بازار؛ گروه آب و انرژی: بحران آب دیگر یک مسئله صرفاً زیست‌محیطی یا طبیعی نیست، بلکه چالشی اساسی برای امنیت ملی، اجتماعی و اقتصادی کشورهاست. در کشوری مانند ایران که در منطقه خشک و نیمه‌خشک جهان قرار دارد، مدیریت منابع آبی بیش از هر زمان دیگری به یک مسئله امنیتی تبدیل شده است. کاهش شدید منابع آبی، بهره‌برداری نادرست و سیاستگذاری‌های غیراصولی، شرایطی را ایجاد کرده که امنیت آب در ایران در معرض تهدید جدی قرار گرفته و هر روز بر مخاطرات زیست محیطی ناشی از آن افزوده می شود. یک روز وضعیت بحرانی فرونشست زمین سر تیتر اصلی اخبار می شود و روز دیگر آلودگی ناشی از ریزگردها. در این میان اما بسیاری از کارشناسان مدعی اند که می توان اثرات مخرب این پدیده جهانی را به نوعی کاهش داده و آن را مدیریت کرد.
هدایت فهمی کارشناس حوزه آب در گفتگو با بازار با اشاره به مساله بحران آب و تاثیر آن بر آلودگی هوای کشور، گفت: باید توجه داشته باشیم که نمی توان رابطه خشکسالی و ایجاد کانون های گرد و غبار را منکر شد اما مساله خشکسالی در کشور ما اتفاق تازه ای نبوده و می توانستیم با مدیریت درست آثار مخرب آن را به حداقل برسانیم.
او با بیان اینکه مقدار مصرف ما در تمامی بخش ها اعم از شرب، صنعت و کشاورزی بالاتر از استانداردهای جهانی است، ادامه داد: به همین دلیل آب های سطحی ما به شدت کاهش یافته و تالاب هایمان خشک شده و زمین رطوبت خود را از دست داده است. به همین دلیل نه تنها با افزایش آلودگی هوا و تشدید ریزگردها در هوای کشور مواجه هستیم بلکه فرونشست زمین هم در شرایط بسیار بحرانی به سر می برد.
ما سالانه حدود ۶ میلیارد مترمکعب آب بیشتر از ذخایر زیر زمینی کشور آب برداشت کردیم. این اضافه برداشت ها در دراز مدت باعث کسری ۱۶۰ میلیارد مترمکعب آب در ذخایر زیر زمینی کشور شده است
این کارشناس حوزه آب اظهار داشت: متاسفانه ما سالانه حدود ۶ میلیارد مترمکعب آب بیشتر از ذخایر زیر زمینی کشور آب برداشت کردیم. این اضافه برداشت ها در دراز مدت باعث کسری ۱۶۰ میلیارد مترمکعب آب در ذخایر زیر زمینی کشور شده است. این میزان مصرف، تبعات نگران‌کننده‌ای برای پایداری منابع آبی و محیط‌زیست به همراه داشته که یکی از مهمترین پیامدهای آن، پدیده فرونشست زمین است. طوری که اکنون در بیش از ۳۵۰ دشت کشور مشاهده می‌شود.
او با بیان اینکه ساختار آب کشور در ضعیف‌ترین حالت ممکن قرار دارد و توانایی مدیریت وضعیت فعلی را ندارد، ادامه داد: به دلیل اضافه برداشت فضای خاک که با آب پر می شده حالا خالی شده است. حتی اگر برای مقابله با این بحران برنامه ای هم داشته باشیم، تنظیم سفره های زیر زمینی و برگرداندن آنها به حالت قبل خیلی سخت و دشوار است.
به گفته او، خشک شدن تالاب‌ها فقط نابودی یک پهنه آبی نیست. زنگ خطری است برای امنیت محیط زیستی، سلامت عمومی و تاب‌آوری کشور در برابر تغییر اقلیم. وضعیت گرد و غبار تهران، تنها یک نمونه کوچک و محلی از عواقب گسترده نادیده گرفتن حقابه این اکوسیستم‌های حیاتی است.
متوسط بهره‌وری آب ایران حدود ۴.۸ دلار مترمکعب
فهمی در ادامه سخنان خود بهره وری پایین آب در بخش کشاورزی را مورد توجه قرار داد و افزود: منابع آب زیرزمینی منابع استراتژیک جهان هستند با این وجود ما از آب برای تولید محصولات با ارزش‌افزوده پایین استفاده می‌کنیم. متوسط بهره‌وری آب ایران در سال ۲۰۲۰ حدود ۴.۸ دلار مترمکعب است.
وی ادامه داد: برای جبران بخشی از کسری حقابه ناشی از کاهش بارندگی و منابع آب تجدیدپذیر باید به دنبال جایگزینی از طریق سایر منابع آب پایدار از جمله بهره‌برداری از منابع آب نامتعارف باشیم. مهمترین مصداق منابع آب نامتعارف، پساب‌های تصفیه شده است. این منابع در بسیاری از کشورهای پیشرو در مدیریت آب، به‌عنوان یک منبع ارزشمند تلقی می‌شوند.
