تأثیر FATF بر روابط بانکی ایران/ لزوم کنترل آثار هیجانی

بازار: گروه ویژه اقدام مالی موسوم به FATF در نشست روز پنجشنه خود ایران را در لیست سیاه خود قرار داد و توصیه شماره ۱۹ این نهاد علیه ایران فعال شد.

بر اساس این توصیه نامه «موسسات مالی باید ملزم شوند در روابط کاری و معامله با اشخاص حقیقی و حقوقی و مؤسسات مالی کشورهایی که توسط گروه ویژه مشخص شده‌اند، تدابیر مربوط به شناسایی کافی مشتریان را به نحو شدیدتری اعمال کنند. تدابیر مذکور، باید مؤثر و متناسب با ریسک‌های موجود باشند. در صورت درخواست گروه ویژه، کشورها باید بتوانند اقدامات متقابل متناسبی را به اجرا گذارند. همچنین، کشورها باید بتوانند جدا از هرگونه درخواست گروه ویژه، اقدامات متقابل را به عمل آورند. این گونه اقدامات باید مؤثر و متناسب با ریسک‌های موجود باشند.»

بر اساس این توصیه نامه طرفهای مبادله با ایران به درخواست این نهاد، افزایش نظارت بر مبادلات با ایران مورد لحاظ قرار می دهند.

اما مهمتر از اقدام FATF تحریمهای آمریکا علیه ایران و بانک مرکزی و تغییر برچسب تحریمی بانک مرکزی ایران بود که مبادلات با این بانک را سخت و دشوار کرده است. از سوی دیگر ایران حق استفاده از سوئیفت را نیز ندارد.

در خصوص تحریم بانک مرکزی باید توجه داشت که بانک مرکزی ایران نزدیک به ۲ دهه تحریم بوده است و بعد از امضای برجام از سوی دولت اوباما برای مدتی محدود از قید آنها رها شد اما با روی کار آمدن ترامپ و خروج از توافق هسته‌ای، بار دیگر به محدودیت تن داد.

با تغییر دسته‌بندی تحریم‌های بانک مرکزی از هسته‌ای به مبارزه با تروریسم، ماهیت برخورد با بانک مرکزی ایران نیز تغییر کرد. تا پیش از این اقدام، شرکت‌های آمریکایی از تعامل با بانک مرکزی ایران منع می‌شدند و مراکز تجاری دیگر کشورها نیز از بیم تحریم‌های ثانویه واشنگتن، با اصلی‌ترین نهاد مالی ایران داد و ستد نداشتند. اما، تجارت اقلام بشردوستانه نظیر دارو، غذا و محصولات کشاورزی از این قاعده مستثنی بود.

ازتفسیر وبهره برداری سیاسی تا تهدید غذایی 

با تغییر برچسب بانک مرکزی ایران ذیل عنوان همدستی با تروریسم که به زعم آمریکا شامل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و حزب‌الله است؛ تراکنش‌های بانکی با هدف تهیه اقلام بشردوستانه، نیز دیگر از معافیت برخوردار نیستند.

بر این اساس مبادلات بانکی با طرف ایرانی به تفسیر «دفتر کنترل سرمایه‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا» (اوفک) (The Office of Foreign Assets Control (OFAC)) واگذار شده است و طرفهای مقابل ایران باید تراکنشهای خود را به اطلاع این نهاد برسانند. از آنجا که تفسیر این نهاد سیاسی است و ریسک بالایی برای طرفهای مقابل ایجاد می کند در عمل آنها مراودات بانکی خود با ایران را قطع کرده اند.

تغییر برچسب تحریم بانک مرکزی ایران ذیل مبارزه با تروریسم یک اشکال اساسی دیگر نیز دارد. حتی به فرض اینکه رئیس جمهور بعدی آمریکا خواهان برداشتن تحریم این بانک باشد طیف وسیعتری از موضوعات باید موضوع گفتگوی ایران و آمریکا باشد. به عبارت دیگر برداشته شدن تحریم بانک مرکزی به برجام منطقه ای و موشکی و مواردی گره خورده که آمریکا آنها را در تفسیر خود از مبارزه با تروریسم در خصوص ایران خواهد گنجاند.

«ریچارد نفیو» عضو تیم مذاکرات هسته ای دولت آمریکا و طراح تحریمهای ایران در دولت اوباما در این خصوص می گوید: «عبارت "تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای" هیچ جایگاه قانونی در قوانین آمریکا ندارد، بلکه فقط در برجام به عنوان یک عبارت هنرمندانه به آن اشاره شده است. گروه بندی کردن و دسته بندی کردن این تحریم‌ها طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ خیلی منطقی و عاقلانه به نظر می‌رسید، اما اگر قرار بر مذاکره بر سر توافقی جدید میان ایران و دولت آتی آمریکا باشد،  شاید منطقی تر این است که تعریف تحریم‌هایی را که ممکن است حذف شوند، گسترده تر و فراگیرتر کرد. این حقیقت را نیز باید در نظر داشت که خیلی از مقامات آمریکایی و حامیان آن‌ها در خارج از مجموعه اندیشکده‌ها و مجامع علمی، آشکارا و به صراحت اعلام کرده‌اند که آن‌ها بدنبال تغییر ماهیت تحریم‌ها از مسائل «مرتبط با هسته‌ای» به موضوعات فراگیرتر و گسترده‌تری هستند تا این شرایط، مذاکره برای توافق جدید با ایران را سخت تر کند.»

عامل روانی و سیاسی 

اما نکته حائز اهمیت اقدام FATF جنبه روانی و سیاسی آن است. اشاره شد که مراودات بانکی ایران پیش از این نیز به خاطر تحریمهای آمریکا دچار محدودیتهای شدید شده بود. بار روانی ایجاد شده این تلقی را ایجاد کرده که مکانیسم دریافت درآمدهای ارزی ایران مسدود خواهد شد و بازار با کمبود ارز مواجه خواهد شد.

این در حالی است که رئیس کل بانک مرکزی متعاقب اقدام FATF تأکید کرده است که گنجاندن ایران در لیست سیاه گروه اقدام ویژه مالی، تأثیری در مراودات تجاری و نرخ ارز در کشور ندارد.

مسلماً ایران با مکانیسم های دیگری که در دوره تحریم نیز از آن بهره برده خواهد توانست به مراودات بانکی و تجاری خود ادامه دهد. عبدالناصر همتی در این خصوص تأکید می کند: مردم ایران به خوبی می‌دانند که در دوران سخت تحریم‌های ظالمانه و فشار حداکثری، نظام پولی و مالی کشورمان توانست ارتباطات تحریم ناپذیری با نظام پولی و مالی دنیا، خارج از چارچوب FATF برقرار کند؛ این اقدام تا حد زیادی تهدیدهای ناشی از سنگ اندازی و دشمنی آمریکا را مهار کرده است.

بر این اساس باید توجه داشت که اقدام اخیر FATF از جنبه حقوقی تأثیر زیادی بر مراودات بانکی ایران نخواهد داشت و جنبه سیاسی و روانی آن در جامعه ایران حائز اهمیت است که باید از سوی به ویژه بانک مرکزی کنترل شود.