کمبود شن و ماسه در جهان| هشدار سازمان ملل نسبت به مافیای این ماده‌ حیاتی

تهمینه غمخوار؛ بازار: شن و خاک پس از آب پرمصرف ترین ماده اولیه در جهان است که یک ماده اساسی برای زندگی روزمره ما محسوب می شود. با این وجود، جهان با کمبود آنها روبرو است، به طوری که دانشمندان حوزه اقلیم معتقدند که این موضوع یکی از بزرگترین چالش های پایداری قرن ۲۱ است. آیا زمان وحشت فرا رسیده است؟ 

زمان آن رسیده است که نگاهی بیندازیم و برداشت خود را در مورد شن و ماسه تغییر دهیم زیرا بیشتر مردم تصور می کنند که شن و ماسه در سواحل ایده آل و بیابانهای بی پایان پخش شده و به طور قابل ملاحظه ای آن را به عنوان یک منبع بی نهایت تصور می کنند.

در حقیقت، اشتیاق سیری ناپذیر جهانی برای شن و ماسه به عنوان یکی از کالاهای مهم، نشان میدهد که گویی بعید است به این زودی ها از میزان آن ها کاسته شود، اما شواهد نشان می دهد که این منبع در حال از بین رفتن است.

 دیدگاه مجله Science نشان می دهد که بهره برداری بیش از حد از منابع جهانی شن و ماسه به محیط زیست آسیب می رساند، جوامع را به خطر می اندازد، باعث کمبود می شود و درگیری های خشونت آمیز را تقویت می کند.

تقاضای سرسام آور تلفن‌های هوشمند و سایر فناوری‌های شخصی به همراه رشد روز افزون ساختمان، همراه با استخراج بدون محدودیت برای تأمین آن، یک دستورالعمل مناسب برای کمبود ایجاد می کند. شواهد فراوان نشان می دهد که شن و ماسه در بسیاری از مناطق جهان به طور فزاینده ای کمیاب خواهد شد. به عنوان مثال، چهار سال گذشته، در ویتنام تقاضای داخلی ماسه از کل ذخایر کشور بیشتر بوده است. در همان سال، وزارت ساخت و ساز ویتنام اعلام کرد که در صورت ادامه این عدم تطابق، ممکن است شن و ماسه ساخت و ساز کشور تا سال ۲۰۲۰ به پایان برسد.

شن و ماسه ماده اصلی مورد استفاده در ساخت جاده ها، پل ها، قطارهای سریع السیر و حتی پروژه های بازآفرینی زمین است. شن، ماسه و سنگ خرد شده با یکدیگر ذوب می شوند تا شیشه مورد استفاده در هر پنجره، صفحه کامپیوتر و تلفن های هوشمند ساخته شود. حتی در تولید تراشه های سیلیکون نیز از شن و ماسه استفاده می شود. 

بر اساس گزارش سی ان بی سی، «پدوزی»، مدیر بانک اطلاعات جهانی منابع UNEP در ژنو سوئیس، حاکمیت جهانی منابع شن و ماسه را شبیه یک «فیل در اتاق» توصیف کرده است. او می گوید: هیچ وقت کشورها به این فکر نمی افتند که شن و ماسه آن ها در حال اتمام است، اما در بعضی از نقاط جهان کمبود جدی این منبع مهم در حال آغاز شدن است. از نظر این مدیر، این امر می تواند در دهه آینده رخ دهد و بنابراین باید بپذیریم که در زمینه تأمین شن و ماسه و همچنین برنامه ریزی زمین با مشکلات عدیده ای روبرو خواهیم شد.

سی ان بی سی همچنین نوشت: یکی از این مشکلات حال حاضر مرتبط با واکسن کووید ۱۹ می باشد. طی دو سال آینده جهان به دو میلیارد ظروف شیشه‌ای کوچک که برای نگاه‌داری داروها به‌صورت مایع یا پودر استفاده می‌شود، نیاز دارد و از آن جایی که جهان با کمبود جدی شن و ماسه مواجه شده است، توزیع واکسن کرونا به جمعیت سراسر جهان به تاخیر خواهد افتاد.

