تهمینه غمخوار؛ گروه بین الملل: چندی پیش معاون وزیر خارجه ارمنستان در تشریح طرح ابتکاری کشور خود با عنوان «چهارراه صلح» که افزون بر نقش مواصلاتی، تامین کننده صلح و امنیت منطقه است، اعلام کرد که این طرح نه تنها کشورهای منطقه، بلکه شرق را به غرب، شمال را به جنوب، خلیج فارس را به دریای سیاه، مدیترانه را به دریای خزر متصل خواهدکرد. حسین امیرعبداللهیان هم اخیرا در نشست خبری مشترک با آرارات میرزویان؛ وزیر امور خارجه ارمنستان در ایروان گفت که ایران از برقرار صلح پایدار در قفقاز جنوبی و راه اندازی خط ترانزیتی شمال و جنوب حمایت می کند.
مهدی سبحانی، سفیر ایران در ارمنستان، با اشاره به سفیر اخیر وزیر امور خارجه به ایروان، گفت: سفر وزیر امور خارجه به ایروان، سفری به‌موقع بود که توافق‌های خوبی را به دنبال داشت. سفیر ایران در ارمنستان با اشاره به اینکه هدف‌گذاری تهران حجم تجارت ۳ میلیارد دلاری با ایروان است، گفت: برگزاری نشست ۳+۳ در ایران و سازوکار آن شرایط را برای صلح پایدار در منطقه قفقاز فراهم می‌کند.
در همین راستا و با توجه به اهمیت موضوع تحولات منطقه قفقاز، خبرنگار بازار گفتگویی با «احسان موحدیان» کارشناس مسائل بین الملل به ویژه قفقاز و مدرس دانشگاه علامه طباطبایی انجام داده که در ادامه می خوانیم.
* چندی پیش معاون وزیر خارجه ارمنستان در تشریح طرح ابتکاری کشور خود با عنوان «چهارراه صلح» که افزون بر نقش مواصلاتی، تامین کننده صلح و امنیت منطقه است، اعلام کرد که این طرح نه تنها کشورهای منطقه، بلکه شرق را به غرب، شمال را به جنوب، خلیج فارس را به دریای سیاه، مدیترانه را به دریای خزر متصل خواهدکرد. حسین امیرعبداللهیان هم اخیرا در نشست خبری مشترک با آرارات میرزویان؛ وزیر امور خارجه ارمنستان در ایروان گفت که ایران از برقرار صلح پایدار در قفقاز جنوبی و راه اندازی خط ترانزیتی شمال و جنوب حمایت می کند. تحقق این طرح تا چه اندازه امکان پذیر است و تا چه اندازه در توسعه روابط ایران و ارمنستان موثر است؟
چهارراه صلح، طرحی است که ارمنستان برای اینکه به یک کشور حیاتی و کلیدی برای برقراری ارتباطات در منطقه قفقاز جنوبی تبدیل شود، ارائه کرده است. این طرح برای اینکه به موفقیت دست یابد، باید مجموعه ای از زیرساختهای موردنیاز جاده ای و ریلی ایجاد شود؛ در حالی که بسیاری از این زیرساختها ایجاد نشده است. همچنین برای تحقق این طرح، روابط ارمنستان باید با ترکیه و باکو هم به یک ثباتی رسیده و در آن منطقه صلح ایجاد شود. با این حال، چشم انداز این مسئله با توجه به تبلیغاتی که صورت می گیرد، چندان قابل مشاهده نیست.
علی رغم اینکه ارمنستان به ایجاد صلح تمایل دارد، جمهوری آذربایجان با نگاه توسعه طلبانه و تامین بودجه نظامی خود، به دنبال تسخیر جنوب ارمنستان است. لذا، اینکه صلحی در پیش گرفته شود و طرحی پیاده شود، در هاله ای از ابهام است. اما، در خصوص منافع ایران در طرح چهارراه صلح، ما زمانی که به نقشه این طرح نگاه می کنیم متوجه می شویم که عمده کریدورهایی که ارمنستان در این طرح در نظر گرفته، شرقی_غربی هستند؛ یعنی ارمنستان عمده ارتباطات خود را در سه نقطه با جمهوری آذربایجان و در سه نقطه با ترکیه تعریف کرده است. به عبارت دیگر، عمده برنامه ریزی ارمنستان این است که ارتباطات خود را در مسیر شرق به غرب توسعه دهد، در حالی که چندان در این طرح به ایران توجه نشده است.
