به گزارش بازار، درسال ۱۲۹۷ هجری شمسی برای ثبت وقایع چهارگانه، اداره ثبت احوال کشور تاسیس شد. با ثبت اطلاعات مرتبط با تولد، فوت، ازدواج و طلاق از سوی اداره یادشده، ضرورت اطلاع از جمعیت کشور و تعیین سازمانی که به جمع آوری این اطلاعات بپردازد مورد توجه قرار گرفت و منجر به آن شد که در سال ۱۳۰۳ هجری شمسی، آیین نامه‌ای به تصویب برسد و در این آیین نامه، اداره‌ای مسئول آمار و وظایف آن مشخص شود.
براساس این مصوبه مسئولیت جمع آوری و متمرکز کردن آمارهای مورد نیاز به عهده وزارت کشور گذاشته شد. در خرداد سال ۱۳۱۸ هجری شمسی اولین قانون سرشماری در مجلس شورای ملی تصویب شد. در اجرای این قانون سرشماری نفوس از دهم اسفندماه همان سال در شهر تهران و در سال ۱۳۱۹ و ۱۳۲۰ هجری شمسی در ۳۳ شهر کشور به تدریج به اجرا درآمد.
در اسفند سال ۱۳۳۱ هجری شمسی سازمان همکاری آمار عمومی تشکیل شد و در فروردین ماه سال ۱۳۳۲ هجری شمسی، قانون آمار و سرشماری به تصویب رسید. در این سال، اداره آمار و سرشماری از اداره کل آمار و ثبت احوال منتزع و به سازمان همکاری آمار عمومی ملحق شد. به این ترتیب برای نخستین بار سازمانی که به طور انحصار وظیفه جمع آوری آمار را به عهده داشت به وجود آمد که در سال ۱۳۳۴ هجری شمسی به اداره آمار عمومی، وابسته به وزارت کشور، تغییر نام یافت و این اداره، در سال ۱۳۳۵ هجری شمسی اولین سرشماری عمومی نفوس را در کل کشور به اجرا درآورد.
با تاسیس اداره آمار عمومی، فعالیت‌های آماری وارد مرحله جدیدی شد و همه ساله طرح‌های گوناگون آماری در زمینه‌های مختلف اجتماعی - اقتصادی به اجرا درآمد که اهم آن‌ها به شرح زیر است:
آمارگیری کشاورزی در سال ۱۳۳۹
آمارگیری نمونه‌ای نفوس در سال ۱۳۴۲
سرشماری صنعتی در سال ۱۳۴۲
آمارگیری بودجه خانوار در سال ۱۳۴۲
نیاز روزافزون دستگاه‌های برنامه ریزی کشور به آمار و اطلاعات و ضرورت همکاری بسیار نزدیک سازمان اصلی تولیدکننده آمار با دستگاه برنامه ریزی، موجب شد تا براساس قانون ۱۳۴۴ هجری شمسی، اداره آمار عمومی از وزارت کشور جدا و با نام مرکز آمار ایران به سازمان برنامه و بودجه وابسته شود.
در سال ۱۳۷۹ سازمان برنامه و بودجه کشور با سازمان امور اداری و استخدامی کشور ادغام شده و تحت عنوان سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور فعالیت خود را ادامه داد.
در سال ۱۳۸۶ سازمان مدیریت و برنامه ریزی به معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری تغییر کرد. هم اکنون مرکز آمار ایران وابسته به معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری است.
سه حلقه آمار و اطلاعات، برنامه‌ریزی و مدیریت از حلقه‌های توسعه
آمار و اطلاعات یکی از اجزای اصلی و ضروری برای برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری‌ها و ارزیابی عملکردهای سطوح مختلف مدیریت است. سیاستگذاران، برنامه‌ریزان و کارشناسان برای تدوین راهبردها، سیاستگذاری و تعیین خط‌مشی، برنامه‌ریزی، نظارت، هماهنگی و هدایت برنامه‌ها و نیز فعالان اقتصادی برای شناسایی جایگاه و وضعیت کشور از نظر اقتصادی، به داده‌های آماری نیاز دارند.
