثبت شد. در حالی که بیشترین افت سطح آب در سال آبی گذشته، ۹۰ سانتیمتر در دشت طاشکوئیه بود.
مدیر مطالعات پایه منابع آب هرمزگان بیان کرد: دشتهای شمیل، تخت، قلعه‌قاضی، هرنگ، کوخرد و رودان جزو سه آبخوانی هستند که بیشترین افت کیفیت و افزایش شوری را در سال آبی جاری نشان می‌دهند.
باران نیاید ادامه حیات در دشتها ممکن نیست
بر اساس آمارها تا پایان سال ۹۷، تنها در ۵۴ دشت بین ۲۳ تا ۲۵ هزار حلقه چاه وجود داشت. امروز اما این رقم به ۱۴ هزار حلقه رسیده است. آیا اشکال در ارائه آمار است یا ۹ تا ۱۱ هزار حلقه چاه از دایره فعالیت (سالانه چهار هزار و ۳۰۰ حلقه) خارج شده‌اند. از طرفی علیرغم اینکه گفته می‌شود هیچ گونه تخصیصی برای اراضی کشاورزی در دشتهای ممنوعه داده نمی‌شود آیا چنین اتفاقی در عمل افتاده است.
واگذاری‌های پنج سال اخیر و بلعیدن منابع آبی زیرزمینی توسط بخش کشاورزی قابل ردیابی نیست؟ فرونشست‌های چلو گاومیشی، دشت میناب، رفتن خیر از دشت ترازو که در زمره ۱۰ دشت زیبای ایران بود، شکاف‌های کششی طولی به طول ۴۶۸ متر در سال ۱۳۹۴ در «نازدشت» رودان در محدوده اراضی جنگلی مور کردی در نتیجه برخورد خصمانه با این دشتها است. اگر این رویه ادامه یابد فردای تاریکی در انتظار دشتهای هرمزگان خواهد بود. در واقع پایان حیات در دشتها نزدیک است مگر آنکه تدبیری اندیشیده شود و یا بارش رحمت الهی فزونی گیرد.
نظر شما