تنها یک مسیر جاده ای به سمت ایران مطرح است که یک مسیر توسعه نیافته و جاده آن باریک و دارای زیرساختهای ضعیفی است. حتی، ارمنستان ارتباطات راه آهن را به طور مستقیم در این طرح با ایران تعریف نکرده و از طریق جمهوری نخجوان و مرز جلفا تعریف کرده است. در گفتگوها و مذاکراتی که ایران با ارمنستان دارد، تاکید ما باید بیشتر بر کریدور شمال_جنوب باشد، ضمن اینکه باید به ارمنستان تاکید کنیم که نباید آذربایجان ادعای مالکیت روستای تیگرانشن که بر روی جاده ترانزیتی ایران به ارمنستان و گرجستان است، را داشته و این روستا را در اختیار گیرد.
اگر طرح چهارراه صلح محقق شود، عملا همان کریدور زنگزور به شکل دیگری ایجاد خواهد شد
ما باید بر توسعه کریدور شمال به جنوب خود تمرکز کنیم و به ارمنستان توصیه کنیم که از ظرفیتهای بندر چابهار، بندر عباس و مناطق آزاد تجاری ایران در سمت ارس و مناطق آزاد تجاری اروند استفاده کند، ضمن اینکه باکو از این طریق، دست برتر را به همراه ترکیه پیدا نکند، چرا که این مسیر یعنی اگر همین طرح چهارراه صلح ایجاد شود، عملا همان کریدور زنگزور به شکل دیگری محقق خواهد شد.
در همین راستا، باید این دقت نظر و توجه صورت گیرد که ایجاد این حجم مسیر کریدوری بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان و ترکیه عملا این نتیجه را در بر خواهد داشت که نفوذ نرم باکو و آنکارا توسعه خواهد یافت، در حالی که جامعه ارمنستان در برابر تبلیغات و افزایش سرمایه گذاری خارجی و بهبود اوضاع معیشتی خود آسیب پذیر است و مردم ممکن است مقاومت خود را از دست بدهند و اینگونه روابط اقتصادی ارمنستان بیشتر با ترکیه و آذربایجان تقویت شود. در آن صورت و زمانی که نفوذ آنها که بیشتر شود، ظرفیتهای اقتصادی ارمنستان بیشتر در اختیار ترکیه و باکو قرار می گیرد و نفوذ ایران کمتر می شود.
با عملیاتی شدن طرح چهار راه صلح، ضمن تغییر ترکیب جمعیتی جنوب ارمنستان و کاهش نفوذ ایران در قفقاز جنوبی، نیاز ترکیه و جمهوری آذربایجان برای استفاده از مسیر ایران کاهش میابد
با عملیاتی شدن این طرح، عملا ترکیب جمعیتی جنوب ارمنستان تغییر یافته و باز هم نفوذ ایران کم رنگ خواهد شد. نتیجه کلی این است که نفوذ ایران در قفقاز جنوبی کمتر می شود و نیاز ترکیه و آذربایجان برای استفاده از مسیر ایران کاهش خواهد یافت، یعنی دیگر ترکیه نیازی ندارد که کامیون های خود را برای رسیدن به جمهوری آذربایجان و آسیای مرکزی از ایران عبور دهد. زمانی که نیاز آنها نسبت به ایران کم شود، فشار بیشتری متحمل ایران می شود. بنابراین، ما باید مسیرهای کریدور شمال به جنوب مانند راه آهن رشت_کاسپین و مسیر چابهار به زاهدان را تقویت کنیم و با روسیه هم به همکاری بپردازیم تا مسیر شمال به جنوب از طریق ارمنستان و دریای خزر (کاسپین) زمینه برای حضور و نفوذ نیروهای تکفیری، وهابی، صهیونیستی و تجزیه طلب ضدایرانی در مرزهای ایران کاسته شود.