همچنین ارائه تصویر روشن و گویا از گذشته تا حال، پیش‌بینی وضعیت آینده و برطرف کردن نقاط ضعف موجود در بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مستلزم وجود داده‌های آماری دقیق، جامع و به روز است.
به طور کلی داده‌های آماری بنیادی‌ترین اصل برای برنامه‌ریزی است و برنامه‌ریزی اساسی‌ترین ویژگی برای مدیریت قلمداد می‌شود. سه حلقه آمار و اطلاعات، برنامه‌ریزی و مدیریت از حلقه‌های توسعه به شمار می‌آیند و میزان توسعه یافتگی کشورها با کیفیت آمار و بهنگام بودن اطلاعات تولید شده، ارتباطی تنگاتنگ دارد.
از این رو با توجه به اهمیت آمار در سطح خرد و کلان و ضرورت شناساندن جایگاه آمار در میان مردم و مسئولان و همچنین ارتقاء سواد، آگاهی و فرهنگ آماری در سطح جامعه، اول آبان، روز آمار و برنامه‌ریزی نام گرفت. نامگذاری این روز در اول آبان به دلیل شروع اجرای سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن در آن تاریخ است.
مرکز آمار ایران نیز با هدف شناساندن این موضوع که آمار "پایه و اساس برنامه‌ریزی، توسعه و پیشرفت است" تلاش‌های گسترده‌ای را تا کنون انجام داده است.
مرکز آمار ایران از سال ۱۳۷۸ همه ساله همایش گرامیداشت روز آمار و برنامه‌ریزی را به عنوان یک رویکرد برای تحقق اهداف و راهبردهای نظام آماری کشور و نشان دادن اهمیت نقش آمار، آگاه‌سازی مدیران دستگاه‌های اجرایی نسبت به ضرورت استفاده از آمار در برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌های خود و ارتقای سواد و آگاهی آماری در سطوح مختلف جامعه برگزار می‌کند.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد، تولید آمار، شاخص و نماگرهای قابل اعتماد و به موقع درباره سطح پیشرفت کشورها برای تصمیم‌گیری‌های آگاهانه سیاستی و پایش پیاده‌سازی اهداف توسعه‌ای، امری ضروری دانست و روز جهانی آمار برای نخستین بار در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۰ از سوی کمیسیون آمار سازمان ملل متحد (UNSD) تعیین و نامگذاری و با شعار " خدمت، حرفه‌ای گری و صداقت " در سراسر جهان، جشن گرفته شد که تقریبا مصادف با روز ملی آمار در ایران است.
بیش از ۱۰۳ کشور و حداقل ۴۰ سازمان منطقه‌ای و بین المللی روز جهانی آمار ۲۰۱۰ را جشن گرفتند. کمیسیون آمار سازمان ملل به تصویب رساند که این رویداد هر ۵ سال یکبار برگزار شود. دومین رویداد روز جهانی آمار روز ۲۰ اکتبر سال ۲۰۱۵، پنج سال پس از نخستین روز جهانی آمار برگزار شد.
هدف از برگزاری روز جهانی آمار، تاکید بر اهمیت استفاده از آمارهای رسمی در بین تصمیم گیران و سیاستگذاران در بالاترین سطح دولتی و توجه ملی به آن است. تاکنون دو دوره گرامیداشت روز جهانی آمار (۲۰۱۰ و ۲۰۱۵) برگزار شده است. شعار روز جهانی آمار در سال ۲۰۱۵ "داده‌های بهتر، زندگی بهتر" تعیین شده بود.
شعار روز جهانی آمار برای سال ۲۰۲۰ "به هم پیوستن گیتی با داده‌هایی که می‌توانیم به آن‌ها اعتماد کنیم" است.
