بازار؛ گروه بین الملل: «زکیه یزدان شناس»، پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه در تهران به تازگی مقاله ای تحت عنوان ایران «در میان پویایی های متضاد ژئوپلیتیکی در خاورمیانه» به نگارش در آورده که در سایت اندیشکده «میدل ایست اینستیتوت» منتشر شده است. ترجمه مقاله را در ادامه می خوانیم.
در حالی که دو روند متضاد تنش زدایی در خلیج فارس و دور جدیدی از جنگ بین فلسطینی ها و اسرائیلی ها همزمان در حال آشکار شدن هستند، خاورمیانه جدید در حال ظهور است. این دگرگونی پس از یک دوره دخالت نظامی گسترده ایالات متحده در منطقه، قیام های مدنی ناموفق بهار عربی، ظهور و افول داعش و تعدادی از درگیری های پرشور نیابتی رخ داده است.
در حالی که بازیگران منطقه‌ای در سال‌های اخیر گام‌هایی برای کاهش تنش‌ها برداشته‌اند_عربستان سعودی توسعه اقتصادی را بر اساس برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰ خود در اولویت قرار داده است، ترکیه روابط دوجانبه خود را با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تنظیم مجدد کرده است، محاصره قطر در ژانویه پایان یافته است. بیانیه ۲۰۲۱ العلا اسرائیل از طریق توافق ابراهیم و گفتگوهای عادی سازی با عربستان سعودی به سمت یکپارچگی منطقه ای گام برداشت و تهران و ریاض پس از یک وقفه هفت ساله روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفتند_حملات ۷ اکتبر به عنوان یادآوری است که منطقه تا زمانی که به مناقشه فلسطین و اسرائیل رسیدگی نشود، نگرانی های امنیتی را پشت سر نخواهد گذاشت.
در همین حال، ایران تلاش می‌کند بهترین کارت‌های خود را بازی کند و در موقعیت خود در قبال تنش‌زدایی منطقه‌ای و درگیری‌های جدید در حال گسترش در خاورمیانه حرکت کند.
تحولات منطقه ای پس از قیام های اعراب، ایران را به عنوان یک بازیگر غالب ژئوپلیتیکی در خاورمیانه قرار داده است
ایران و تنش زدایی در بحبوحه بحران های منطقه ای
ایران روند کاهش تنش کنونی در خلیج فارس را نتیجه دستاوردهای امنیتی خود در دهه گذشته می داند. تهران بر این باور است که نقش منطقه‌ای تعریف‌شده آن سرانجام در حال تثبیت و مشروعیت‌بخشی است و زمینه مساعدی را برای آشتی منطقه‌ای فراهم می‌کند. همانطور که مقامات ایرانی مشاهده می کنند، تحولات منطقه ای پس از قیام های اعراب، ایران را به عنوان یک بازیگر غالب ژئوپلیتیکی در خاورمیانه قرار داده است. در نتیجه، آنها تمایل فزاینده عربستان سعودی و دیگر کشورهای عربی به بهبود روابط با ایران را به پذیرش آن به عنوان یک بازیگر ضروری منطقه ای نسبت می دهند.
محمد جمشیدی، معاون سیاسی دفتر رئیس جمهور ابراهیم رئیسی در اوایل سال جاری در یک برنامه تلویزیونی با تاکید بر دستاوردهای ایران در خاورمیانه در دهه گذشته، تاکید کرد که حالت کنونی تنش زدایی در میان بازیگران کلیدی منطقه و تمایل به یکپارچگی ریشه در سیاست موفق منطقه‌ای ایران و تاکید آن بر نگرش «مقاومت» دارد.
از زمان وقوع انقلاب ۱۹۷۹، ایران خود را به عنوان یک بازیگر کلیدی منطقه ای درک کرده است که از نظم خاورمیانه محور آمریکا خارج شده است. ایران با احساس خطر از سوی آمریکا و متحدانش در منطقه، رویکردی تدافعی در پیش گرفته و دکترین امنیتی خود را بر دفع تهدیدات علیه تمامیت ارضی و بقای نظام سیاسی خود بنا نهاده است.
ایران از یک قدرت تجدیدنظرطلب به یک قدرت وضع موجود تبدیل شده است
قیام های بهار عربی و خروج ایالات متحده از عراق در سال ۲۰۱۱ فرصتی را برای قدرت های منطقه ای ایجاد کرد تا انعطاف پذیری و مانور بیشتری داشته باشند. تهران از این فرصت استفاده و رویکرد فعال تری را با هدف گسترش دامنه و قدرت خود در منطقه اتخاذ کرد. همانطور که ایران می بیند، تلاش هایش به ثمر نشسته و همین امر موجب می شود تا به بسیاری از اهداف امنیتی تعریف شده خود دست یابد. در نتیجه، از یک قدرت تجدیدنظرطلب به یک قدرت وضع موجود تبدیل شده است.
موضوعی که بعدا مطرح می شود این است که ایران آینده منطقه را پس از تنش زدایی چگونه تصور می کند و روابط دوجانبه با رقبای منطقه ای خود به ویژه عربستان سعودی را چگونه می بیند. پاسخ را می توان با خواندن بین سطرهای سخنرانی رئیس جمهور ایران ابراهیم رئیسی در سپتامبر در مجمع عمومی سازمان ملل متحد یافت. به طور خلاصه، ایران تثبیت امنیت و توسعه اقتصادی در سراسر منطقه را در هم تنیده می بیند.
به گفته رئیسی، تثبیت امنیت در خاورمیانه به همکاری اقتصادی معنادار بین بازیگران منطقه و توسعه جمعی بستگی دارد. ایران به خوبی از این واقعیت آگاه است که عربستان سعودی استقلال امنیتی خود را تقویت و گزینه های سیاست خارجی خود را متنوع می کند، ایران مایل نیست فقط راه را برای پیشبرد برنامه توسعه ریاض هموار کند.