* نقش ایران در تثبیت ساز و کار ۳+۳ چیست؟
اخیرا ارمنستان و جمهوری آذربایجان در حال پیش بردن این بحث هستند که ما دیگر نیازی به میانجی خارجی نداریم و حداکثر یک میانجی کافی است. بنابراین، بحث میانجیگری ترکیه را به خصوص جمهوری آذربایجان مطرح کرده است تا شرایط به گونه ای پیش رود که این کشور چندان تعهدات خاصی را در عین پیشبرد فرآیند صلح با ارمنستان بپذیرد. آذربایجان به دنبال آن است که این فرآیند به گونه ای پیش رود که در قبال ارمنستان تعهد خاصی نداشته و برنامه هایی که برای حضور جنوب ارمنستان، کنترل سیونیک و تثبیت مالکیت قره باغ کوهستانی در سر دارد را پیش ببرد که این موضوع به نفع ایران نیست.
ایران باید با همکاری و همفکری بیشتر روسیه، به دنبال این باشد که این سازوکار ۳+۳ تثبیت شود و دو کشور با پیشبرد صلح از فرآیندها مطلع شوند
لذا، ایران باید با همکاری و همفکری بیشتر روسیه، به دنبال این باشد که این سازوکار ۳+۳ تثبیت شود و دو کشور با پیشبرد صلح از فرآیندها مطلع شوند. باید به این مسئله دقت کنند که اگر قرار است صلح پایدار ایجاد می شود؛ حقوق و منافع دو طرف دیده شود و بازی برد_برد نمایان گردد. اگر قرار باشد که این صلح به گونه ای تنظیم شود که مفاد آن یک طرفه و به نفع یکی از دو کشور باشد، قاعدتا کشور دیگر حتی اگر در کوتاه مدت هم پذیرنده باشد، این صلح در بلند مدت پایدار نخواهد بود و در صورت تغییرات سیاسی در یکی از این دو کشور و بیشتر دولت جدید ارمنستان ممکن است از پذیرش تعهدات سرباز بزند و به دنبال درگیری برای تصرف سرزمینی باشد.
این وضعیت در شرایطی مصداق پیدا می کند که دو کشور بخواهند در قالب یک طرحی که دارای میانجیگری باشد یا میانجیگری اروپایی، امریکایی و ترک داشته باشد، با یکدیگر صلح کنند، چرا که احتمال اینکه به خصوص آذربایجان بخواهد با میانجیگری ترکیه و یا بدون میانجی صلح کند زیاد است؛ آن هم به دلیل آنکه این کشور در موضع برتر قرار دارد، می تواند خواسته خود را تحمیل کند و ارمنستان هم در صورتی که بپذیرد و در آن کشور تغییر دولت اتفاق افتد و شرایط سیاسی تغییر پیدا کند، بسیار بعید است که با شرایط سیاسی جدید طرح صلح پذیرفته شود، به خصوص که افکار عمومی در ارمنستان با شرایط فعلی و از اینکه قره باغ کوهستانی از این کشور جدا شده، موافق نیستند.
همچنین این موضوع که جمهوری آذربایجان بخواهد شرایط خود را تحمیل کند و تغییراتی در قانون اساسی این کشور و اعلامیه استقلال در ارمنستان در حالی که بر وظیفه دولت این کشور در دفاع از قره باغ کوهستانی تاکید شده، ایجاد شود و مفاد طرح صلح حذف شود، در آینده ممکن است این صلح به خطر بیفتد و لذا ایران باید دخالت خود را در این فرآیند داشته باشد تا منافع خود را تامین نماید.