طی دو سال آینده جهان به دو میلیارد ظروف شیشه‌ای کوچک که برای نگاه‌داری داروها به‌صورت مایع یا پودر استفاده می‌شود، نیاز دارد و از آن جایی که جهان با کمبود جدی شن و ماسه مواجه شده است، توزیع واکسن کرونا به جمعیت سراسر جهان به تاخیر خواهد افتاد 

 سوختن شن و ماسه و رونق ساخت و ساز 
در حال حاضر امکان نظارت دقیق بر استفاده جهانی از شن و ماسه وجود ندارد. با این حال، مدیر بانک اطلاعات جهانی «برنامه محیط زیست سازمان ملل» UNEP اعلام کرده که می توان آن را به طور غیرمستقیم با اشاره به ارتباط و هماهنگی بسیار بین استفاده از شن و سیمان، اندازه گیری کرد.

سازمان ملل در سال ۲۰۲۰ تخمین زد که ۴.۱ میلیارد تن سیمان سالانه تولید می شود که عمدتا توسط چین هدایت می شود، یعنی ۵۸ درصد از رونق ساخت و ساز امروز با سوزاندن شن و ماسه انجام می شود.

گزارش ها نشان می دهد که استفاده جهانی از شن و ماسه ۱۰ برابر بیشتر از سیمان است. این موضوع بدان معناست که فقط برای ساخت و ساز، جهان تقریباً سالانه ۴۰ تا ۵۰ میلیارد تن شن و ماسه مصرف می کند.  این رقم نسبت به ۲۰ سال گذشته، ۳۰۰ درصد افزایش داشته و جایگزینی آن دو سال طول می‌کشد.

بر اساس طرح رصدخانه جهانی شن و ماسه، میزان جهانی استفاده از این منبع که طی دو دهه گذشته به دلیل افزایش شهرنشینی، رشد جمعیت و روند توسعه زیر ساختها تا حدی سه برابر شده است، بسیار بیشتر از میزان طبیعی است که در اثر هوازدگی سنگها توسط باد و آب، شن و ماسه دوباره پر می شود. (هوازدگی سنگ‌ها باعث خرد شدن وتغییر در ساختار و شکل سنگ می‌شود و قطعات حاصل از هوازدگی به سادگی جابه‌جا می‌شوند)

شن و ماسه را می توان تقریباً در همه کشورهای کره زمین، کویرها و خطوط ساحلی در سراسر جهان مشاهده کرد. اما این بدان معنا نیست که همه شن ها مفید هستند. دانه های شن و ماسه کویر که توسط باد نسبت به آب فرسایش می یابد بسیار صاف و گرد هستند تا بتوانند برای ساخت و ساز به هم متصل شوند.

شن و ماسه ای که به شدت مورد جستجو است پر زاویه است که می تواند در هم تنیده شوند. این ماده معمولاً از بستر دریا، خطوط ساحلی، معادن و رودخانه های سراسر جهان استخراج می شود.

یک دانه شن می تواند دانه ای برای تغییر باشد

لوئیز گالاگر، رهبر حاکمیت محیط زیست در طرح رصدخانه جهانی شن و ماسه مستقر در ژنو، نیز اعلام کرده که مسائل مربوط به شن و ماسه به یک مسئله پراکنده و پیچیده غیر قابل حل و فصل تبدیل شده که به عنوان مثال، ممنوعیت استخراج شن و ماسه رودخانه ها به طور حتم برای مردم و جوامعی که برای تأمین معاش خود به این روش متکی هستند، تأثیر ناگهانی خواهد داشت.

چین و هند در فهرست مناطقی قرار دارند که بیشتر به دلیل افزایش زیرساخت ها و تقاضای ساخت و ساز، استخراج شن و ماسه بر رودخانه ها، دریاچه ها و در سواحل آن ها تأثیر زیادی خواهد گذاشت.

