بازار؛ گروه بینالملل: پاکستان و ترکیه با امضای توافقنامه همکاری در زمینه اکتشاف منابع نفت و گاز در آبهای جنوبی پاکستان، فصل تازهای از همکاریها در حوزه انرژی را آغاز کردند. این توافق در چارچوب سند همکاری راهبردی انرژی میان دلتهای اسلام آباد - آنکارا انجام شده و از سوی تحلیلگران بهعنوان گامی مهم در مسیر تأمین امنیت انرژی و تقویت ثبات اقتصادی پاکستان ارزیابی میشود. بر اساس اعلام رسمی سه شرکت بزرگ پاکستانی شامل شرکت ملی توسعه نفت و گاز، شرکت ملی نفت پاکستان و شرکت انرژی «ماری» به صورت مشترک با شرکت نفت ترکیه در خارج از کشور برای جست و جوی منابع نفت و گاز در منطقه دریایی موسوم به بلوک شرقی «حوضه ایندوس» قرارداد امضا کردهاند.
جزییات توافق آنکارا-اسلامآباد
براساس این توافق؛ پاکستان و ترکیه در حال ایجاد یک همکاری چندجانبه هستند که اسلامآباد را از یک بازیگر منفعل به قدرت متوسط مستقل تبدیل میکند. اخیراً یک هیئت بلندپایه انرژی ترکیه به همراه رهبران ارشد شرکت نفت ترکیه (TPAO) و فعالان عمده بخش معدن ترکیه وارد اسلامآباد شد. این دیدار در نگاه نخست یک تعامل دیپلماتیک معمول بین دو شریک دیرینه به نظر میرسید. اما در واقع، گویای آغاز رسمی بازآرایی اقتصادی و راهبردی بود که پاکستان را نه به عنوان بازیگر منفعل در نظم جهانی انرژی، بلکه قدرت نوظهور در شبکه جدید معرفی میکند که بر اساس همکاری و نه وابستگی بنا شده است.
محور اصلی این مذاکرات، نخستین اقدام جدی پاکستان در راستای اکتشافات دریایی عمیق با همکاری ترکیه است. هرچند ابعاد فنی و تجاری حفاری فراساحلی قابل توجه هستند، اما پیامدهای ژئوپلیتیکی گسترده آن بسیار عمیقتر است. این ابتکار عمل، پاکستان را برای اولین بار در مسیری قرار میدهد که به طور سیستماتیک پتانسیل فوقالعاده حوزه دریایی خود را توسعه خواهد داد. این منطقه نه به دلیل کمبود منابع، بلکه به دلیل عدم وجود شرکای مناسب و همسو با حاکمیت که مایل به سرمایهگذاری در آینده آن باشند، مورد استفاده قرار نگرفته است.
خط ساحلی پاکستان بیش از ۱۰۵۰ کیلومتر در دریای عرب امتداد دارد. طبق کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق دریاها، این کشور یک منطقه انحصاری اقتصادی به مساحت تقریبی ۲۴۰ هزار کیلومتر مربع را کنترل میکند. در سال ۲۰۱۵، ادعای پاکستان مبنی بر داشتن فلات قاره بزرگ با موفقیت به رسمیت شناخته شد و تقریباً ۵۰ هزار کیلومتر مربع دیگر به حوزه قضایی دریایی آن اضافه شد تا مساحت کل دریای آن به نزدیک ۲۹۰ هزار کیلومتر مربع برسد. این فضای وسیع دریایی اغلب به عنوان «استان پنجم» پاکستان شناخته میشود که حاوی ذخایر بکر هیدروکربن، منابع دریایی و مواد معدنی راهبردی بستر دریا است. اما تاکنون، این پتانسیل عظیم تا حد زیادی غیرفعال مانده است.
انتظار میرود همکاری آتی در اکتشافات فراساحلی، با کاهش وابستگی بلندمدت پاکستان به بازارهای بیثبات بینالمللی، امنیت انرژی این کشور را افزایش دهد. تولید انرژی داخلی، ثبات بیشتری را برای بخش برق پاکستان فراهم، هزینههای واردات را کاهش و استقلال راهبردی کشور را تقویت میکند.
تصمیم برای همکاری مشترک با ترکیه، بُعد جدید از روابط دوجانبه را نشان میدهد و این امر بازتاب وابستگی متقابل پیچیده است که در آن کشورها دیگر صرفاً با اتحادهای دفاعی به هم وابسته نیستند، بلکه با همپوشانی منافع اقتصادی، صنعتی، فناوری و زیستمحیطی به هم وابستهاند. انرژی نیز در این راستا از تجارت، تولید یا دیپلماسی جدا نیست و حتی به لنگرگاهی مهم برای همکاری دوجانبه تبدیل میشود که روابط را در بخشهای مختلف تثبیت و تقویت میکند.
انتظار میرود همکاری آتی در اکتشافات فراساحلی، با کاهش وابستگی بلندمدت پاکستان به بازارهای بیثبات بینالمللی، امنیت انرژی این کشور را افزایش دهد. تولید انرژی داخلی، ثبات بیشتری را برای بخش برق پاکستان فراهم، هزینههای واردات را کاهش و استقلال راهبردی کشور را تقویت میکند. تجربه عملیاتی ترکیه در محیطهای فراساحلی، از دریای سیاه گرفته تا سایر مناطق، آن را به یک شریک طبیعی و قابل اعتماد در این سرمایهگذاری تبدیل میکند.