* حسین امیرعبداللهیان در نشست خبری مشترک با همتای ارمنی خود از اعلام آمادگی ایران در خصوص پیگیری رویکرد تقویت خط ترانزیتی شمال و جنوب با سرعت بیشتر خبر داد در حالی که حلقه مفقوده شاخه کریدور شمال - جنوب در آستانه اجرا است و این پروژه ریلی درآمدزایی چشمگیر و پایدار ارزی را می تواند به همراه داشته باشد. ارزیابی شما در این باره چیست؟
ایران در صورتی که بخواهد از مزایای کریدور و خط ترانزیتی شمال_جنوب بهره مند شده و درآمد چشمگیری را کسب کند، در درجه نخست باید به تکمیل مسیر ریلی بندر چابهار به زاهدان بپردازد. حتی راه آهنی که در شهر چابهار وجود دارد به بندر چابهار متصل نشده و تا زاهدان هنوز امتداد نیافته است، در حالی که باید تکمیل شود. این ریل از آن طرف هم باید به مرز ترکمنستان و افغانستان متصل شود و از طرف دیگر یک حلقه مفقوده ریلی که این مسیر دارد، متصل شدن راه آهن از رشت به منطقه آزاد کاسپین در حوالی بندر انزلی است.
هم افغانستان و هم پاکستان با ایجاد مسیرهای موازی رقیب با ایران، به دنبال این موضوع هستند که مسیرهای ریلی را ایجاد کنند که کشورهای آسیای میانه از طریق این کشورها به دریا متصل شوند
این ریل به دلیل آنکه نه در جنوب و نه در شمال تکمیل نشده است، یک چالش جدی است و تا زمانی که مسیر ریلی و کریدوری ما کامل نشده باشد و در مناطقی مجبور به استفاده از جاده و کامیون باشیم، چندان توان چانه زنی نخواهیم داشت و باید توجه داشته باشیم که کریدورهای موازی رقیب هم در حال اجرا هستند. هم افغانستان و هم پاکستان به دنبال این موضوع هستند که مسیرهای ریلی را ایجاد کنند که کشورهای آسیای میانه از طریق این کشورها به دریا متصل شوند. از آن طرف عراق با همکاری ترکیه در حال ایجاد یک مسیر ریلی موازی با ایران است که از دریا کالا و انرژی از طریق بندر فاو به ترکیه و سپس اروپا ارسال شود. مسیر عرب مد هم وجود دارد که قرار است از طریق دهلی از طریق دریا به خاک رژیم صهیونیستی و کشورهای عربی راه یابد. این مسیرهای ریلی موازی در صورتی که تکمیل و تثبیت شوند؛ در حالی که مسیرهای ریلی و کریدوری ایران هم کامل نشده باشد، قاعدتا برای درآمدزایی ارزی شانسی نخواهیم داشت.
* وزیر راه ترکیه با اشاره به اینکه کارهای زیرساختی مربوط به تکمیل گذرگاه اتصالی بین ترکیه و کشورهای ترک زبان از طریق ارمنستان در حال انجام است، گفت: این گذرگاه در بخش ترکیه تا سال ۲۰۲۸ تکمیل خواهد شد. این وزیر عنوان کرده که در حال مذاکره با ایران به عنوان مسیر جایگزین برای عبور کریدور زنگزور هستیم. این موضوع در حالی مطرح است که ایران بارها عنوان کرده که اجازه تغییرات ژئوپلتیکی و مرزی در شمال ایران را نخواهد داد و همچنین ارمنستان نیز عنوان کرده که کریدور در اختیار هیچ کشوری قرار نمی‌دهد. دیدگاه شما چیست؟
احداث کریدور زنگزور به هیچ شکلی به نفع ایران نیست، زیرا ترکیه به دنبال تامین منافع خود است. ترکها به دنبال این موضوع هستند که کریدوری را از کشورهای آسیای مرکزی تا دریای خزر (کاسپین) و سپس به باکو متصل کنند و قسمت جنوبی ارمنستان را تحت کنترل و تصرف خود در آورند و کریدور آنها در منطقه ۴۰ کیلومتری در خاک سیونیک ادامه پیدا کند و به نخجوان و ترکیه متصل شود. در این صورت، ترکیه هم به هاب کریدوری منطقه تبدیل خواهد شد و اگر برنامه های این کشور در حوزه انرژی و صادرات انرژی منطقه تکمیل شود، این کشور به هاب انرژی منطقه هم تبدیل خواهد شد و دست برتر را پیدا خواهد کرد.
