تهران در مسیر آشتی با قاهره؛ بررسی سناریوهای مطرح در تعاملات ایران و مصر

بازار؛ گروه بین الملل: سایت specialeurasia در مقاله ای با قلم «سیلویا بولتوک» نوشت: پتانسیل غیرمنتظره برای پیشرفت دیپلماتیک بین ایران و مصر ریشه در تغییر پویایی های منطقه ای دارد، به ویژه در رویکرد تجدید نظر شده مصر در قبال سوریه تحت ریاست جمهوری السیسی و روند آشتی گسترده تر بین ایران و عربستان سعودی. اگرچه دو کشور فاقد همسویی ایدئولوژیک هستند، اما منافع مشترک منطقه ای به عنوان نیروی محرکه برای چشم انداز بهبود روابط در حال ظهور است.

ترجمه متن مقاله در ادامه می آید.

تماس تلفنی اخیر بین «ابراهیم رئیسی»، رئیس جمهور ایران و «عبدالفتاح السیسی»، رئیس جمهور مصر،لحظه مهمی را نشان می دهد که بر ظهور بالقوه فصل جدیدی در روابط ایران و مصر تأکید می کند.

این تحول در پس زمینه روابط نزدیک بین تهران و ریاض- یک تغییر منطقه ای مهم - رخ می دهد. علاوه بر این خاورمیانه با بحران عمیق ناشی از درگیری اسرائیل و فلسطین دست و پنجه نرم می کند که با عملیات نظامی تل آویو در نوار غزه تشدید شده است. گفتگوی رهبران حاکی از ارزیابی مجدد استراتژیک روابط در مواجهه با این شرایط چالش برانگیز است که به تلاش های مشترک برای رسیدگی به نگرانی های مشترک منطقه ای و تقویت ثبات در خاورمیانه ناآرام اشاره دارد.

روابط ایران و مصر از زمان انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ قطع بوده و تنها ۱۱ سال بعد در سطح کاردار از سر گرفته شده است. علیرغم خوش بینی اولیه در دوران رهبری اخوان المسلمین مصر، اختلافاتی بر سر حمایت ایران از بشار اسد ظاهر شد. اما ابراهیم رئیسی در تاریخ ۲۳ دسامبر ۲۰۲۳ در تماس تلفنی با عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر، انتخاب مجدد وی را تبریک گفت. گفت‌وگو میان این دو نه تنها موضوعات دوجانبه بلکه وضعیت حساس نوار غزه را نیز دربرمی‌گرفت که نشان‌دهنده پویایی‌های ژئوپلیتیکی در حال تحول در منطقه است.

خاورمیانه، ایران و مصر

پتانسیل غیرمنتظره برای پیشرفت دیپلماتیک بین ایران و مصر ریشه در تغییر پویایی های منطقه ای دارد، به ویژه در رویکرد تجدید نظر شده مصر در قبال سوریه تحت ریاست جمهوری السیسی و روند آشتی گسترده تر بین ایران و عربستان سعودی. اگرچه دو کشور فاقد همسویی ایدئولوژیک هستند، اما منافع مشترک منطقه ای به عنوان نیروی محرکه برای چشم انداز بهبود روابط در حال ظهور است.

با توجه به حمایت تاریخی ایران از آرمان فلسطین و نگرانی های امنیتی اخیر در منطقه، برخورد احتمالی تهران و تل آویو تهدیدی مهم برای ثبات خاورمیانه است

در میان این تحولات، نقطه کانونی در خاورمیانه وضعیت نوار غزه است، جایی که هدف عملیات نظامی اسرائیل ریشه کن کردن حماس و جهاد اسلامی فلسطین در پی حملات سازماندهی شده توسط جنبش مقاومت اسلامی در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ است. با توجه به حمایت تاریخی ایران از آرمان فلسطین و نگرانی های امنیتی اخیر در منطقه، برخورد احتمالی تهران و تل آویو تهدیدی مهم برای ثبات خاورمیانه است.

پیامدهای امنیتی فراتر از بازیگران درگیر خواهد بود و مصر در پیوند عواقب احتمالی قرار دارد. مصر با داشتن مرز مشترک با اسرائیل و نوار غزه، مستقیماً تحت تأثیر هرگونه تشدید درگیری بین ایران و اسرائیل قرار خواهد گرفت. بنابراین نوسازی روابط بین تهران و قاهره یک بعد استراتژیک پیدا می کند و به طور بالقوه به عنوان عاملی بازدارنده برای ادامه عملیات نظامی اسرائیل علیه نیروهای ایرانی در خاورمیانه عمل می کند.

در مقابل، بهبود روابط ایران و مصر این پتانسیل را دارد که به ثبات منطقه ای کمک کند و همکاری در جهان عرب و مسلمان را تقویت کند. پویایی های در حال تحول در این چشم انداز پیچیده ژئوپلیتیکی بر پیوستگی کشورهای خاورمیانه و تعادل ظریف مورد نیاز برای هدایت ثبات منطقه تاکید می کند. بازگشایی بالقوه گذرگاه رفح چالشی چند وجهی برای مصر به همراه دارد و خطرات مرتبط با پویایی پیچیده منطقه ای و موقعیت ظریف رئیس جمهور السیسی بین متحدان غربی و اتحادیه عرب را به دنبال دارد.

نگرانی در مورد نفوذ حماس در میان آوارگان فلسطینی با توجه به روابط تاریخی بین حماس و اخوان المسلمین، نهادی که در زمان به قدرت رسیدن السیسی با مخالفت روبرو شد، لایه ای از پیچیدگی را اضافه می کند. مصر با ایجاد توازن ظریف بین تعهدات منطقه ای و نگرانی های امنیت داخلی باید به دقت پیامدهای بالقوه تسهیل دسترسی به نوار غزه را بررسی کند.