مسئولیت سنگین همه متولیان آمار در کشور
عبدالرحمن راسخ رئیس انجمن آمار ایران درباره روز آمار و برنامه ریزی می‌گوید: در آستانه ورود به قرن پانزدهم هجری شمسی برگزیدن شعار ملی و راهبردی "ورود به قرن جدید باحکمرانی دادهها، در نظام آماری نوین" به همراه شعار روز جهانی آمار " به هم پیوستن گیتی با داده‌هایی که می‌توانیم به آن‌ها اعتماد کنیم" که ناشی از تحولات جهانی علم آمار است، مسئولیت همه متولیان آمار در کشور اعم از دستگاه‌های متولی گردآوری دادهها و انجمن آمار ایران به عنوان نهاد برآمده از اراده جامعه آماری کشور را سنگین‌تر و برنامه ریزی دقیقی را طلب می‌کند.
وی می‌افزاید: نخستین گام در فرایند برنامه ریزی داشتن تصویری روشن از واقعیت‌های موجود جامعه است تا ضمن شناسایی فرصتها، نیازها و تنگناهای اساسی را شناسایی و برای از بین بردن یا کاهش اثرات آن برنامه ریزی مناسب کرد.
آقای راسخ اضافه می‌کند: بدیهی است پیشبرد این هدف جز با همکاری تنگاتنگ همه دستگاه‌های مرتبط و بهره گیری از دانش و تخصص نهادینه شده در مجموعه عظیم آماردانان داخل و ایرانیان مشتاق در خارج کشور نه تنها در مرحله گردآوری دادهها بلکه مهمتر از آن در مراحل تحلیل و استخراج دادهها امکانپذیر نخواهد بود.
وی می‌گوید: انجمن آمار ایران در کنار سایر اهداف و مسئولیت‌های خود از جمله برگزاری کنفرانسها، سمینارها، کارگاه‌ها تخصصی و نیز انتشار مجلات علمی و کتب تخصصی و ارتقای دانش آماری، آمادگی کامل داردتا با بهره گیری از تجارب ارزشمند همه اعضای حقیقی و حقوقی زمینه ایجاد تشکلی صنفی باهدف حمایت از منافع جمعی دستاندرکاران این رشته علمی و افزایش میزان اشتغال دانش آموختگان آمار را فراهم کند.
علم آمار
علم آمار، مبتنی است بر دو شاخه آمار توصیفی و آمار استنباطی. در آمار توصیفی با داشتن تمام اعضا جامعه به بررسی خصوصیت‌های آماری آن پرداخته می‌شود، در حالی که در آمار استنباطی با بدست آوردن نمونه‌ای از جامعه که خصوصیات اصلی جامعه را بیان می‌کند در مورد جامعه استباط آماری انجام می‌شود.
در نظریهٔ آمار، اتفاقات تصادفی و قطعی نبودن از طریق نظریهٔ احتمالات مدل‌سازی می‌شوند. در این علم، مطالعه و قضاوت معقول دربارهٔ موضوع‌های گوناگون، بر مبنای یک نمونه انجام می‌شود و قضاوت در مورد یک فرد خاص، اصلاً مطرح نیست.
آمار مفید است، چون ابزار تصمیم گیری است، آمار در خدمت همه اقشار جامعه و به خصوص محققین و مدیران است. از این روست که بایست صاحبان این ابزار در مرحله اول مطمئن شوند هر فرد تصمیم سازی، خواه در حیطه علم و تحقیق، خواه در حیطه مدیریتی به خوبی به خدمات این ابزار واقف است.
اول آبان، روز آمار و برنامه ریزیآمار وقتی در مقام حل مساله قرار میگیرد، بنا به تنوع بسیار زیاد مسایل پیش روی بشر، بسیار متنوع و پیچیده می‌شود، لذا حوزه‌های تخصصی آمار پدید می‌آید به نحوی که توان و شناخت کافی یک آمارشناس از همه این حوزه‌ها عملا غیر ممکن شده است.
حوزه‌های تخصصی آمار بیمه که به تئوری‌های ریسک و انواع بیمه‌ها می‌پردازند، حوزه آمار صنعت که به مباحثی مثل قابلیت اعتماد، کنترل کیفیت آماری می‌پردازد. حوزه‌های آمار فضایی که به مباحث نمونه‌های وابسته در معادن و مطالعات شهری می‌پردازد، حوزه‌های آمار یا ریاضیات مالی که به ریسک و معادلات دیفرانسیل تصادفی و ... می‌پردازد و بالاخره آمار محض که در حال پیشبرد نظریه‌های لازم برای همه این حوزه‌ها است.