با افتتاح زنگزور، کریدور شمال_جنوب ایران هم حتی در صورت تکمیل و راه اندازی، کارایی خود را تا حد زیادی از دست خواهد داد؛ ضمن اینکه اگر ایران به طرح زنگزور بپوندد از نظر امنیتی، سیاسی و اقتصادی به نفع کشور نیست و ما را به کشورهای ترک وابسته خواهد کرد
حتی با افتتاح زنگزور، کریدور شمال_جنوب ایران هم حتی در صورت تکمیل و راه اندازی، کارایی خود را تا حد زیادی از دست خواهد داد. برنامه ترکیه این است که حتی ایران درصدد ایجاد کریدور و ارتباطی است، وابسته به ترکیه باشد؛ درصورتی که مسیر ایران یک مسیر ارزان و امن و یک وجهی یعنی خاکی کامل است و اگر قرار باشد مسیر کریدوری ایجاد شود، از طریق ایران به صرفه است. اگر ترکیه هم ریل راه آهن خود را از مرز رازی به ایران وصل کند، قاعدتا ما می توانیم به همکاری با این کشور بپردازیم. ترکیه این کار را انجام نخواهد داد، زیرا ترکیه به دنبال این است که دست برتر خود را داشته باشد؛ ضمن اینکه اگر ایران به طرح زنگزور بپیوندد از نظر امنیتی، سیاسی و اقتصادی به نفع کشور نیست و ما را به کشورهای ترک وابسته خواهد کرد.
لذا ما باید تاکید خود را مجددا با عدم تغییر در مرزهای ژئوپلیتیکی و ایجاد کریدور زنگزور اعلام کنیم و اگر هم ترکیه نیازی دارد، می تواند از طریق ایران به جمهوری آذربایجان متصل شود و هم از طریق گرجستان و خط لوله باکو_تفلیس_جیهان که نیازهای انرژی خود را برطرف نماید. بنابراین صحبتهای ترکیه کاملا بی مورد است.
ترکیه باید اینگونه مطرح کند که اگر نیاز کریدوری دارد، هم از طریق خاک ایران و اتصال راه آهن ترکیه به ایران از طریق مرز رازی یا از طریق راه آهن جلفا و منطقه قره سو این کار امکان پذیر است
ایران باید در برابر ترکیه ایستادگی کند و اینگونه مطرح کند که اگر نیاز کریدوری دارد، هم از طریق خاک ایران و اتصال راه آهن ترکیه به ایران از طریق مرز رازی یا از طریق راه آهن جلفا و منطقه قره سو این کار امکان پذیر است و یا اینکه نیازهای انرژی ترکها می تواند از طریق کریدور میانی که از کشورهای آسیای مرکزی به دریای کاسپین، گرجستان و سپس به ترکیه می رسد، تامین شود. باید به ترکیه گفت که اصرار آنها مبنی بر اینکه مرز ایران و ارمنستان قطع شود، نشان دهنده این است که آنها به دنبال تحقق اهداف سیاسی و امنیتی هستند، نه اهداف اقتصادی!
همچنین باید توجه کرد که ترکیه در صدد محاصره و خفگی ژئوپلیتیک ایران است تا جمهوری اسلامی دارای دست برتر در منطقه نباشد. زمانی که زنگزور افتتاح شود، عملا هم جنوب ارمنستان در کنترل ترکیه و آذربایجان خواهد بود و در واقع حضور نیروهای ضد ایرانی اعم از نیروهای تجزیه طلب، ناتو و صهیونیستها در مرزهای ایران تثبیت خواهد شد؛ چنانچه هر جایی در منطقه قفقاز جنوبی به دست نیروهای متحد ترکیه و باکو افتاده، شاهد هستیم که در آن مناطق نیروهای اسرائیلی متمرکز شده اند.
لذا، نگرانی در خصوص شکل گیری ایده های ترکیه کماکان وجود دارد و ایران به هیچ عنوان نباید در این زمینه کوتاه بیاید؛ همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند تغییر مرزهای منطقه خط قرمز ایران است و ایران اجازه تغییر مرزها را نخواهد داد و ژئوپلیتیک منطقه باید دست نخورده باقی بماند. بنابراین ایران بارها اعلام کرده ایم که اجازه شکل گیری کریدور زنگزور را نخواهد داد.