در حالی که تغییر الگوهای دیرینه دوستی و دشمنی آسان نیست، امنیت زدایی منطقه ای پیش نیاز تداوم تنش زدایی در خلیج فارس است
اگر ایران درک کند که رقیبش از این روند جدید کاهش تنش سود بیشتری می برد، ممکن است تصمیم بگیرد که آن را معکوس کند. جنگ کنونی در خاورمیانه نیز به ارائه گزینه های بیشتر به ایران کمک کرده است. در نتیجه، گسترش روابط اقتصادی، دیپلماتیک و سیاسی در سطوح دوجانبه و چندجانبه می تواند به حفظ امکان دستیابی به صلح و ثبات کمک کند.
در حالی که تغییر الگوهای دیرینه دوستی و دشمنی آسان نیست، امنیت زدایی منطقه ای پیش نیاز تداوم تنش زدایی در خلیج فارس است. قدرتهای خارجی مانند ایالات متحده، اتحادیه اروپا و چین می توانند نقش سازنده ای در ثبات منطقه ایفا کنند. احیای مذاکرات بر سر برنامه هسته ای ایران و برگزاری نشست سران ایران و شورای همکاری خلیج فارس اقدامات اولیه ای است که به ثبات روند کاهش تنش منطقه ای کمک می کند. چین به عنوان شریک استراتژیک اکثر کشورهای حوزه خلیج فارس می تواند نقش فعالی در گسترش روابط چندجانبه ایران و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس داشته باشد.
جنگ غزه و کارت های ایران
آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم انقلاب علناً اعلام کرده است که ایران در حملات ۷ اکتبر حماس به اسرائیل دخالتی نداشته و سیاستگذاران ایرانی خواستار آتش بس فوری در غزه شده اند. با این حال، جنگ غزه فرصت کافی برای ایران برای حفاظت از دستاوردهای منطقه ای خود و تعقیب اهداف جدید فراهم کرده است.
اولاً، جنگ بر این باور ایران مبنی بر اینکه عادی سازی روابط بین کشورهای عربی و اسرائیل منجر به امنیت و ثبات منطقه نمی شود، بلکه منجر به بی ثباتی و هرج و مرج می شود، اعتبار بخشیده است. ثانیاً، این حملات چالش‌های داخلی متعددی را برای دولت نتانیاهو ایجاد کرده و ماندن در قدرت را دشوار کرده است. ثالثاً، علیرغم انکار شدید ایران از دخالت در مناقشه، نقش محوری آن در «محور مقاومت» ضرورت آن را برای قدرتهای خارجی از جمله ایالات متحده نشان داده است. این وضعیت آشفته به قدرت های منطقه ای و جهانی نشان داده است که بازتعریف نظم منطقه بدون احتساب ایران امکان پذیر نیست.
در حال حاضر، آینده جنگ غزه نامشخص است. به گزارش رویترز، آیت‌الله خامنه‌ای در اوایل نوامبر در دیدار با اسماعیل هنیه، رهبر حماس، گفت که ایران مستقیماً از جانب حماس در درگیری‌ها دخالت نمی‌کند، زیرا ایران هشدار قبلی درباره حملات ۷ اکتبر دریافت نکرده است. با این حال، رهبر انقلاب بر حمایت بی دریغ سیاسی و اخلاقی ایران از حماس تأکید کرد که ایران تنها در صورتی مداخله خواهد کرد که مستقیماً از سوی اسرائیل یا آمریکا مورد حمله قرار گیرد. علیرغم این موضع، مناقشه چندین ابزار چانه زنی قابل توجه را برای ایران فراهم کرده است. ایران با توجه به نفوذی که بر شبکه محور مقاومت دارد، نقش اساسی در گسترش یا محدود کردن دامنه جنگ ایفا می کند.
ایران درگیری های ژئوپلیتیکی و امنیتی منطقه را فرصتی برای حفظ موقعیت خود و استفاده از آن برای پیشبرد منافع ملی تعریف شده خود می داند
این سازمان می‌تواند به عنوان یک میانجی غیررسمی برای تسهیل آتش‌بس یا مبادله زندانیان عمل کند، همانطور که با آزادی ۲۳ گروگان تایلندی در اواخر نوامبر، زمانی که میان حماس و مقامات تایلندی میانجیگری کرد، این کار را انجام داد. علاوه بر این، شهروندان کشورهای عربی وضعیت غزه را متفاوت از نخبگان حاکم خود می بینند. این شکاف همچنین چالش های کشورهای حاشیه خلیج فارس را برای پایبندی به توافقنامه ابراهیم و عملکرد ضد توازن ضد ایرانی آن تشدید می کند.
ایران که از زمان انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ در نظم منطقه ای به رهبری ایالات متحده مطرود بوده است، در بحبوحه هرج و مرج و بحران های منطقه ای خود را برای پیگیری منافع امنیتی خود وفق داده است. در حالی که تهران از ایجاد یک مکانیزم امنیتی منطقه ای بومی حمایت می کند، اما اذعان دارد که ایالات متحده در آینده نزدیک به طور کامل از خاورمیانه خارج نخواهد شد و توجه دارد که کشورهای خلیج فارس نیز به دنبال گسترش روابط امنیتی خود با واشنگتن هستند.
در نتیجه، ایران درگیری های ژئوپلیتیکی و امنیتی منطقه را فرصتی برای حفظ موقعیت خود و استفاده از آن برای پیشبرد منافع ملی تعریف شده خود می داند.
نظر شما