زیر حوزه‌های تخصصی دیگری در آمار است که شاید قابل اختصاص به رشته خاصی نباشند، مثلا سری‌های زمانی، مدل‌های خطی تعمیم یافته، آمارهای رتبه ای، مطالعات شبیه سازی و محاسبات پیشرفته، مباحث ژنتیک که در علوم مختلف از اقتصاد گرفته تا زیست شناسی و ... کاربردهای خاص خود را می‌یابند، همه و همه بیانگر این نکته اند که آمار علمی نیست که هر کسی همه فنون را مسلط باشد و لازم است در هر حوزه‌ای فقط به آمارشناس آشنا به آن حوزه مراجعه کرد.
در آمار همیشه تقریب‌های ساده تری از مسایل را می‌شود ارائه داد، ولی همیشه بهترین و خاص‌ترین فنون نیز ارائه شده اند و اگر ارائه نشده باشند نیز می‌توان، با صرف وقت و انرژی به پاسخ‌های مطلوب رسید. در این جا است که مفهوم حرفه‌ای گرایی پرمعناتر می‌شود و لزوم تخصص گرایی در آمار مورد تاکید همه، خواه کسانی که در حوزه آمار فعالیت می‌کنند و خواه در دیگر حوزه‌ها که از خدمات پیشرفته آماری بهره می‌گیرند، قرار میگیرد.
اهداف و وظایف مرکز آمار ایران
نظام آماری، مجموعه‌ای از دستگاه‌های درگیر در فعالیت‌های آماری است که اهداف و وظایف ویژه‌ای دارد. اهداف نظام آماری را به طور خلاصه می‌توان شناخت، مشکلات نظام تولید آمار در کشور، تشخیص دقیق نیازهای آماری جامعه و همچنین برنامه ریزی کلان برای تهیه و تولید اطلاعات آماری و اطلاع رسانی تولیدات آماری مورد نیاز نام برد.
برخی از وظایف این مرکز بدین قرار است: انجام سرشماری عمومی، تهیه آمارهای لازم به منظور تأمین نیازهای برنامه ریزی و برنامه عمرانی کشور، تهیه و به هنگام نگاه داشتن قالب‌های آماری، استخراج، بررسی، چاپ و انتشار نتایج حاصل از سرشماری و آمارگیری ها، تهیه محاسبات ملی و شاخص قیمت ها، گردآوری، آمارهای مورد نیاز بخش خصوصی و تهیه و انتشار سال نامه آماری کشور آمار دقیق، این امکان را فراهم می‌کند که تصمیم گیری‌ها کمترین زیان‌ها را داشته باشد.
آمار دقیق، رکن توسعه و توزیع عادلانه امکانات
به یقین، آمار و برنامه ریزی، در توسعه همه جانبه جوامع، نقش ممتاز و برجسته‌ای دارد. بهره گیری درست از آمار و برنامه ریزی، افزون بر پیش برد امور با هزینه کمتر، نقش مؤثری نیز در شناخت فرصتها و استفاده بهینه از امکانات جامعه، پرهیز از خطرها و توسعه کشور دارد.
آمار و اطلاعات درست، یکی از رموز و نمادهای توسعه در جوامع گوناگون است و بدون شک، در برنامه ریزی حرف اول را می‌زند. به عبارتی، سرشماری و آمار دقیق مشخص می‌کند که هر منطقه از کشور، چه کمبودها و استعدادهایی دارد و چه میزان سرمایه گذاری باید در آن انجام شود. به بیان دیگر، این امکان را فراهم می‌کند تا با توجه به ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی هر منطقه، سرمایه گذاری‌های متناسب با آن صورت گیرد و امکانات به صورت عادلانه برای رفاه عموم توزیع شود.