* مهدی سبحانی، سفیر ایران در ارمنستان، اخیرا با اشاره به سفیر اخیر وزیر امور خارجه به ایروان، گفته است که سفر وزیر امور خارجه به ایروان، سفری به‌موقع بود که توافق‌های خوبی را به دنبال داشت. سفیر ایران در ارمنستان با اشاره به اینکه هدف‌گذاری تهران حجم تجارت ۳ میلیارد دلاری با ایروان است، گفت: برگزاری نشست ۳+۳ در ایران و سازوکار آن شرایط را برای صلح پایدار در منطقه قفقاز فراهم می‌کند. برای رسیدن به این هدف چه زیرساخت‌هایی باید فراهم شود؟
به منظور اینکه حجم تجارت سه میلیارد دلاری میان ایران و ارمنستان محقق شود، ما نیاز داریم که در یک سری از حوزه های گمرکی، همکاری با جمهوری اسلامی صورت گیرد و تشریفات گمرکی کالاهایی که به ارمنستان صادر می شود، تسهیل شود. گاهی اوقات، تشریفات گمرکی مفصل است و بازرسی های متعدد از کالا انجام می شود و تشریفات اداری وجود دارد که این مسائل هنوز تسهیل نشده است. مشکل دیگر، چالش بانکی است که امکان افتتاح حساب برای اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی به سادگی میسر نیست. بر همین اساس، برای این چالش بانکی باید یک فکر اساسی صورت گیرد که ایرانی ها در ارمنستان افتتاح حساب کرده و گردش مالی داشته باشند. بحث حذف حقوق و عوارض گمرکی بین ایران و ارمنستان به منظور اینکه کامیونهای دو کشور بتوانند بدون پرداخت عوارض گمرکی و بدون مشکل عبور کرده و عوارض ۱۲۰ دلاری حذف شود، اقداماتی انجام شده که هنوز به سرانجام نرسیده است تا حقوق و عوارض گمرکی بین ایران و ارمنستان وجود نداشته باشد.
ایران باید برای حفظ بازار ارمنستان و دسترسی به بازار کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا که به تازگی قرارداد تجارت آزاد با این اتحادیه منعقد شده، انعطاف پذیری بیشتری از خود نشان دهد و بروکراسیهای اداری را کاهش دهد
افزون بر این، ما در مرز نوردوز هم دارای مشکلاتی هستیم. این مرز به اندازه کافی توسعه پیدا نکرده و در حوزه حمل و نقل در آن جا یک باسکول وجود دارد که اگر یک کامیون بر روی آن باسکول برود و دچار تخریب شود، همه در اطراف مرز معطل می شوند و مشکلاتی در مرز ایجاد می شود. همچنین از نظر بوروکراسی هم چالشهایی وجود دارد. نیروهایی که در مرز در حال کنترل هستند، آن چابکی لازم را ندارند و گاهی اوقات مسافران و کامیونها برای تشریفات عبور از مرز معطل می شوند.
افزون بر این، انحصاراتی هم در مرز نودروز ایجاد شده و این انحصارات موجب شده تا مشکلاتی برای برخی از تجار ایجاد شود و کامیون هایی که در قالب آن مجموعه های انحصاری نیستند، بسیار معطل شوند. علاوه بر آن، جاده ترانزیت ایران به ارمنستان جاده ترانزیتی مناسب، با کیفیت و به اندازه کافی عریض نیست. بر همین اساس، بازسازی و بهینه سازی این جاده آغاز شده، اما هنوز برای دستیابی به نتیجه، زمان و اقدامات زیادی نیاز است. از چهار قطعه، ایران اقدامات مرتبط با قطعه اول آن را آغاز کرده است که باید روی آن کار شود و این مشکل برطرف شود.
ایران باید توجه داشته باشد که به منظور حفظ بازار ارمنستان و اینکه از طریق بازار این کشور به بازار کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا که به تازگی قرارداد تجارت آزاد را با آن منعقد کرده، دسترسی داشته باشد از خود انعطاف نشان داده و سخت گیریهای اداری خود را کاهش داده و هماهنگی های بین دستگاهها افزایش یابد تا تحقق این هدف امکان پذیر شود.
نظر شما