تهمینه غمخوار؛ بازار: در حالی که عراق به عنوان یکی از بزرگترین مقاصد صادراتی ایران و کشوری که دارای بیشترین مصرف کننده تولیدات ایرانی است، شناخته می شود، مرز ریلی مشترکی با ایران ندارد و سال ها است که اجرای پروژه اتصال راه آهن شلمچه به بصره و سپس به بندر لاذقیه سوریه به دلایل مختلف از جمله حملات داعش، مشکلات داخلی کشور از جمله مسائل مالی و پیدا نکردن زمین مناسب از سوی طرف عراقی با وجود پیگیریهای مقامات ایرانی به تعویق افتاده است.
در حقیقت، پروژه اتصال ریلی خرمشهر به شلمچه به طول ۱۷ کیلومتر، در ۹ سال گذشته به بهره برداری رسید و ادامه آن تا شهر بصره به طول ۳۲ کیلومتر در خاک عراق باقی ماند که پس از بروز مشکلات ارتباط با اقلیم کردستان و مسدود شدن مرزهای جاده ای ایران و عراق در اثر گسترش ویروس کرونا از ماههای گذشته، هفته پیش، اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس جمهور اعلام کرد که اتصال راه آهن شلمچه به بصره به عنوان بزرگترین خط ریلی خاورمیانه، در دستور کار قرار دارد. بر اساس نظر کارشناسان حوزه حمل و نقل و کریدورهای ریلی، احداث طرح دوم این اتصال زمینی، موجب می شود که امکان تبادل کالا از شرق به غرب و از چین تا دریای مدیترانه فراهم شود.
لذا، این خط ریلی برای دو کشور از اهمیت ویژه ای برخوردار است، زیرا هنگامی که بار در مرز تخلیه می شود، به دلیل در معرض آسیب قرار گرفتن، تجار را با مشکلاتی مواجه می کند. بنابراین، اگر اقدامات اجرایی آن به سرعت انجام شود، به یکی از بزرگترین مسیرهای ریلی و مهم ترین کانون های حمل و نقل دنیا تبدیل خواهد شد و امکان تردد کامیونداران ایرانی و عراقی در کشور همسایه فراهم می گردد و امنیت بیشتر، خسارات کمتر زیست محیطی و صرفه اقتصادی را به همراه خواهد داشت.
بر همین اساس، مقرر شده تا یک کمیته فنی این موضوع را مورد بررسی و تعریف خود قرار دهد و تفاهم نامه حمل ونقل جاده‌ای بین دو کشور را به امضا برسد. دو کشور امیدوارند تا با این اتصال، فاز دوم این توافقات یعنی اتصال خط آهن ایران به عراق از طریق مرز خسروی در استان کرمانشاه نیز در آینده نزدیک به اجرا در آید.
در همین راستا خبرنگار بازار گفتگویی با «ساسان زاهدی»، کارشناس مسائل بین المللی حمل و نقل ترتیب داده که در ادامه می خوانیم:
* در طول ۱۷ سال گذشته بعد از سقوط رژیم صدام حسین، با توجه به این که عراق یکی از بزرگترین مقاصد صادراتی جمهوری اسلامی ایران بوده و هست، دو کشور تا چه اندازه در گسترش مناسبات تجاری و اقتصادی خود تلاش کرده اند تا میزان صادرات و واردات به رقم چشمگیری برسد؟ هر چند که همواره شواهد نشان می دهد که این روابط تجاری تا حدی در طول سالهای گذشته یک طرفه بوده است.
سقوط رژیم بعث در عراق در ۱۷ سال گذشته، علاوه بر تغییرات سیاسی و ژئوپلتیک، منجر به ایجاد تغییرات بنیادین در زمینه فعالیتهای اقتصادی و خصوصا تجاری در منطقه غرب آسیا نیز گردید و کشورهای مختلف منطقه ای و فرامنطقه ای با هدف پیدا نمودن بازارهای جدید، نگاه به عراق را در برنامه های تجاری خود گنجاندند.
در این میان، کشورهای منطقه نظیر ترکیه، ایران و امارات و کشورهای فرامنطقه ای به ویژه چین با جدیت توجه به بازار عراق را مدنظر قرار دادند و کوشیدند تا با تسهیل فرایند صادرات کالاهای تولیدی خود به این کشور، سهمی از بازار این کشور نفت خیز را به خود اختصاص دهند.
جمهوری اسلامی ایران با داشتن مرزهای گسترده با عراق و امکان تامین بخش قابل توجهی از اقلام مورد نیاز عراق خصوصا برای بازسازی این کشور نظیر سیمان، فولاد، میل گرد و غیره و همچنین امکان تامین بخشی از اقلام مصرفی مورد نیاز از جمله مواد غذایی، لوازم خانگی و ...، توجه به توسعه صادرات به عراق را به عنوان یکی از ارکان بازرگانی خارجی خود مد نظر قرار داد.
