بازار؛ گروه بین الملل: در سال ۱۹۰۰، عبدالحمید دوم برای تقویت اقتدار مذهبی و سیاسی عثمانی، دستور ساخت راه‌آهن حجاز را صادر کرد. این مسیر میان دمشق و حجاز با طول ۱۳۲۲ کیلومتر در اول سپتامبر سال ۱۹۰۸ افتتاح شد و هدف آن اتصال ایالات پراکنده، تسهیل لجستیک نظامی و تحکیم وحدت اسلامی تحت پرچم خلافت بود.
در این میان عوامل دولت بریتانیا با قبایل عرب ارتباط برقرار کرده و به آنان وعده استقلال دادند. با آغاز شورش بزرگ عربی، راه‌آهن حجاز به یکی از اهداف اصلی خرابکاری تبدیل شد. با پایان جنگ جهانی اول و تقسیمات کشوری سایکس–پیکو، این مسیر زیر شن‌های بیابان مدفون شد. اکنون یک قرن بعد، با تغییر نقشه قدرت در غرب آسیا، راه‌آهن حجاز دوباره در معرض توجهات قرار گرفته است. ترکیه، سوریه، اردن و عربستان سعودی بار دیگر به دنبال احیای این خط تاریخی‌اند، اما این‌بار اهداف صرفا نمادین نیست. در میان اتحادهای در حال دگرگونی، رقابت چندقطبی و پروژه‌های عظیم زیرساختی، راه‌آهن حجاز می‌تواند به محور ارتباطی و اقتصادی جدید منطقه بدل شود.
چند روز پیش، وزرای حمل و نقل ترکیه، سوریه و اردن در نشستی در عمان به توافقی برای احیای راه‌آهن تاریخی حجاز دست یافتند. به عنوان بخشی از این توافق، آنکارا متعهد شد که از بازسازی بخش ۳۰ کیلومتری راه‌آهن که در خاک سوریه قرار دارد و به شدت آسیب دیده است، حمایت کند. اردن نیز به نوبه خود، تمایل خود را برای مشارکت در این پروژه با نگهداری لوکوموتیوها و خطوط راه‌آهن ابراز کرد. انتظار می‌رود این تلاش‌ها در نهایت خدمات ریلی به دمشق را احیا کند.
راه‌آهن حجاز جایگزین مسیر کاروانی باستانی شد که قبلاً برای حمل کالا بین دمشق و عربستان استفاده می‌شد، سفری که تقریباً چهار ماه طول می‌کشید
از نظر تاریخی، راه‌آهن حجاز یک پروژه زیرساختی بزرگ به طول ۱۳۲۲ کیلومتر بود که طی یک دوره هشت ساله (۱۹۰۰-۱۹۰۸) در دوران عثمانی ساخته شد. این راه‌آهن دمشق را به مدینه متصل می‌کرد و در آن زمان، از قبل به استانبول متصل بود. مسیر راه‌آهن از سرزمین‌هایی که اکنون سوریه، لبنان، اردن، فلسطین، بخش آسیایی مصر و جنوب شرقی ترکیه هستند، عبور می‌کرد. بر اساس منابع متعدد، هدف اصلی این راه‌آهن، تسهیل زیارت مسلمانان به مکه برای انجام مناسک حج، یکی از پنج رکن اسلام، بود. در عین حال این راه‌آهن یک عملکرد استراتژیک نیز داشت که هدف آن تقویت کنترل عثمانی بر استان‌های دوردست امپراتوری بود. در راستای این هدف دوگانه، راه‌آهن؛ آخرین پروژه مهندسی بزرگ امپراتوری عثمانی، همچنین به عنوان یک مسیر حمل و نقل نظامی برای سربازان عثمانی عمل می‌کرد. راه‌آهن حجاز، جایگزین مسیر کاروانی باستانی شد که قبلاً برای حمل کالا بین دمشق و عربستان استفاده می‌شد، سفری که تقریباً چهار ماه طول می‌کشید.
