بازار، گروه استان ها؛ عاطفه علیان: در عصر کنونی، سرعت، کارآمدی و پیوستگی زیرساختی، صرفاً شاخص هایی فنی نیستند؛ بلکه نشانه هایی از قدرت راهبردی دولت ها در حکمرانی مدرن اند. پروژه های حمل‌ونقل سریع السیر، به‌ویژه در کشورهای در حال گذار، نه فقط مسافران، بلکه تحول را جا به جا می کنند.
در ایران، پروژه قطار سریع‌السیر تهران–قم–اصفهان نمادی از تلاقی اراده مهندسی، ضرورت ملی و پیچیدگی بوروکراتیک است. هرچند سال ها از آغاز این پروژه می گذرد اما همچنان در میانه راه ایستاده است؛ در ایستگاه تصمیم سازی و تأمین منابع.
در همین منطقه، مدلی عملیاتی و موفق از چنین پروژه ای در سال های اخیر اجرا شده است؛ پروژه قطار سریع السیر حرمین در عربستان سعودی.
از مکه تا مدینه؛ ریل توسعه در عربستان
در سال ۲۰۲۱، عربستان سعودی پروژه ۴۵۰ کیلومتری قطار سریع السیر حرمین را افتتاح کرد؛ مسیری که مکه، مدینه و جده را با سرعت ۳۰۰ کیلومتر در ساعت به هم متصل می کند. این پروژه با ۳۵ قطار مدرن برقی و ظرفیت بیش از ۴۰۰ مسافر در هر قطار، در موسم حج توانایی جابجایی ۱.۶ میلیون زائر را دارد و هم زمان با تسهیل زیارت، به زیرساخت گردشگری، اشتغال و بهره وری انرژی نیز کمک کرده است.
نکته قابل‌تأمل تر آن است که هم زمان با این توسعه فنی، تحول اجتماعی نیز آغاز شده است. برای نخستین بار، زنان در عربستان اجازه رانندگی این قطارها را یافتند و امروز حضورشان در حوزه حمل و نقل و خدمات ریلی نیز افزایش یافته است. تحول فنی و اجتماعی، دو بال توسعه اند؛ و وقتی قطارها می رانند، جامعه نیز حرکت می کند.
تهران–قم–اصفهان؛ پروژه ای حیاتی، نه لوکس
در سوی دیگر، پروژه قطار سریع السیر ایران به طول ۴۱۰ کیلومتر، قرار است تهران را به قم و اصفهان متصل کند. این مسیر، پایتخت سیاسی، مرکز مذهبی و قطب صنعتی کشور را به هم وصل می کند.
طبق آخرین گزارش ها، پیشرفت کلی پروژه حدود هفت درصد و در بخش قم تا اصفهان نزدیک به ۷۵ درصد اعلام شده است. این پروژه با مشارکت قرارگاه خاتم و همکاری طرف چینی طراحی شده و سال ها است درگیر پیچ و خم بوروکراسی، تأمین مالی و ناهماهنگی بین دستگاه‌ها است اما مسئله تنها بر سر یک خط ریلی نیست. مسئله بر سر جهت گیری آینده حمل و نقل ایران است.
مقایسه ای اجمالی
پروژه قطار سریع السیر حرمین عربستان با مسیر ۴۵۰ کیلومتر و سرعت ۳۰۰ کیلومتر در ساعت در حدود ۶ سال به بهره برداری رسید و به اتصال دو شهر مکه و مدینه انجامید که همزمان با توسعه فنی، تحولات اجتماعی از جمله مشارکت بیشتر زنان را به همراه داشت.
در مقابل، پروژه تهران–قم–اصفهان با طول ۴۱۰ کیلومتر و سرعت مشابه، از دهه ۹۰ آغاز شده اما پیشرفت کلی آن محدود است و همچنان با مشکلات متعدد روبرو است؛ هرچند بخش قم تا اصفهان پیشرفت قابل توجهی داشته است.
آنچه پروژه عربستان را به بهره برداری رساند، نه صرفاً بودجه، بلکه تصمیم گیری منسجم و حمایت پیوسته حاکمیت بود. در ایران، پتانسیل فنی و تخصص بومی موجود است، اما تأخیرها عمدتاً ناشی از نبود انسجام در تصمیم گیری، نبود مدل تأمین مالی روشن و گره‌خوردگی به بوروکراسی مزمن است.
چرا این پروژه برای ایران حیاتی است؟
۱) افزایش بهره وری حمل و نقل ملی: کاهش زمان سفر، کاهش مصرف سوخت، کاهش تصادفات و آلودگی هوا.
۲) تقویت پیوندهای اجتماعی و مذهبی: اتصال سریع و ایمن سه مرکز مهم کشور با اهداف زیارتی، تجاری و فرهنگی.
۳) ایجاد اشتغال و انتقال دانش فنی: توسعه صنایع وابسته به حمل و نقل ریلی و شکل‌گیری اکوسیستم فناورانه.
۴) افزایش نقش منطقه ای ایران: هم‌راستاسازی با شبکه های منطقه ای و رقابت با کریدورهای مشابه در خاورمیانه.
سخن آخر: حرکت به سوی آینده، با ریل تدبیر
پروژه قطار سریع السیر تهران–قم–اصفهان، نه یک طرح عمرانی صرف، بلکه آزمونی است برای مدیریت تحول در کشور. بهره گیری از تجربیات منطقه ای، می‌تواند به ما نشان دهد که توسعه پایدار زمانی رخ می دهد که تصمیمات راهبردی به اجرا درآیند، نه صرفاً روی کاغذ باقی بمانند.
در نهایت، ریل های توسعه را باید امروز بنا کرد، اگر قرار است فردا برسیم. این پروژه فقط ما را به قم یا اصفهان نمی برد، بلکه ما را به آینده ای پیشرفته، منسجم و توانمند نزدیک تر می کند.
نظر شما