اگر هر چه سریع تر فکری به حال اضافه برداشت از منابع زیر زمینی خود نکنیم خیلی زود مساله فرونشست به تاسیسات زیر بنایی و خطوط ریلی و جاده ای کشور آسیب خواهد زد و زیر ساخت های ما دچار مشکل شده و چاه هایمان خشک خواهد شد. در انتها هم ما با یک سرزمین خشک و نابود شده ای مواجه خواهیم شد
کارشناس حوزه آب بر این باور است که اگر هر چه سریع تر فکری به حال اضافه برداشت از منابع زیر زمینی خود نکنیم خیلی زود مساله فرونشست به تاسیسات زیر بنایی و خطوط ریلی و جاده ای کشور آسیب خواهد زد و زیر ساخت های ما دچار مشکل شده و چاه هایمان خشک خواهد شد. در نهایت اینکه ما با یک سرزمین خشک و نابوده شده ای مواجه خواهیم شد.
نبود مدیریت درست آثار مخرب تغییر اقلیم را چند برابر کرد
این کارشناس حوزه آب با بیان اینکه تغییر اقلیم تنها محدود به کشور ما نبوده و یک پدیده جهانی است، گفت: نبود مدیریت درست آثار مخرب این پدیده را در کشورهایی همچون ایران تشدید کرده است.
او ادامه داد: در گذشته طرح هایی همچون طرح سازگاری با کم آبی به تصویب رسیده و قرار بود که در کشور اجرایی شود. اما متاسفانه در کشور ما طرح هایی که اجرای آن منوط به همکاری چند دستگاه است، موفق نمی شود. طرح سازگاری با کم آبی هم با وجود همه تلاش هایی که برای تدوین آن صورت گرفته بود کامل اجرایی نشد.
این فعال صنعت آب ادامه داد: چرخه و پیوستگی بین آب زیرزمینی و آب سطحی را بهم زدیم و رودخانه های تغذیه کننده را به تغذیه شونده تبدیل کردیم. از سوی دیگر وقتی تولید افزایش می‌یابد اما برای راندمان و روش‌ها کاری نکردیم، چطور می‌توانیم بگوییم چرخه هیدرولوژیک رعایت می‌شود؟ نمی‌شود همه منابع آب را مصرف کنیم و روی روش‌های بهینه و بهره‌وری کار نکنیم.
خبری از کاهش مصرف در بخش کشاورزی نیست
به گفته فهمی، بر اساس طرح سازگاری با کم آبی قرار بود که در بخش کشاورزی حداقل ۱۵ الی ۲۰ میلیارد مترمکعب آب صرفه جویی شود. این صرفه جویی نه تنها اتفاق نیفتاده بلکه ما همچنان شاهد افزایش سطح زیر کشت در برخی از شهرهای کشور هستیم. جدای از این کشت در ارتفاعات و سطوح شیب دار هم همچنان ادامه دارد.
او با تاکید بر اینکه برای مقابله با کم آبی ما به شکل گیری یک گفتمان آب محور نیاز داریم، خاطرنشان کرد: دولت باید به سازمان های مردم نهاد و تشکل های خصوصی اعتماد کرده و آنها را هم به بازی بگیرد.
این کارشناس حوزه آب در پاسخ به این سوال که آیا افزایش قیمت آب می تواند به مدیریت مصرف آن کمک کند، گفت: استفاده از مکانیزم قیمت نمی تواند در دراز مدت تاثیر زیادی داشته باشد. شاید از آن بتوان به عنوان یک مُسکن کوتاه مدت استفاده کرد اما اگر به دنبال حل اساسی این مشکل هستیم باید به دنبال راه اندازی بازار آب و استفاده از پسآب باشیم.
مشکل اصلی بازار مساله مالکیت آب است. اگر مالکیت آب را از زمین جدا نکنیم مساله بازار آب هم حل نخواهد شد. به نظر من بازار آب باید به خودی خود دارای ماهیت مشخصی باشد اما متاسفانه قوانین ما این اجازه را نمی دهد
او در پاسخ به این سوال که چرا طی سال های گذشته با وجود همه تاکیداتی که صورت می گرفته هنوز بازار آب در کشور به درستی ایجاد نشده است، گفت: اگر می خواهیم بازار آب و اقتصاد آب رونق گیرد دولت باید به همرته ذی نفعان و بهره برداران این بار قوانین لازم را به تصویب برساند. از طرفی مشکل اصلی بازار مساله مالکیت آب است. اگر مالکیت آب را از زمین جدا نکنیم مساله بازار آب هم حل نخواهد شد. به نظر من بازار آب باید به خودی خود دارای ماهیت مشخصی باشد اما متاسفانه قوانین ما این اجازه را نمی دهد.
فهمی بر این باور است که اگر امنیت آبی نداشته باشیم هیچ کدام از امنیت‌های دیگر اتفاق نخواهد افتاد. تمام امنیت‌ها و چرخه حیات به امنیت آبی متصل هستند و اگر این اتصال وجود نداشته باشد و انقطاعی رخ دهد در همه زمینه‌ها دچار مشکلات می‌شویم.
نظر شما