راه‌آهن حجاز اغلب هدف خرابکاری قرار می‌گرفت، به ویژه در طول شورش اعراب علیه حکومت عثمانی؛ جنبشی که توسط بریتانیایی‌ها حمایت می‌شد و با اقدامات لارنس عربستان، مرتبط بود. این حملات عملیات راه‌آهن را به شدت مختل و عملاً آن را در طول جنگ جهانی اول غیرفعال کرد. در نتیجه، این پروژه هرگز به هدف اصلی خود که رسیدن به مکه بود، نرسید. ساخت و ساز در مدینه، تقریباً ۴۰۰ کیلومتر مانده به مقصد نهایی مورد نظر، متوقف شد. با توجه به توافق اخیر میان ترکیه، اردن و سوریه برای احیای راه‌آهن حجاز، شایان ذکر است که از اوایل سال ۲۰۱۴، گزارش‌هایی در مورد قصد آنکارا برای احیای پروژه‌ای که در ابتدا توسط سلطان عبدالحمید دوم آغاز شده بود، منتشر شد. در آن زمان، برنامه‌ها شامل پیشنهاد مفصلی برای عبور خط آهن از سوریه و اردن، امتداد آن به عربستان سعودی و در نهایت رسیدن به اماکن زیارتی مسلمانان بود.
اجرای پروژه راه‌آهن حجاز، همکاری منطقه‌ای را تقویت کرده و تفاهم بیشتری را بین حوزه‌های ترک و عرب جهان اسلام ایجاد می‌کند
در سال ۲۰۱۶، این موضوع با گزارش‌هایی مبنی بر برنامه‌های آنکارا برای احیای راه‌آهن حجاز با احیای ۳۰۰۰ کیلومتر مسیر و ۹۰۰۰ سازه مربوط به دوران عثمانی شتاب بیشتری گرفت. حتی اشاره‌ای به این شد که ترکیه احتمالاً در آینده یک لوکوموتیو بخار قدیمی بازسازی شده را در امتداد این خط راه‌اندازی خواهد کرد. در دسامبر ۲۰۲۴، وزارت حمل و نقل اعلام کرد که قصد دارد گام‌های اولیه‌ای را برای احیای خدمات ریلی به دمشق به عنوان اولین مرحله از یک ابتکار عمل گسترده‌تر بردارد. سرانجام، تا سپتامبر امسال، دمشق، آنکارا و امان رسماً برای آغاز بازسازی راه‌آهن حجاز به توافق رسیدند.
با توجه به این تحولات، برخی منابع احیای مسیر معنوی حج را هدف اصلی این ابتکار عمل می‌دانند و بر اهمیت مجدد وحدت در جهان اسلام تأکید دارند. در کنار اهمیت فرهنگی و معنوی آن، چندین کارشناس یکی از اهداف کلیدی این پروژه را معرفی یک کریدور حمل و نقل جدید در دستور کار جهانی می‌دانند؛ حرکتی که پتانسیل قابل توجهی در جهان امروز دارد؛ جهانی که به طور فزاینده‌ای از هم گسیخته شده است.
در عین حال برخی از تحلیلگران به سرعت طرح احیای راه‌آهن حجاز را در چارچوب «نئوعثمانی‌گرایی» قرار داده‌اند و آن را به عنوان بازتابی ظریف از قصد ناگفته آنکارا برای احیای میراث نمادین دوران عثمانی تفسیر کرده‌اند. در مقابل، گروه دیگری از تحلیلگران معتقدند که اجرای پروژه راه‌آهن حجاز، همکاری منطقه‌ای را تقویت کرده و تفاهم بیشتری را بین حوزه‌های ترک و عرب جهان اسلام ایجاد می‌کند و حتی با توجه به مسیر تاریخی راه‌آهن حجاز که از حیفا می‌گذرد، این امکان وجود دارد که اگر «توافق‌های ابراهیم» بیشتر گسترش یابد، این پروژه می‌تواند بسیار مرتبط و مورد تقاضا در سراسر خاورمیانه شود.
نظر شما