نزدیکی پیش‌بینی‌شده بین ایران و مصر، بعد دیگری را ایجاد می‌کند و شبح تشدید تنش‌ها با اسرائیل را افزایش می‌دهد. تل‌آویو ممکن است در پاسخ به تهدیدات متصور برای منافع خود، استراتژی تهاجمی را تدوین کند که هم حضور نظامی ایران در خاورمیانه و هم نفوذ مصر در فلسطین را هدف قرار دهد.

برخورد تل آویو و قاهره که ناشی از افزایش همکاری‌های ایران و مصر است، می‌تواند خطرات ژئوپلیتیک منطقه‌ای را تشدید کند و پیامدهای گسترده‌ای برای لجستیک و حمل‌ونقل محلی داشته باشد

برخورد تل آویو و قاهره که ناشی از افزایش همکاری‌های ایران و مصر است، می‌تواند خطرات ژئوپلیتیک منطقه‌ای را تشدید کند و پیامدهای گسترده‌ای برای لجستیک و حمل‌ونقل محلی داشته باشد. چنین تحولاتی ممکن است اثر موجی داشته باشد و بر منطقه وسیع‌تر اوراسیا تأثیر بگذارد و رویکردی ظریف را جهت کاهش پیامدهای احتمالی ضروری کند.

تحلیل سناریوهای روابط ایران و مصر

سناریوی خوش بینانه اینکه تلاش‌های دیپلماتیک و میانجی‌گری منطقه‌ای به ثمر نشست و راه را برای بهبود تدریجی روابط ایران و مصر هموار کرد. این مسیر مثبت می تواند کمک قابل توجهی به افزایش ثبات در خاورمیانه کند. قاهره که در موقعیت راهبردی بین تهران و تل آویو قرار دارد، ممکن است نقش میانجی را بر عهده بگیرد و گفت و گو را تقویت کند و از وخامت بیشتر در منطقه جلوگیری کند. همسویی موفقیت‌آمیز منافع دیپلماتیک نه تنها می‌تواند تنش‌های موجود را خنثی کند، بلکه چارچوبی برای همکاری ایجاد می‌کند که پتانسیل تاثیر مثبت بر پویایی‌های منطقه‌ای گسترده‌تر را دارد.

سناریوی ادامه وضعیت موجود علیرغم تبادلات دیپلماتیک اولیه: پیشرفت اساسی در روابط ایران و مصر دست نیافتنی است و هر دو کشور رویکردهای محتاطانه خود را حفظ می کنند. فقدان بهبود ملموس ممکن است ناشی از اختلافات مداوم، پیچیدگی های منطقه ای مداوم یا عدم تمایل به مصالحه در مورد مسائل کلیدی باشد. این سناریو حاکی از ادامه وضعیت موجود با چشم انداز محدود برای پیشرفت های قابل توجه در روابط دوجانبه است که منطقه را در وضعیت نامشخص قرار می دهد.

سناریوی منفی یعنی تشدید تنش‌های منطقه‌ای که عمدتاً ناشی از مسائل حل‌نشده مانند گذرگاه رفح است. این تشدید نه تنها چشم انداز بهبود روابط ایران و مصر را مختل می کند بلکه منجر به افزایش بی ثباتی در خاورمیانه می شود. پیامدهای چنین بی‌ثباتی می‌تواند فراتر از بازیگران فوری باشد و به طور بالقوه کل زمینه ژئوپلیتیکی در خاورمیانه را در هرج و مرج فرو ببرد. این به نوبه خود ممکن است محیط مساعدی برای ظهور گروه های تروریستی و شرکت های نظامی خصوصی ایجاد کند و چالش های امنیتی را در سراسر منطقه تشدید کند.

اخیراً دو روند حساس در خاورمیانه ظهور کرده است: تغییر در موضع اتحادیه عرب در قبال سوریه و ایران

باید گفت بازگشایی بالقوه گذرگاه رفح چالشی پیچیده برای مصر ایجاد می کند و تعادل ظریف بین پویایی منطقه و نگرانی های امنیت داخلی را دنبال می کند. روابط تاریخی بین حماس و اخوان‌المسلمین لایه‌هایی از پیچیدگی را می‌افزاید و نیازمند بررسی دقیق در تسهیل دسترسی به نوار غزه است. نزدیکی پیش‌بینی‌شده بین ایران و مصر بعد دیگری را ایجاد می‌کند که احتمالاً تنش‌ها با اسرائیل را تشدید می‌کند. برای کاهش این خطرات، نظارت مستمر بر چشم انداز ژئوپلیتیکی در حال تحول برای انطباق و واکنش موثر به رویدادهای در حال ظهور ضروری است.

از منظری گسترده تر، اخیراً دو روند حساس در خاورمیانه ظهور کرده است: تغییر در موضع اتحادیه عرب در قبال سوریه و ایران. بلوک عربی اکنون رویکردی واقعی را دنبال می کند که مبتنی بر عمل گرایی و منافع اقتصادی است. غلبه بر اصطکاک بین برخی از کشورهای عربی و ایران برای ثبات و توسعه منطقه ضروری است. در مورد تهران، این سناریوی جدید کاملاً با استراتژی «حسن همجواری» دولت رئیسی همخوانی دارد. این استراتژی مبتنی بر تلاش‌های دیپلماتیک شدید برای ایجاد ارتباطات حیاتی و تقویت روابط دوجانبه با کشورهای قفقاز، آسیای مرکزی و خاورمیانه است.