در نشست آژانس درباره ایران چه گذشت؟| احتمال به نتیجه نرسیدن مذاکرات وین در نشست آتی

جواد حیران نیا؛ بازار: نشست شورای حکام از روز دوشنبه آغاز شد و تا روز جمعه ۲۱ خردادماه ادامه دارد و برنامه هسته‌ای ایران، یکی از دستورکارهای آن است.

پیش از شروع این نشست مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هفته گذشته (۱۰ خردادماه)، دو گزارش فصلی خود را برای ارائه به نشست این هفته شورای حکام آژانس منتشر کرد که یکی از آن گزارش‌ها مربوط به راستی آزمایی اجرای برجام در ایران می‌شد و گزارش دیگر نیز درباره چند موضوع باقیمانده پادمانی که مورد اختلاف ایران و آژانس بود. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش جدید فصلی خود مدعی شده بود ایران از ارائه توضیحات لازم درباره ذرات اورانیوم کشف‌شده در چند سایت این کشور خودداری کرده است.

«رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در کنفرانس خبری بعد از جلسه روز دوشنبه شورای حکام گفت انتظار پیشرفت در روند پاسخگویی به چند موضوع باقیمانده پادمانی مورد اختلاف ایران و آژانس را داشته اما انتظاراتش برآورده نشده است.

وی با اشاره به برگزار شدن جلساتی در این خصوص، ادعا کرد: دولت ایران همواره عنوان کرده که مشارکت و همکاری خواهد کرد و پاسخ خواهد داد، اما این کار را نکرده است. امیدوارم این تغییر کند اما تا الان که صحبت می‌کنیم هیچ پیشرفت ملموسی در خصوص هیچ یک از این مسائل (پادمانی) نداشتیم.

گروسی در پاسخ به سوالی درباره مذاکرات جاری در وین برای احیای برجام گفت: در خصوص این که ایران، آژانس و اعضای برجام چطور با مسائل گذشته برخورد کنند، گمانه‌زنی زیادی وجود دارد. در این خصوص مسئله اعتماد اهمیت دارد. برای من مسیر به سمت اعتماد از اطلاعات، شفاف‌سازی، بازرسی و شفافیت کامل می‌گذرد. فکر می‌کنم باید یک تمایز واضح قائل شویم بین مذاکرات که خیلی مهم است و در جریان است و کشورها در حال بررسی احتمال بازگشت و زمان بازگشت به برجام هستند و دیگری تعهدات ایران به آژانس است. ما در تلاش برای مشخص کردن این تمایز هستیم.

باید توجه داشت این نشست در حالی در حال برگزاری است که منابع خبری به رویترز اعلام کرده‌اند که انگلیس، فرانسه، آلمان و ایالات متحده آمریکا به دنبال صدور قطعنامه علیه ایران در نشست هفته آینده شورای حکام آژانس اتمی نیستند.

در خصوص این نشست و بیانیه صادر شده از سوی «رافائل گروسی» مدیر کل آژانس چند نکته حائز اهمیت است:

۱-کشورهای اروپایی و امریکا در حال حاضر سعی ندارند که با صدور قطعنامه مذاکرات وین را به شکست بکشانند. اما برگزاری این نشست حاکی از آن است که آژانس موضوع تعهدات هسته ای ایران و موضوعات مرتبط با اختلافات پادمانی را کماکان به قوت دنبال می کند.

۲- اختلافات پادمانی مرتبط با پروتکل الحاقی که برای یک ماه دیگر و تا آخر خرداد با ایران تمدید شده در صورت به نتیجه نرسیدن مذاکرات وین می تواند شرایط را پیچیده کند. چرا که در این صورت ایران می تواند فیلمهای ضبط شده از فعالیتهای هسته ای را که بر اساس اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی در اختیار آژانس بگذارد را در اختیار این نهاد نگذارد.

۳-انتظار می رفت این دور از مذاکرات در وین دور نهایی باشد و طرفین به توافق دست یابند. شواهد و قراین حاکی از آن است که در این دور نیز نتیجه حاصل نخواهد شد و احتمال کشانده شدن مذاکرات به بعد از انتخابات ریاست جمهوری ایران وجود دارد.

۴-موضوع بازرسی از دو سایت اعلام نشده ایران و دستیابی به ذرات اورانیوم اگرچه موضوعاتی مرتبط با PMD بوده ولی بر اساس تفسیری که آژانس به آن اعتقاد دارد یعنی «سرایت آن به زمان حال» می تواند به مثابه اهرم فشار در اختیار آژانس باشد و در صورت نیاز پرونده ایران مجدد به شورای امنیت ارجاع شود. تفسیر آژانس این است اگرچه PMD(ابعاد نظامی احتمالی فعالیتهای هسته ای ایران) با برجام مختومه شد ولی اگر موضوعاتی از آن به زمان حال سرایت کند قابلیت طرح دارد. بر همین اساس آژانس معتقد است چون در دو سایت اعلام نشده توسط ایران، ذرات اورانیوم کشف شده ایران باید در خصوص چگونگی انهدام یا انتقال تجهیزات یا مواد هسته ای توضیح ارائه کند. آژانس مدعی است توضیحات ایران در این خصوص راضی کننده نبوده است.

۵-ایران اعلام کرده فراتر از تعهدات برجامی حاضر به مشارکت با آژانس نیست. بر این اساس ایران تعهدات خود ذیل NPT و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را در صورت حصول به توافق مجدد اجرا می کند.

۶-امریکا در تلاش است تا برجام و تعهدات هسته ای ایران مرتبط با آژانس را موضوعاتی جدا از هم بداند. یعنی حتی با حصول توافق در وین، ممکن است آژانس پرونده ایران را در ارتباط با موضوعات گذشته که بر اساس تفسیر آژانس به زمان حال تسری پیدا می کند دوباره مطرح کند. نشست اخیر آژانس بیان کننده این موضوع است. بر همین اساس «رافائل گروسی» یک گزارش درباره تعهدات ایران ذیل برجام و چگونگی تطابق تهران با آنرا مطرح کرد و یک گزارش خارج از روند عادی آژانس و در ارتباط با کشف ذرات اورانیوم در دو سایت اعلام نشده ایران(تسری PMD به زمان حال)

۷- «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه امریکا در جلسه استماع کمیته روابط خارجی آمریکا در روز دوشنبه اعلام کرد هنوز مشخص نیست بر سر بازگشت به برجام با ایران توافق حاصل شود. او علاوه بر این تأکید کرد که چنانچه بازگشت به برجام محقق شود، آمریکا تلاش خواهد کرد ایران را در زمینه‌های دیگر «پاسخگو کند. ما انگیزه‌ای واقعی داریم که برنامه هسته‌ای ایران را مهار کنیم و سپس از این مسئله به عنوان سکویی استفاده کرده تا ببینیم آیا می‌توان خود همین توافق را طولانی‌تر و در صورت لزوم قوی‌تر کرد یا خیر. ما با متحدانمان که می‌خواستند به این توافق پایبند بمانند در موقعیت بهتری قرار خواهیم داشت تا اصرار کنیم که ایران در مسائل دیگر وارد تعامل شود. جبهه متحدی برای پاسخگو کردن آنها خواهیم داشت.» سخنان بلینکن نشان می دهد توافق هسته ای گام نخست دولت بایدن در مواجهه با ایران است. متعاقب توافق احتمالی هسته ای مسائل منطقه ای و موضوع موشکی و مباحث حقوق بشری نیز در دستور کار امریکا در خصوص ایران قرار خواهد گرفت.