علاوه بر موارد فوق که ناظر بر جابجایی کالا می باشد، مسئله تقاضای سفر در بخش مسافری نیز به واسطه تمایل مردم ایران به سفر به عتبات عالیات خصوصا در ایام محرم، اربعین و همچنین تقاضای اتباع عراق برای سفر به ایران خصوصاً با اهداف زیارتی و گردشگری سلامت، نیاز به ایجاد زیرساختهای مناسب را در مرزهای ایران و عراق بسیار حائز اهمیت نموده است.
* شما به موضوع مهم مرزهای ایران و عراق اشاره فرمودید. همانگونه که می دانیم ایران و عراق دارای چندین مرز مسافری و ترانزیتی با یکدیگر هستند و عراق کشوری است که بیشترین و طولانی‌ترین مرز خاکی را با ایران دارد. با توجه به ایمن و با صرفه بودن حمل و نقل ریلی، موضوع اتصال ریلی ایران به عراق از سالها پیش مطرح شده تا ترانزیت کالاها با سهولت بیشتری صورت بگیرد. با توجه به این که مهمترین خطوط ریلی ایران و عراق، راه آهن خرمشهر_شلمچه_بصره است این خط آهن و دیگر خطوط ریلی که از قبل توافقاتی در خصوص آن ها صورت گرفته تا چه اندازه اجرایی شده اند؟
در حال حاضر پایانه های مرزی جاده ای ایران با عراق شامل پایانه مرزی شلمچه، چزابه، مهران، خسروی، مرز پرویزخان، پایانه مرزی باشماق و پایانه مرزی تمرچین می باشد.
نظر به مزایای ذاتی حمل و نقل ریلی نظیر ایمنی بیشتر، کاهش مصرف سوخت و کاهش انتشار آلاینده های زیست محیطی، قابلیت جابجایی بارهای انبوه در مسافتهای طولانی یعنی اصطلاحا بارهای ریل پسند، موضوع اتصال ریلی ایران به عراق نیز با جدیت پیگیری شده که برای این هدف دو مسیر در قالب طرحهای تملک دارایی های سرمایه ای مندرج در پیوست شماره یک قوانین بودجه سنواتی کشور، پیش بینی و منظور شده است.
راه آهن اراک_کرمانشاه_اسلام آباد غرب_قصرشیرین_خسروی تا کرمانشاه به بهره برداری رسیده و ادامه مسیر نیز در دست اجرا می باشد و ظرف چند سال آینده حداقل تا اسلام آباد غرب به بهره برداری خواهد رسید.
این مسیر با عبور از مرز عراق و اتصال به خانقین، قابلیت اتصال به شبکه راه آهن عراق را خواهد داشت.
خط آهن بعدی، راه آهن خرمشهر_شلمچه_بصره است. این مسیر ریلی به طول حدود ۳۷ کیلومتر در سالهای قبل احداث شده است. از مرز شلمچه در جهت اتصال به بصره به منظور متصل شدن به شبکه راه آهن عراق، علاوه بر احداث خط به طول حدود ۲۰ کیلومتر نیاز به احداث پل بزرگی بر روی اروند رود به طول حدود دو کیلومتر می باشد که از لحاظ فنی و مهندسی با سختی و پیچیدگی مواجه می باشد.
همچنین جمهوری اسلامی ایران نیز بارها مراتب آمادگی و تمایل خود برای همکاری با طرف عراقی را اعلام نموده که سرعت بخشیدن به اجرای آن، مستلزم همکاری بیشتر طرف عراقی می باشد.
جمهوری اسلامی ایران نیز بارها مراتب آمادگی و تمایل خود برای همکاری با طرف عراقی را اعلام نموده که سرعت بخشیدن به اجرای آن، مستلزم همکاری بیشتر طرف عراقی می باشد
در صورت احداث و بهره برداری خطوط ریلی فوق، زمینه نقل و انتقال کالا میان دو کشور و همچنین جابجایی مسافر میان ایران و عراق، افزایش قابل توجهی خواهد یافت.
* با احداث و اجرایی شدن سریعتر راه آهن شلمچه به بصره به عنوان بزرگترین خط ریلی خاورمیانه، هر دو کشور طبعا از منافع تجاری زیادی بهره مند خواهند شد. از دیدگاه شما، این خط آهن تا چه اندازه ایران را در شرایط تحریمی به لحاظ اقتصادی منتفع می سازد؟ بهره های اقتصادی این مسیر برای ایران چیست؟
از دیدگاه من سه موضوع مهم در اینجا مورد بحث قرار می گیرد:
۱- امکان ارائه خدمات ترانزیتی به عراق موضوع نخست است. با توجه به محدودیت عراق در دسترسی به آبهای آزاد و نیز محدودیت ظرفیت بندر فاو که اگرچه طرحهای توسعه ای در آن در حال اجرا می باشد، می توان بخشی از نیازهای وارداتی عراق از سایر کشور ها را به بنادر ایران خصوصا بندر امام خمینی در استان خوزستان منتقل نموده و سپس از طریق زمین به استانهای جنوبی عراق انتقال داد.