مواد معدنی راهبردی و فناوریهای آینده
در کنار حفاری اعماق دریا، هر دو طرف در حال بررسی همکاری در بخش معدنی پاکستان، به ویژه در مناطق غنی از مس، طلا و عناصر خاکی کمیاب هستند. این مواد نه تنها در صنایع سنتی ارزشمند هستند، بلکه برای فناوریهای قرن بیست و یکم مانند باتریها، وسایل نقلیه الکتریکی، سیستمهای انرژی تجدیدپذیر و الکترونیک پیشرفته نیز ضروری هستند. پاکستان از طریق همکاری با ترکیه، فرصت ارتقای زنجیره ارزش و گذار از صادرات خام به فرآوری، پالایش و کاربرد صنعتی را به دست میآورد.
دسترسی مطمئن به انرژی و مواد اولیه، مستقیماً تولیدات صنعتی پاکستان را افزایش میدهد. با وجود این زیرساختها، صنایع پاکستان، از نساجی و فولاد گرفته تا مهندسی و مواد شیمیایی، میتوانند هزینههای تولید را کاهش داده و رقابتپذیری را در بازارهای بینالمللی افزایش دهند. توان و ظرفیت تولیدی ترکیه و دسترسی به زنجیرههای تأمین اروپایی، پلی طبیعی به بازارهای با ارزش بالاتر برای پاکستان فراهم میکند.
کریدورهای ترانزیتی و ارتباطات تجاری
از نظر جغرافیایی، پاکستان در چهارراه آسیای جنوبی، آسیای مرکزی و خاورمیانه قرار دارد، و ترکیه در دروازه اروپا واقع شده است. ادغام طرحهای زیرساختی پاکستان با چشمانداز به اصطلاح کریدور میانی ترکیه، فرصتی بینظیر برای ایجاد محور جدید تجارت و ترانزیت ارائه میدهد که اقیانوس هند را به منطقه خزر و فراتر از آن متصل میکند. از این نظر، مشارکت دوجانبه به همان اندازه که در مورد منابع است، در مورد کریدورها، بنادر و مسیرها نیز صدق میکند.
ادغام طرحهای زیرساختی پاکستان با چشمانداز به اصطلاح کریدور میانی ترکیه، فرصتی بینظیر برای ایجاد محور جدید تجارت و ترانزیت ارائه میدهد که اقیانوس هند را به منطقه خزر و فراتر از آن متصل میکند.
این وابستگی متقابل اقتصادی فزاینده، در ارقام تجاری هم قابل مشاهده است. در سال ۲۰۲۴، تجارت دوجانبه بین پاکستان و ترکیه به تقریباً ۱.۴ میلیارد دلار آمریکا رسید که افزایشی قابل توجه و نشان دهنده شتاب در این روند است. هر دو کشور رسماً ابراز تمایل کردهاند که این حجم را در آیندهی نزدیک به ۵ میلیارد دلار آمریکا برسانند، هدفی که با گسترش همکاری در حوزههای انرژی، معدن، تولید دفاعی و تولید صنعتی، قابل دستیابی به نظر میرسد.
استقلال راهبردی از طریق همکاری
تعامل پاکستان با ترکیه همچنین نشاندهنده تغییر مهمی در رفتار سیاست خارجی است. پاکستان به جای اینکه خود را منحصراً با بلوک جهانی همسو کند، در حال اعمال انعطافپذیری راهبردی است و روابطی را گسترش میدهد که استقلال آن را تقویت، شرکای اقتصادی آن را متنوع و آسیبپذیریها را کاهش میدهد. تکامل سیاست خارجی ترکیه با ویژگی چندوجهی، این رویکرد را تکمیل میکند.
به باور کارشناسان، در صورت اجرای موفقیتآمیز این توافق، نتایج برای پاکستان دگرگونکننده خواهد بود. افزایش قابلیت امنیت انرژی، برنامهریزی اقتصادی را تقویت و محمولههای جدید معدنی، پتانسیل صادرات را افزایش خواهند داد.
بنابراین، این همکاری ماهیتاً معاملهمحور نیست، بلکه ریشه در آشنایی تاریخی، قرابت فرهنگی و حمایت دیپلماتیک دیرینه دارد، اما اکنون به زیرساختهای ملموس، برنامهریزی اقتصادی و انتقال فناوری تبدیل میشود. در حالی که دورههای پیشین با عبارات نمادین مانند «برادری» تعریف میشدند، اما مرحله کنونی با همکاری نهادینهشده و سرمایهگذاری متقابل در آینده تعریف میشود. معنای عمیقتر این همکاری در ارسال پیام به جامعه بینالمللی است. هرچند بسیاری از کشورهای در حال توسعه و با درآمد متوسط در چرخههای وابستگی گرفتار هستند، اما پاکستان و ترکیه مدل متفاوتی را ارائه میدهند که مبتنی بر برنامهریزی توسعه بلندمدت و رشد مشترک است. این مدل گویای ورود مجدد و مطمئن به سیستم بینالمللی با شرایط خودخواسته است.
به باور کارشناسان، در صورت اجرای موفقیتآمیز این توافق، نتایج برای پاکستان دگرگونکننده خواهد بود. افزایش قابلیت امنیت انرژی، برنامهریزی اقتصادی را تقویت و محمولههای جدید معدنی، پتانسیل صادرات را افزایش خواهند داد. همچنین ادغام تجاری بیشتر با ترکیه، صنایع و اشتغال را تقویت میکند و از همه مهمتر، اهمیت راهبردی پاکستان در جهان چندقطبی از طریق سازندگی و همکاری، تعمیق خواهد یافت. در واقع، تأثیر واقعی این همکاری در سکوهای نفتی، در بنادر توسعهیافته، در کارخانههای برقدار، در مسیرهای تجاریِ شلوغ و در افزایش مداوم شاخصهای اقتصادی دیده خواهد شد.
نظر شما