آیا کشاورزی صنعتی منجر به افزایش محصول می‌شود؟ + نمودار

محمدشهاب بازار: اصلی ترین شاخص برای معرفی کشاورزی صنعتی، درصد نیروی کار شاغل در بخش کشاورزی است. در کشورهای توسعه یافته نزدیک ۵ درصد (۴.۷ درصد) اشتغال در بخش کشاورزی است. این رقم برای کشورهای در حال توسعه نزدیک سی درصد (۳۲ درصد) گزارش شده است. این رقم برای ایران نزدیک ۲۰ درصد (۱۷.۳ درصد) گزارش شده است.

با این حال زمانی سرانه محصولات کشاورزی بین ایران و کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه OECD  مورد مقایسه قرار می‌گیرد، تفاوت در سرانه محصولات کشاورزی دیده نمی‌شود  و حتی سرانه محصولات کشاورزی در ایران از سرانه محصولات کشاورزی کشورهای توسعه یافته OECD  پیشی گرفته است.

در تعریف کشاورزی صنعتی چنین آمده است:

گونه‌ای سامانهٔ تولیدی در کشاورزی است که دارای میزان هدررفت کم به ازای به‌کارگیری فراوان سرمایه، آفت کش ها و کودهای شیمیایی در منطقه زیر کشت است. از  این نوع  کشاورزی با عناوین کشاورزی متمرکز و یا تجاری هم نام برده می شود.

در معایب کشاورزی صنعتی این گونه آمده است:

1. در این نوع کشاورزی بیش از ۳۰۰ ترکیب شیمیایی خطرناک و مصنوعی نظیر آفت کش ها، علف کش ها و کودهای شیمایی به منظور کنترل آفات و حشرات و حاصلخیز سازی خاک استفاده می گردد که بقایای این مواد پس از ورود به بدن می توانند موجب مشکلات عدیده ای گردد من جمله: بروز نقص های مادرزادی، تولد نوزاد با وزن کم، اختلال در سیکل ماهانه زنان، سقط جنین، بلوغ زودرس و یا دیر رس، یائسگی پیش رس، تغییر در رفتار جنسی، کاهش تعداد اسپرم مردان، کاهش باروری و یا ناباروری، تغییر در سرعت متابولیسم، اختلال در سیستم غدد داخلی، ضعف عضلانی، کاهش حافظه، آسیب به سیستم عصبی و مغز، کاهش کارایی سیستم ایمنی بدن و سرطانزایی.  یافته ها حاکی از آنست که ۶۰ درصد سموم دفع آفات، ۹۰ درصد قارچ کش ها و ۳۰ درصد حشره کش ها سرطان زا می باشند.
2. استفاده از کودهای شیمایی و آفت کش ها سبب آلودگی آب، خاک و هوا می گردند.
3. استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی و آفت کش ها موجب می شود تا آفت ها نسبت به سموم مقاوم گردیده و آفت های جدیدی نیز ظاهر گردند.
4. پرتو دهی محصولات یعنی آنکه محصولات را در معرض میزان کنترل شده پرتوهای یونیزه کننده قرار می دهند تا اینکه باکتری هایی نظیر E.COLI  و سالمونلا نابود گردیده و در واقع محصولات را به این طریق ضد عفونی می کنند. کنترل حشرات و انگل ها، افزایش ماندگاری و جلوگیری از جوانه زدن از دیگر علل پرتودهی محصولات غذایی می باشد. اما این پرتودهی موجب: ۱- از دست رفتن میزان اندکی از مواد مغذی محصولات می شود. ۲- هنگامی که مواد غذایی پرتودهی می شوند مواد شیمیایی سرطان زایی به نام CYCLOBUTANONES  تشکیل می گردد.
5.  مهندسی ژنتیک و یا اصلاح ژنتیک محصولات به جداسازی، دستکاری و انتقال ژن ها اطلاق می گردد. در این روش ژن های با خاصیت مطلوب از یک گونه جدا گردیده و به گونه هدف انتقال داده می شود. بهبود کیفیت، افزایش تولید، ایجاد یک صفت مطلوب و مقاوم ساختن محصولات در برابر آفت ها و تنش های محیطی از کاربردهای مهندسی ژنتیک می باشد. مضرات محصولات اصلاح شده ژنتیکی شامل بروز نقص های مادرزادی، کاهش طول عمر، افزایش حساسیت زایی مواد غذایی (به علت تغییر در زنجیره پروتئین ها)، فقر مواد مغذی، مقاومت آنتی بیوتیکی (احتمال دارد ژن های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک ها به باکتری های بیماریزا در بدن منتقل گردد و یک بیماری جدید و مقاوم در برابر آنتی بیوتیک ها ایجاد شود) است.
6.  استفاده هورمون ها در دام و طیور رشد آنها را تسریع کرده و فربه شدن آنها را سرعت می بخشد. اما از ارزش غذایی آنها می کاهد. آنتی بیوتیک ها هم که برای جلوگیری از بیمار شدن دام و طیور مورد استفاده قرار می گردند می تواند در انسان مقاومت آنتی بیوتیکی ایجاد کند.

مخالفان کشاورزی و دامداری صنعتی بر این باورند که سیاست‌های اعمالی برای پیشبرد این گونه کشاورزی اثرات مخرب و بدی بر محیط زیست و انسان می‌گذارند. برای نمونه بهره‌گیری بیش از اندازه از آفت‌کشها باعث می‌شود که نه تنها حشرات مخرب نابود شوند، که حشرات مفید و یا خنثی نسبت به حصول نیز تحت تاثیر قرار گیرند و کشته شوند. چنین چیزی باعث کاهش تنوع زیستی می‌شود. ورود مواد شیمیایی به بدن نیز اثرات بدی بر تندرستی انسان دارند.

با توجه به یکسان بودن تقریبی سرانه محصولات کشاورزی کشورهای توسعه نیافته در حال توسعه و توسعه یافته و ایران، می‌توان ترادفی بین مضرات کشاورزی صنعتی با منافع کشاورزی صنعتی برقرار نکرد چرا که اساساً مولفه ای به نام افزایش محصول، نباید در اقلام پیامدهای کشاورزی صنعتی دیده و در نظر گرفته شود.

به نظر می رسد از طریق محدود کردن مصادیق کشاورزی صنعتی در شیوه هایی که به منظور کاهش مصرف آب یا غیره باشد (به طور مثال)  بتوان کشاورزی صنعتی را به صورت مدیریت شده و به صورت غیر منفعلانه مورد بررسی قرار داد.

باید توجه داشت هر درخت به همان شکل که مورد آبیاری قرار می گرفته است باید آبیاری شود ولی برای کاشت نهال های جدید می‌توان از شیوه آبیاری نوین بهره برد به گونه ای که ریشه با آن شیوه آبیاری رشد کند.

به هر حال معنای کشاورزی صنعتی افزایش محصول نیست و بهتر است نسبت به حفظ گونه های محلیو ذخایر ژنیتیکی  نیز بیشتر وسواس به خرج داد.