پشت پرده یک هیاهو؛ نگرانی اندیشکده سلطنتی انگلیس از رابطه تهران- پکن

تهمینه غمخوار؛ بازار: رسانه ها و اتاق های فکر اصلی ایالات متحده مستقر در واشنگتن دی سی، مدتی است که تحت تأثیر دو تحول مهم اخیر در خاورمیانه قرار گرفته اند که هر دو به عنوان تشدید درگیری های ژئوپلیتیک میان ایالات متحده و ایران تفسیر می شوند: یکی از آن ها خبر همکاری استراتژیک و توافق احتمالی میان ایران و چین و انعقاد سند همکاری ۲۵ ساله میان دو کشور و دیگری عادی سازی روابط بین امارات متحده عربی و اسرائیل بوده است.

در این میان، همکاری میان ایران و چین بیش از همه توجه رسانه های امریکایی را به خود جلب کرده است، به طوری که در اوایل ماه جاری روزنامه امریکایی نیویورک تایمز با استناد به پیش نویس فاش شده توافق نامه ۲۵ ساله مشارکت استراتژیک تحت مذاکره بین چین و ایران از سال ۲۰۱۶، مطلبی در صفحه خود تحت عنوان «سرپیچی از آمریکا،  چین و ایران در نزدیکی مشارکت تجاری و نظامی با یکدیگر»  منتشر کرد.

در ادامه و حاشیه این مطلب همچنین این گونه ذکر شده بود که پیمان سرمایه گذاری و امنیت به طور گسترده ای نفوذ چین را در خاورمیانه گسترش می دهد و ایران را به لحاظ اقتصادی نجات می دهد و تنش های جدیدی را با ایالات متحده مشتعل می سازد.

این گزارشها در حالی مطرح است که در واقع اغراق رسانه های ایالات متحده، در رابطه با جاه طلبی های معامله احتمالی، بار دیگر آتش جنگ را شعله ور می سازند و از نظر آنها، به نظر نمی رسد که این توافق نامه توانایی ایجاد انقلابی در مسیر روابط چین و ایران را داشته باشد که از سال ۱۹۷۹ کاملاً ثابت بوده است.

بر اساس گزارش نیویورک تایمز، در پیش نویس توافق نامه گزارش شده هیچ اشاره ای به مشارکت نظامی نشده و گمانه زنی هایی مبنی بر واگذاری جزایر استراتژیک خلیج فارس به چین توسط محمود احمدی نژاد رئیس جمهور پیشین و اعضای پارلمان ایران که به اهداف پکن مشکوک بوده اند، منتشر شده است.

از طرفی صدای امریکا نیز به انفجار اخیر وزیر امور خارجه مایک پمپئو در زمینه توافق احتمالی میان چین و ایران پرداخته و اینگونه مطرح کرده که در مصاحبه دوم اوت با فاکس نیوز، پمپئو ادعا کرد که توافق احتمالی چین و ایران، پول چین کمونیست را در دست ایران قرار می دهد و ورود چین به ایران موجب بی ثباتی خاورمیانه شده و پادشاهی عربستان و امارات را نیز در معرض خطر قرار خواهد داد.  

کارن یانگ، دانشمند مؤسسه پژوهش سیاست عمومی امریکن انترپرایز، شکست دولت ترامپ را در مقاله ای برای المانیتور با عنوان منطق غلط انتخاب چین و ایالات متحده در خاورمیانه نشان داد و گفت: مقابله با چین در خاورمیانه به دلیل ناهماهنگی در سیاست های ایالات متحده و درک روزافزون از جذابیت چین برای منطقه، چالش برانگیز شده است.  

 مؤسسه پژوهش سیاست عمومی امریکن انترپرایز: مقابله با چین در خاورمیانه به دلیل ناهماهنگی در سیاست های ایالات متحده و درک روزافزون از جذابیت چین برای منطقه، چالش برانگیز شده است

 علاوه بر آن، دکتر گای برتون، استاد دانشگاه وسالیوس در بروکسل عنوان کرد که همکاری چین و ایران باعث می شود چین به عنوان داوری برای خاورمیانه در نظر گرفته شود.

گای برتون توضیح داد که واشنگتن با نشان دادن مخالفتهای خود و ایجاد تنش در رابطه با این توافق، در واقع ابتکار عمل «یک کمربند و یک جاده» پکن (BRI) را مورد هدف قرار داده است. در حالی که دولت ترامپ با خروج از توافق هسته ای ۲۰۱۵ با ایران مشغول روشن کردن خاورمیانه بوده است، چینی ها به ساخت بنادر و مناطق صنعتی در اطراف منطقه پرداخته اند.

دکتر برتون گفت: ابتکار عمل «یک کمربند و یک جاده» پکن ممکن است در نهایت به عنوان ابزاری در جهت شناسایی و پیش بینی قدرت نرم در نظر گرفته شده و همچنین به درگیری در خاورمیانه و تبدیل چین به یک شرکت کننده فعال ولو بی تفاوت منجر شود، زیرا ممکن است رقابت بیشتر کشورها برای جذب علاقه و سرمایه گذاری در چین را ایجاد کند.