چین و هند در فهرست مناطقی قرار دارند که بیشتر به دلیل افزایش زیرساخت ها و تقاضای ساخت و ساز، استخراج شن و ماسه بر رودخانه ها، دریاچه ها و در سواحل آن ها تأثیر زیادی خواهد گذاشت

در این میان «برنامه محیط زیست سازمان ملل»  همواره درباره «مافیای شن و ماسه» از جمله گروههایی متشکل از سازندگان، فروشندگان و بازرگانان در کشورهایی مانند کامبوج، ویتنام، کنیا و سیرالئون هشدار داده و اعلام کرده که فعالانی که برای روشن کردن روشنایی بر اینگونه فعالیت های خود در این زمینه تلاش می کنند، تهدید و حتی کشته خواهند شد.

«برنامه محیط زیست سازمان ملل»  همواره درباره «مافیاهای شن و ماسه» از جمله گروههایی متشکل از سازندگان، فروشندگان و بازرگانان در کشورهایی مانند کامبوج، ویتنام، کنیا و سیرالئون هشدار داده است

گالاگر در هفته گذشته گفت: شن و ماسه به عنوان منبعی ارزان، در دسترس و نامحدود شناخته می شود و این تا حدی به این دلیل است که هزینه های زیست محیطی و اجتماعی تقریباً قیمتی ندارند.

 وی افزود: به نظر می رسد که بالاترین ارزش استفاده برای این ماده در حال حاضر استخراج آن از محیط طبیعی است نه نگه داشتن آن در سیستم برای سایر مزایایی که از آن بهره مند می شویم، به عنوان مثال، مقاومت در برابر آب و هوا در سواحل مناطق. بنابراین، ما باید به این موضوع فکر کنیم که کمی نظم و ترتیب را برای این هرج و مرج تنظیم کنیم و این مسئله اتفاق خواهد افتاد. من فکر می کنم این مسئله را بیش از این نادیده نباید بگیریم و مانند گذشته نامرئی نیست. 

گالاگر پنج اولویت را برای اداره منابع شن و ماسه طی دو سال آینده مشخص کرد: همکاری در زمینه استانداردهای جهانی در همه بخش ها، گزینه های مقرون به صرفه و مناسب برای شن و ماسه رودخانه ای و دریایی، به روزرسانی چارچوب های حاکمیت زیست محیطی، اجتماعی و شرکتی در بخش مالی، ارزیابی صداهای سطح زمین و تعیین اهداف منطقه ای، ملی و جهانی در استفاده از شن در مقیاس مناسب.

محقق و بنیانگذار SandStories.org نیز در این خصوص معتقد است که یک دانه شن می تواند دانه ای از تغییر باشد. وی می گوید: تمرکز بر روی اتفاقات خوب مهم است. به عنوان مثال زوریخ در حال ساخت ساختمانهایی با ۹۸ درصد بتن بازیافتی است. شهر آمستردام متعهد شده که تا سال ۲۰۳۰ استفاده از منابع طبیعی خود را به نصف کاهش دهند. این راهی است که باید طی شود. 

شهر آمستردام متعهد شده که تا سال ۲۰۳۰ استفاده از منابع طبیعی خود را به نصف کاهش دهند

پدوزی همچنین تصریح کرد که زنگ خطر برای کمبود شن و ماسه جهانی در سال ۲۰۱۹ اعلام شده است. دولت ها برای اولین بار بحران زیست محیطی را تشخیص داده و سرانجام این مسئله در دستور کار سیاسی برنامه های سازمان ملل قرار گرفته است زیرا این چالش هنوز در صحنه جهانی به اندازه کافی رفع نشده است.

از نظر او در بسیاری از سیاست های توسعه ای، کسی حتی در مورد شن و ماسه و تأثیرات اجتماعی یا تأثیرات زیست محیطی آن صحبت نمی کند. بنابراین کارهای زیادی وجود دارد و وقت بیدار شدن است زیرا هیچ برنامه ریزی بزرگی، استانداردی در مورد چگونگی استخراج آن، برنامه ریزی زمینی در مورد مکانهایی که باید استخراج شوند و مکانهایی که نباید از آن ها شن و ماسه استخراج شود، وجود ندارد.

با نگاه به آینده در میابیم که صنعتی شدن، رشد جمعیت و شهرنشینی همه روندهایی هستند که به رشد قابل توجه تقاضای شن و ماسه دامن می زنند.