صادرات گاز ایران به عمان؛ مزایا و چالش ها

بازار؛ گروه بین الملل: این روزها که مذاکرات هسته ای ایران در وین، پایتخت اتریش جریان دارد، تمایل برای سرمایه گذاری و انعقاد توافقات جدید اقتصادی با ایران نیز بالا گرفته است.

از جمله به تازگی «محمد بن حمد الرمحی»، وزیر نفت و گاز عمان اعلام کرده است که کشورش تمایل دارد تا در صورت برقراری مجدد توافق هسته‌ای، برنامه‌های واردات گاز از ایران از طریق خط لوله را (که معطل مانده است) احیا کند و همچنین در حال بررسی توسعه شبکه خط لوله خود به یمن است. محمد بن حمد الرمحی در این ارتباط گفت: من خوش بین هستم که اگر در اواخر سال جاری این اتفاق رخ ندهد، شاید به زودی در مورد زنده کردن دوباره آن پروژه صحبت خواهیم کرد.

این مقام عمانی افزوده است که اگر تهدید تحریم های احتمالی آمریکا در آینده بر سر این پروزه وجود نداشته باشد، تامین گاز ثابت و تضمین شده باشد، ما می‌توانیم گاز بیشتری از ایران وارد کنیم.

صادرات عقب افتاده!
توافقات فعلی درباره صادرات گاز ایران به عمان به زمانی باز می گردد که پادشاه وقت عمان در ۴ شهریور ۹۲ به تهران سفر کرد و در این سفر، محمد بن حمد الرمحی، وزیر نفت این کشور توافقی را در زمینه واردات گاز از ایران از طریق خط لوله زیر بستر دریا با زنگنه امضا کرد. در آن زمان وزیر نفت ایران نیز با اشاره به جزئیات این توافق‌نامه گفت: عملیات صادرات گاز به عمان از سال ۹۴ آغاز خواهد شد.

در ادامه این توافق، شش ماه بعد، در اسفند ۹۲ و در حاشیه سفر روحانی به مسقط، قرارداد صادرات گاز طبیعی ایران به عمان به امضای وزیران نفت دو طرف رسید و سال ۱۳۹۶ در آن قرارداد به عنوان سال نهایی تکمیل پروژه در نظر گرفته شده بود، اما این پروژه به دلایل مختلفی از جمله مخالفت‌های امارات با عبور خط لوله از حریم دریایی این کشور و نیز به قدرت رسیدن ترامپ و خروج آمریکا از برجام معلق مانده است.

بر اساس این قرارداد، قرار بوده است که گاز مایع ایران طی ۱۵ سال و به ارزش ۶۰ میلیارد دلار به کشور عمان صادر شود، اگرچه تا کنون این قرارداد صورت اجرایی به خود نگرفته است.

مزایای صادرات گاز ایران به عمان
گزینه صادرات گاز به عمان در سال‌های ابتدایی دهه ۸۰ شمسی روی میز قرار گرفت و نخستین تفاهمنامه آن در اسفند ۸۳ بین وزیران نفت ایران و عمان امضا شد. طبق این تفاهم نامه قرار بود ایران از سال ۲۰۰۸ میلادی صادرات گاز به عمان را با ۳۰ میلیون متر مکعب در روز آغاز کرده و این رقم را تا سال ۲۰۱۲ میلادی به رقم ۷۰ میلیون مترمکعب در روز افزایش دهد. به گفته رکن الدین جوادی، مدیرعامل وقت شرکت ملی صادرات گاز درآمد سالانه کشور از این محل بیش از یک میلیارد دلار است که به این ترتیب طی ۲۵ سال مدت قرارداد، درآمدی بین ۲۵ تا ۳۰ میلیارد دلار نصیب کشور می‌شود.

همچنین باید توجه داشت که در صورتی که ایران بتواند به صادرات گاز به عمان مبادرت ورزد، در واقع ایران سهم مهمی در بازار جهانی صادرات انرژی بدست آورده است و لذا صادرات گاز ایران به عمان از این منظر بسیار مهم است.

از سوی دیگر صادرات گاز به عمان، تکیه صادرات ایران بر نفت خام را دچار تغییر خواهد کرد و محصولات صادراتی ایران در حوزه انرژی تنوع خواهد یافت. لذا علاوه بر نفت، انرژی گاز نیز به بخشی از سبدصادراتی ایران تبدیل خواهد شد.

همچنین در حال حاضر حجم قابل توجهی از گازهای استخراج شده از حوزه های نفتی در حال سوخت است و در عمل این گازها به هدر می رود، همچنین منابع گازی ایران به طور عمده در منطقه اقتصادی پارس جنوبی قرار دارد که این حوزه با کشور قطر مشترک است و دوحه تا کنون توانسته حجم قابل توجهی از گاز موردنیاز برای صادرات را از حوزه مشترک با ایران استخراج کند. لذا هرگونه تعلل و تاخیر در استخراج گاز و صادرات و یا استفاده از آن به از دست رفتن سهمیه طبیعی ایران در حوزه گازی مشترک با قطر منجر خواهد شد.

در عین حال در صورتی که ایران بتواند بخشی از انرژی گازی مورد نیاز کشور عمان را تامین کند، این اقدام گامی مفید در جهت ارتقای موقعیت منطقه ای ایران و ارتقای سطح همکاری با کشورهای عربی خلیج فارس است و لذا صادرات گاز ایران به عمان می تواند به گسترش همکاری های سیاسی ایران به دیگر حوزه ها منجر شود.