حضور ضروری ایران در پروژه جاده ابریشم جدید

اندیشکده بریتانیایی «چتم هاوس» در پژوهشی بابهره‌گیری از نظرات دیپلمات‌ها و کارشناسان بین المللی چنین نتیجه گرفته که البته پیچیدگی هایی در ایجاد تعادل استراتژیک میان چین و ایران وجو دارد.

این مرکز پژوهشی مستقر در لندن گفت: روابط چین و ایران پس از فاش شدن پیش نویس توافق نامه مشارکت ۲۵ ساله در ژوئیه سال ۲۰۲۰، مورد گمانه زنی های زیادی قرار گرفت.

برخی از تحلیلگران اظهار داشتند که این توافق نتیجه فشار حداکثری رئیس جمهور آمریکا، دونالد ترامپ است که تهران را مجبور به قرار گرفتن در مدار پکن برای زنده ماندن از تحریم ها و تحمل طوفان اقتصادی بیماری کوید و همچنین تحت فشار قرار دادن چین برای کنار گذاشتن سیاست طولانی مدت عدم مداخله در خاورمیانه است، اما واقعیت پیچیده تر و منعکس کننده رشد متعادل روابط دیرینه است تا یک تغییر جهت مجدد قابل توجه.

از نظر «صنم وکیل» معاون و پژوهشگر ارشد خاورمیانه و آفریقای شمالی این اندیشکده انگلیسی، پیش نویس فاش شده چارچوبی را برای ادغام بیشتر ایران در ابتکار عمل طرح «یک کمربند و یک جاده» پکن(BRI) ارائه می دهد. در این توافقنامه چین ۴۰۰ میلیارد دلار در صنایع نفتی، گازی، پتروشیمی، حمل و نقل و تولید کشور ایران در مدت ۲۵ سال در ازای تخفیف در فروش نفت همراه با تعامل نظامی و استراتژیک سرمایه گذاری خواهد کرد.

در توافقنامه چین و ایران، چین ۴۰۰ میلیارد دلار در صنایع نفتی، گازی، پتروشیمی، حمل و نقل و تولید کشور ایران در مدت ۲۵ سال در ازای تخفیف در فروش نفت همراه با تعامل نظامی و استراتژیک سرمایه گذاری خواهد کرد

وکیل در ادامه گفته های خود افزود: مشارکت چین در خاورمیانه موجب رشد طرح ابتکار عمل طرح «یک کمربند و یک جاده» رئیس جمهور شی جین پینگ شده است. این منطقه،  از سرمایه گذاری چین به عنوان دروازه راهبردی و نقطه ترانزیت جهانی بهره مند شده است. چین پنج مشارکت استراتژیک جامع در کنار ۱۲ مشارکت استراتژیک امضا کرده است که نوید می دهد روابط تجاری و اقتصادی میان چین و کشورهای مختلف تقویت شود.

پژوهشگر ارشد چتم هاوس معتقد است که روابط چین و ایران در سال ۲۰۱۶ به یک سطح مشارکت راهبردی جامع ارتقا یافت و ایران از نظر جغرافیایی و استراتژیک برای جاده ابریشم جدید ضروری است. روابط دوجانبه میان دو کشور نیز تاریخی بوده و قدمت آن به قرن ها پیش باز می گردد.

صنم وکیل همچنین گفت: روابط آنها با سفرهای متقابل روسای جمهور در سال های ۲۰۱۴، ۲۰۱۶ و ۲۰۱۸ بیشتر تقویت شده است. علاوه بر آن، گفته می شود بحث در مورد این توافق نامه و مشارکت دو جانبه در سفر رئیس جمهور حسن روحانی در سال ۲۰۱۴ به پکن آغاز شده است.

این اندیشکده بریتانیایی اظهار کرده که بر خلاف سایر ذینفعان منطقه، استراتژی چین در درجه اول اقتصادی بوده و اعتقاد بر این است که دستاوردهای اقتصادی ثبات بیشتری را برای منطقه به ارمغان می آورد.

بر اساس گزارش ایست ایشیا فورم، طی دو دهه گذشته، کشورهای منطقه انرژی و تجارت خود را از غرب به شرق تغییر جهت داده اند. این تغییر به دلیل افزایش تقاضای انرژی در آسیا صورت گرفته است. پیش از گسترش ویروس کرونا، چین تقریبا نیمی از انرژی خود را از منطقه وارد می کرد به طوری که در سال ۲۰۱۶، خاورمیانه بیشترین ورود سرمایه مستقیم خارجی چین را به خود دیده است.

در این گزارش آمده است که کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی، از سرمایه گذاری های زیرساختی در بنادر، اتصالات ریلی و پالایشگاه ها سود برده اند و حمایت چین از برنامه هسته ای عربستان سعودی نمونه دیگری از رویکرد متعادل پکن در کمک به ریاض و همچنین حمایت از تهران است.