سازمان برنامه ریزی کشور، به عنوان مرکز اصلی تولیدکننده آمار، وظیفه دارد اطلاعات و آماری دقیق در زمینه سرشماری‌های گوناگون در اختیار دستگاه‌های برنامه ریزی کشور قرار دهد. اگر آمار دقیقی در اختیار مسئولان قرار نگیرد، خدمت رسانی به مردم با مشکل روبه رو می‌شود و آن‌ها از حق طبیعی خود برای بهره مندی از امکانات محروم می‌مانند.
آمار، زمینه حرکت دقیق و علمی در جامعهامروزه اداره کشور، به برنامه ریزی، سیاست گذاری و اعمال مدیریت نیاز دارد و هیچ کدام از این موارد بدون برخورداری از اطلاعاتی که قابل اطمینان باشد، امکان پذیر نیست و برای اداره جامعه، داشتن اطلاعات و آمار دقیق شرط اولیه است. برای دست یابی به این مسئله، نظام آماری کشور وظیفه دارد اطلاعات و آمار لازم را در دسترس محققان در دانشگاه ها، مؤسسه‌های تحقیقاتی و دستگاه‌های برنامه ریزی قرار دهد.
به عبارت دیگر، برای اداره جامعه، پایه و اساس برنامه ریزی باید بر اساس آمار و اطلاعات به روز تنظیم شده باشد تا بتوان بیشترین استفاده را از امکانات موجود برد. یا با توجه به محدود بودن امکانات، به اولویت بندی نیازها و امکانات پرداخت. وجود شبکه‌های اطلاع رسانی گسترده، مهم‌ترین ویژگی کشورهای پیشرفته و وجه تمایز این کشورها از کشورهای در حال توسعه است.
آگاهی از شرایط فعلی، توان برنامه ریزی برای آینده را افزایش می‌دهد و امکان دست یابی به اهداف مورد نظر را بیشتر می‌کند. تصمیم گیری بدون اطلاعات کافی، پذیرفتن شرایط تحمیلی است و آنچه از خود اطلاع رسانی مهمتر است، درستی اطلاعات دریافتی است.
با توجه به این، مهم است که در شرایط فعلی اگر بخواهیم زمینه شکوفایی و توسعه جامعه را فراهم آوریم، چاره‌ای جز داشتن آمار دقیق و قابل اطمینان نداریم.
بنابراین، آمار مانند آینه، تصویری واقعی از جنبه‌های گوناگون جامعه ترسیم می‌کند هر قدر آینه شفاف‌تر باشد، مسائل را بهتر بازتاب می‌دهد.
نقش مردم در آمارگیری
تلاش مرکز آمار در گردآوری آمار دقیق، در گرو اطلاع رسانی و فرهنگ سازی در جامعه، اطلاع رسانی درست مردم به مأموران سرشماری و تربیت و آموزش مأموران برای دریافت اطلاعات درست از خانوارها و انجام وظیفه مطلوب مأموران سرشماری است. در این میان، به یقین، این تلاش بدون همکاری و مشارکت دل سوزانه مردم به سرانجام نمی‌رسد.
بنابراین، کارکنان مرکز آمار برای گردآوری آمار دقیق، باید به گونه‌ای با مردم رفتار کنند که آن‌ها احساس رضایت و آرامش داشته باشند و اخبار و اطلاعات را دقیق و کامل در اختیار آن‌ها قرار دهند. همچنین حداکثر کوشش خود را در حفظ اسرار مردم به کار برند و مهمتر آنکه مردم بدانند آمار چه اندازه در زندگی شان نقش دارد و می‌تواند در ایجاد عدالت اجتماعی و رفاه عمومی مؤثر باشد.
بنابراین، مردم باید از واقعیت‌ها آگاهی یابند که تا کنون رسانه‌ها و مطبوعات در راه اطلاع رسانی و فرهنگ سازی اقدامات خوبی انجام داده اند. مردم نیز باید از دادن هر گونه اطلاعات نادرست بپرهیزند؛ زیرا دادن اطلاعات و پاسخ‌های نادرست، موجب برداشت نادرست از وضع موجود و به تبع آن، تصمیم گیری‌های نادرست در امور جاری و آینده کشور می‌شود و پی آمدهای منفی را متوجه کل جامعه خواهد کرد.
نظر شما