امکان صادرات گاز ایران به یمن از مسیر عمان
طبق گزارش اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، عمان در سال ۲۰۱۷ نزدیک به ۷۷۵ میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی مصرف کرده است و از سپتامبر ۲۰۱۷، زمانی که میدان گازی خازان که توسط شرکت بی پی (BP) اداره می شود، آغاز به کار کرد و تولید را به ۱ میلیارد فوت مکعب گاز در روز افزایش داد، تولید گاز این کشور مازاد بر مصرف آن است.

خط لوله پیشنهادی، از میدان گازی عظیم پارس جنوبی در ایران به صُحار در شمال عمان وصل می شود، جایی که خط لوله فعلی به صلاله نزدیک مرز یمن می رسد. وزیر نفت و گاز عمان گفت در شرایط ایده آل، خط لوله می تواند به یمن نیز گسترش یابد.

در همین ارتباط نیز، در حال حاضر، به دلیل زیرساختهای ضعیف و ویرانی های ناشی از یک جنگ داخلی هفت ساله، تقاضای کمی برای گاز در یمن به عنوان فقیرترین کشور جهان عرب، وجود دارد. طبق گزارش S&P Global Platts ، امروزه مصرف گاز طبیعی در یمن در حدود ۱۰ تا ۱۱ درصد از بالاترین میزان مصرف این کشور در سال ۲۰۱۴ است.

مارک موزور، تحلیلگر اصلی مدل سازی تقاضا در Platts Analytics ، گفت: "این سوال وجود دارد که چه میزان تقاضای بیشتر در یمن وجود دارد، مقدار زیادی از تقاضای گاز در یمن از نوع تقاضای پنهان است چرا که در این کشور هنوز استفاده از گاز در حوزه های تولید برق و سوخت رسانی به کشتی ها اندک است. از نظر تئوری یک خط لوله می تواند تقاضای مازاد را در هر دو بخش فعال کند، اما برای افزایش تقاضا در ساختمان ها، شما به زیرساخت های توزیع گاز شهری نیاز دارید که در حال حاضر وجود ندارد."

چالش های پیش رو
این موضوع را نیز می بایست در نظر داشت که پروژه انتقال گاز ایران به عمان یک پروژه بزرگ عمرانی است و اجرای آن به دلیل عبور خط لوله از زیردریا و نیازبه تکنولوژی های پیچیده ، نیازمند سرمایه گذاری انبوه مالی است که اجرای آن با مشارکت شرکت های بین المللی امکان پذیر است. از سوی دیگر با توجه به سیاست های ضدایرانی آمریکا و اعمال تحریم های یکجانبه واشنگتن علیه تهران، حضور شرکت های خارجی و بین المللی در پروژه های نفت و گاز ایران با خطر بسیاری برای این شرکت ها همراه است و به همین دلیل نیز این شرکت ها همواره با  فعالیت و بازگشت به ایران را با احتیاط و وسواس بیشتری بررسی می کنند و شاید از همین رو نیز وزیرنفت و گاز عمان از سرگیری انتقال گاز از ایران به عمان را موکول به نتایج نهایی مذاکرات هسته ای در وین کرده است.

علاوه بر این، هر دو کشور ایران و عمان با برخی چالش های مالی در زمینه سرمایه‌گذاری های دولتی مواجه هستند و هر دو طرف تمایل دارند از ظرفیت سرمایه‌گذاری غیربودجه‌ای برای اجرای این پروژه استفاده کنند. بدیهی است که با اعمال تحریم‌های ضدایرانی از نیمه سال ۹۷ ریسک سرمایه‌گذاری در طرح‌های بزرگ انرژی ایران بالا رفته است و حداقل در ایران موانعی جدی در زمینه تأمین سرمایه مورد نیاز احداث خط لوله و هزینه‌های مرتبط وجود دارد.

همچنین در ارتباط با صادرات گاز ایران به عمان باید توجه داشت که این موضوع بر مبنای مذاکرات اولیه قرار بود خط لوله صادرات گاز از آب‌های کم‌عمق ایران و امارات عربی متحده عبور کند و به کشور عمان برسد، بعدها و به دلایلی که این هم بخشی از پیچیدگی‌های سیاسی - اقتصادی صادرات گاز است، مسیر پیش‌بینی‌شده عبور خط لوله از امارات تغییر کرد و گذر نکردن از آب‌های کم‌عمق کشور امارات به معنای ضروری شدن عبور خط لوله از آب‌های عمیق دریای عمان بود که همین مسئله مجموعه‌ای از بررسی‌های فنی - مساحی و محاسبات تبعی آن و نیز بررسی هزینه‌های لوله‌گذاری و شرکت‌هایی را که توان انجام این قبیل پروژه‌ها را دارند ضروری ‌کرده است.

در مسئله‌ای دیگر از ابتدا قرار بود گاز صادراتی در بخشی از ظرفیت خالی تأسیسات ال‌ان‌جی کشور عمان، به گاز مایع تبدیل شود. همین مسئله به ظاهر ساده روی کاغذ، به دلیل فقدان نمونه مشابه در هر دو کشور، نیازمند مجموعه‌ای از مذاکرات حقوقی و قراردادی بود که زمان زیادی را می‌طلبید. در همان ایام مذاکرات میان ایران و عمان، یک میدان گازی در عمان به تولید نهایی رسید و بر مبنای نیاز آن کشور آن بخش خالی ظرفیت تأسیسات ال‌ان‌جی که پیش‌تر قرار بود به تبدیل گاز ایران به مایع اختصاص یابد ضرورتاً به میدان تازه کشف‌شده اختصاص یافت و ظرفیت پذیرش عمانی‌ها برای تبدیل در آن تأسیسات تغییر یافت و این موضوع نیز به چالش های پیش رو در صادرات گاز ایران به عمان افزود.