این اندیشکده سلطنتی بریتانیایی همچنین معتقد است که روابط چین و ایران هنوز هم به دلیل نقش ایران در منطقه، خروج آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA) و اعمال مجدد تحریم های مرتبط با برنامه های هسته ای ایالات متحده همچنان با چالش مواجه است. چین تسهیل کننده و امضا کننده توافق هسته ای بوده و همچنان از اجرای توافق نیز حمایت می کند. علاوه بر آن، چین با بهره گیری از پروژه های سرمایه گذاری بیشمار، از جمله در بخشهای انرژی و زیرساختهای ایران، از این توافق نامه اقتصادی بهره مند خواهد شد،  اما در کل خروج آمریکا از توافق در سال ۲۰۱۸، به تحکیم و گسترش روابط چین و ایران افزوده است.

چین با بهره گیری از پروژه های سرمایه گذاری بیشمار، از جمله در بخشهای انرژی و زیرساختهای ایران، از این توافق نامه اقتصادی بهره مند خواهد شد،  اما در کل خروج آمریکا از توافق در سال ۲۰۱۸، به تحکیم و گسترش روابط چین و ایران افزوده است

از نظر پژوهشگران چتم هاوس مستقر در لندن، کمپین فشار حداکثری و تحریم های آمریکا باعث شده تا سرمایه گذاران چینی در رابطه با تعامل با تهران محتاط باشند. چین همچنین از فعالیت های منطقه ای تهران، برنامه هسته ای و سیاست خارجی مداخله جویانه ناامید شده است که به نظر بی ثبات کننده و مخرب برای منافع اقتصادی پکن است.

 پژوهشگران چتم هاوس مستقر در لندن: کمپین فشار حداکثری و تحریم های آمریکا باعث شده تا سرمایه گذاران چینی در رابطه با تعامل با تهران محتاط باشند به طوری که چین همچنین از فعالیت های منطقه ای تهران، برنامه هسته ای و سیاست خارجی مداخله جویانه ناامید شده است که به نظر بی ثبات کننده و مخرب برای منافع اقتصادی پکن است

ایست ایشیا فورم در گزارش خود از قول پژوهشگر ارشد خاورمیانه موسسه چتم هاوس نوشت در حالی که ایران به لحاظ موقعیت استراتژیک در مرکز طرح ابتکار عمل یک کمربند و یک جاده مرکزی قرار دارد، باید دید که آیا سطح جدیدی از فعالیت های تجاری، ابعاد اقتصادی و سیاسی این روابط را تقویت می کند یا نه؟ ایران با توجه به تحریم های ایالات متحده به دنبال کمک اقتصادی بیشتر چین، سیاست نگاه به شرق را توسعه داده و به عنوان بخشی از این استراتژی، تهران امیدوار است که در غیاب رقابت غربی، چین از فرصت های سودآور سرمایه گذاری استفاده کند.

صنم وکیل بر این باور است که چین بزرگترین خریدار نفت خام ایران بوده و همچنین خریدهای محدود خود را ادامه داده که این مسئله موجب حفاظت ایران در برابر تحریم های آمریکا شده است. اما، در فضای فشار ایالات متحده، جریان های بزرگ سرمایه گذاری چین کاهش یافته و مبادلات اقتصادی در هیچ کجا در سطح انتظارات ایران یا برطرف کننده نیاز رشد سرمایه گذاری، اشتغال و زیرساخت ها نیست. رفتار پکن نشان می دهد که این توافق نامه تنها در صورت تنش میان تهران و واشنگتن و رفع تحریم ها با موفقیت قابل اجرا است.

صنم وکیل: در فضای فشارهای ایالات متحده، جریان های بزرگ سرمایه گذاری چین کاهش یافته و مبادلات اقتصادی در هیچ کجا در سطح انتظارات ایران یا بر طرف کننده نیاز به رشد سرمایه گذاری، اشتغال و زیرساخت ها نیست  

با ذکر مسائل ذکر شده توسط این موسسه، البته، ظهور روابط مستحکم تر میان دو کشور ممکن است مهم باشد، زیرا پکن و تهران هردو با واشنگتن تنش دارند. نتیجه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا پیامدهای مهمی به همراه خواهد داشت. دولت بایدن احتمالاً به برجام بازگشت خواهد کرد و از ورود مجدد آن به عنوان فرصتی برای کاهش تنش های منطقه ای از طریق یک فرایند گفتگو که توسط بازیگران خارجی مانند چین پشتیبانی می شود، استفاده می کند.

مصرف کنندگان ایرانی مدت هاست که از کیفیت پایین کالاهای چینی ابراز ناامیدی کرده اند، در حالی که بازرگانان ایرانی قیمت ارزان محصولات چینی را به بیرون راندن محصولات ایرانی می دانند

اگر دولت ترامپ دوباره انتخاب شود، بدون شک فشارهای خود را بر پکن و تهران ادامه خواهد داد. بنابراین، عوارض پویایی منطقه ای روشن می سازد که پوشش راهبردی و توازن منطقه ای برای هدایت روابط چین و ایران ادامه خواهد یافت.