البته تحقق کامل این هدف به نوعی مستلزم ایجاد راه آهن از بندر امام به خرمشهر نیز می باشد که فعلا چنین طرحی در دست اجرا نمی باشد و الزاما می بایست از حمل و نقل ترکیبی استفاده نمود. در این راستا توجه بیشتر به مقوله مدیریت لجستیک برای هر دو طرف ایرانی و عراقی با هدف کاهش زمان و هزینه های نقل و انتقال کالا میان دو کشور حائز اهمیت می باشد.
شایان ذکر است که بر اساس آمارهای معتبر جهانی، رتبه عملکرد لجستیکی ایران از عراق بهتر بوده و استفاده عراق از ظرفیتهای ترانزیتی و حمل و نقلی ایران، کمکی موثر به ارتقای رتبه لجستیکی این کشور نیز می تواند محسوب گردد که تحقق عملی رویکرد برد_برد ایران به توسعه همکاری ها با کشور عراق را نیز نشان داده و اثبات خواهد نمود.
بر اساس آمارهای معتبر جهانی، رتبه عملکرد لجستیکی ایران از عراق بهتر بوده و استفاده عراق از ظرفیتهای ترانزیتی و حمل و نقلی ایران ، کمکی موثر به ارتقای رتبه لجستیکی این کشور نیز می تواند محسوب گردد
۲- از سال ۱۳۸۹ و پیش از تحمیل جنگ ناجوانمردانه به ملت سوریه، موضوع اتصال راه آهن ایران به سوریه از طریق عراق نیز در قالب نقشه راه همکاری های توسعه میان جمهوری اسلامی ایران با دولت سوریه مطرح گردید، اما به دلیل نا آرامی های سوریه و عراق ناشی از فعالیتهای داعش و گروههای تروریستی، عملا به نتیجه منتج نگردید. اما به هر حال از لحاظ نظری، امکان پیگیری این هدف میسر می باشد.
۳- بهره گیری از ظرفیت بالای مبادلات تجاری میان ایران و عراق با هدف کاهش اثر تحریمهای ظالمانه علیه کشور است. با توجه به حجم گسترده و تنوع صادرات ایران به عراق، استفاده از ظرفیتهای این کشور به منظور توسعه مبادلات میان دو کشور با رویکرد برد_برد می تواند منجر به تسهیل فضای تجاری برای دو کشور همسایه گردد.
با توجه به حجم گسترده و تنوع صادرات ایران به عراق ، استفاده از ظرفیتهای این کشور به منظور توسعه مبادلات میان دو کشور با رویکرد برد_برد می تواند منجر به تسهیل فضای تجاری برای دو کشور همسایه گردد
* دیگر مزایا و پتانسیلهای این خط آهن که می تواند منجر به گسترش مناسبات اقتصادی، تجاری و حمل و نقلی میان دو کشور شود، چیست که نادیده گرفته شده اند؟
از دیگر مزایا و ظرفیتهایی که می تواند منجر به تعمیق و گسترش مناسبات اقتصادی، تجاری و حمل و نقلی میان دو کشور گردد به موارد ذیل می توان اشاره نمود و پیشنهاد می گردد با جدیت بیشتری پیگیری گردد.
۱- استفاده از ظرفیتهایی نظیر سوآپ و ترانزیت غیر همنام
۲- ارائه مشوقهای بیشتر در حوزه های مختلف به صادرکنندگان عراقی به منظور ترغیب آنان به استفاده از مسیر ایران (با توجه به رقابتهای برخی کشورهای منطقه نظیر ترکیه و عربستان با هدف ایجاد مسیرهای جایگزین ایران و حمایتهای کشورهای غربی خصوصا آمریکا از به حاشیه رانده شدن مسیرهای عبوری از ایران از کریدورهای اصلی تجاری )
۳- فعال نمودن ظرفیتهای ایران برای صادرات خدمات فنی و مهندسی به عراق که یکی از نمونه های جدی آن می توان مشارکت فعال شرکتها و پیمانکاران ایرانی برای احداث راه آهن شلمچه_بصره و پل بزرگ ( پل تاشو با هدف فراهم نمودن امکان کشتیرانی در اروند رود برای طرف عراقی) باشد.
۴- استفاده از مکانیزم های تهاتری با هدف تسهیل مبادلات
۵- استفاده بیشتر از ارزهای ملی دو کشور در مراودات تجاری
۶- توجه به موضوعات نرم افزاری و مدیریتی در کنار توجه به توسعه زیرساختهای فیزیکی خصوصا در ابعاد همکاری های گمرکی، بانکی، ایجاد توافقنامه های تجارت آزاد میان دو کشور و یا تجارت ترجیحی و اصلاح تعرفه ها، ایجاد چارچوبهای مشترک و مورد تایید دو طرف، گسترش همکاری های آموزشی و تخصصی و غیره
در پایان باید اضافه کنم که با توجه به اشتراکات گسترده تاریخی، فرهنگی و مذهبی میان دو کشور مسلمان ایران و عراق و اراده و عزم راسخ مسئولین ارشد سیاسی و اقتصادی دو کشور بر گسترش مناسبات، بر لزوم بهره گیری از ظرفیتهای مغفول اقتصادی دو کشور به ویژه با محوریت بخش خصوصی تاکید می گردد.
نظر شما