بازار؛ گروه بین الملل: به نظر می‌رسد تحرکات اخیر رئیس جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، همه در راستای منافع آن مرتبط است که عمدتاً با عملگرایی سیاسی، بدون خطوط ثابت یا مشخص اداره می‌شود.
در روزهای اخیر، مهمترین خبر مربوط به ترکیه و اردوغان طی ۳ هفته گذشته، مربوط به ارسال یک کشتی ترکیه‌ای حامل چندین تن سبزیجات برای حمایت از امنیت غذایی از تل آویو بوده است. براساس گزارش بی‌بی‌سی، در میان حجم زیادی از گزارش‌های خبری درباره محاصره نوار غزه، خبری مبنی بر اینکه کشتی حامل تنها سبزیجات ترکیه برای حمایت از اسرائیل در حرکت است.
البته آنکارا ارسال هرگونه کشتی پشتیبانی ترکیه حامل ۴۵۰۰ تن سبزیجات به بندر حیفا را تکذیب کرد. شامگاه سه شنبه ۱۷ اکتبر، خبرگزاری رسمی ترکیه با انتشار بیانیه‌ای ارسال کشتی امدادرسانی آنکارا به اسرائیل را تکذیب کرد، اما این تکذیب ترکیه پس از آن صورت گرفت که گزارش‌های اسرائیل از ورود یک کشتی ترکیه در بندر حیفا با ۴۵۰۰ تن سبزیجات و ۸۰ درصد گوجه فرنگی خبر دادند.
تغییر لحن آنکارا
کشتی‌حامل سبزیجات که وب‌سایت‌های عبری درباره آن صحبت کردند و ترکیه در وهله اول وجود آن را انکار کرد، احتمالا به اندازه پرسش‌هایی درباره موضع ترکیه در قبال غزه و کلا شکل روابط بین آنکارا و تل‌آویو مهم نباشد. بیشتر این پرسش‌ها ناشی از لحن سخنرانی رئیس جمهور ترکیه بود که با رهبران منطقه در خصوص توقف تشدید در غزه تماس داشت. اما سخنان او در مقایسه با حملات اولیه به غزه، یکسان نیست.
از نخستین ساعات حمله حماس، آنکارا به استفاده از لحنی «بی‌طرفانه» متوسل شد که در طی آن هیچ انگشتی به سمت اسرائیل یا حماس نشانه نمی‌رفت. گفتمان ترکیه در روزهای اول محدود به محکوم کردن، حمایت از زندگی غیرنظامیان، تاکید بر تماس با همه طرف‌ها و کمک به پایان یافتن درگیری بود.
مطالعات اخیر نشان می‌دهد که تغییر محسوسی در لحن گفتمان رسمی ترکیه در مورد تحولات غزه، به ویژه پس از تلاش اردوغان در امکان اتخاذ یک گفتمان بی‌طرف در روزهای نخست جنگ تا حد زیادی به وجود آمده است. اما با کشتار غزه و با فشار خیابان‌های ترکیه و احزاب ملی‌گرا، اظهارات رئیس‌جمهور ترکیه جهت‌گیری تازه‌ای را در برابر نقض‌های اشغالگری اسرائیل در پیش گرفت.
از آغاز جنگ، گفتمان ترکیه به طور کلی تنها به محکوم کردن تلفات غیرنظامی، ضرورت کمک رسانی و دعوت به خویشتن داری بسنده کرد تا زمانی که لحن ترکیه نسبت به تجاوزات اسرائیل در پی کشتار بیمارستان فلسطین تشدید و اسرائیل را به انجام پاکسازی قومی و نسل کشی متهم کرد.
در واقع، مجموعه‌ای اظهارات اخیر اردوغان خشم قدرت‌های غربی را برانگیخت و تغییر آشکاری در موضع او، به ویژه تأیید حمایت او از حماس را نشان می‌دهد. اردوغان گفت: «حماس یک گروه تروریستی نیست، بلکه یک جنبش آزادیبخش ملی است که برای حفاظت از سرزمین‌های خود نبرد می‌کند.» سخنان اردوغان تقریباً دو روز پس از ادعای رسانه‌های اسرائیل مبنی بر درخواست ترکیه از رهبران حماس برای خروج از خاک خود و پس از تماس تلفنی اردوغان و اسماعیل هنیه با هدف تکذیب این خبر و دیدار وزیر امور خارجه ترکیه با برخی رهبران حماس در استانبول مطرح شد.
از آغاز جنگ، گفتمان ترکیه به طور کلی تنها به محکوم کردن تلفات غیرنظامی، ضرورت کمک رسانی و دعوت به خویشتن داری بسنده کرد تا زمانی که لحن ترکیه نسبت به تجاوزات اسرائیل در پی کشتار بیمارستان فلسطین تشدید و اسرائیل را به انجام پاکسازی قومی و نسل کشی متهم کرد
مواضع ترکیه در حمایت از این جنبش، همزمان با تلاش‌های آمریکایی-فرانسوی برای تشکیل ائتلاف بین المللی برای مبارزه با حماس صورت می‌گیرد. اگر پیشنهاد اردوغان برای داشتن ضامن‌های بین‌المللی برای اسرائیل و حماس به طور گسترده مورد استقبال قرار گیرد، احتمالا اقدامی پیشگیرانه باشد که از طریق آن اردوغان به دنبال جلب حمایت حماس در این زمینه باشد تا ترکیه در مذاکرات آتی دست بالا را داشته باشد. در نهایت، این امر به نفع ترکیه در راستای تقویت نقش حیاتی منطقه‌ای خود خواهد بود.
اردوغان سیاست اسرائیل را «بیمار» و «نژادپرستانه» و اقدامات اسرائیل و حامیان آن را «دیوانگی» و ارتش اسرائیل و شهرک نشینان را دزد توصیف کرد و از غرب در مورد سیاست استانداردهای دوگانه آن با غزه و اوکراین انتقاد کرد. به این ترتیب، اردوغان از بیان اظهارات سیال نسبت به هر دو طرف درگیری دست برداشت و لحن معمول انتقاد از اسرائیل و غرب حامی آن را اتخاذ کرد تا پس از صحبت در مورد جنگ، نقش ترکیه را که تا حدودی کمرنگ شده بود، دوباره مطرح کند. وی حتی اعلام کرد «ترکیه برای توقف این جنگ آماده استفاده از ابزارهای سیاسی، دیپلماتیک و در صورت لزوم نظامی است».
انگیزه‌های تغییر موضع اردوغان
موضع اردوغان در چارچوب مسائل داخلی هم باید واکاوی شود. پیش از این، دولت باغچلی، رهبر حزب حرکت ملی، ازدولت خواسته بود «به تماشای خود بسنده نکند» و در صورت ادامه بمباران، ترکیه باید به سرعت مداخله کند.
وی نقش ترکیه را به عنوان ضامن راه حل پیشنهادی «عقلانی و راهبردی» دانست و بنابراین اشاره اردوغان به راه حل نظامی ممکن است پاسخی در راستای جلب نظر داخلی باشد و بیش از آن تجاوز نکند.
البته برخی از احزاب کوچک ترکیه از پیشنهاد مداخله در غزه استقبال کردند. در واقع، همه این اظهارات اردوغان بیشتر برای جلب رضایت افکار عمومی داخلی تحت سلطه ناسیونالیسم ترکی، انجام شده است. باید توجه داشت که احزاب در ترکیه خود را برای انتخابات شهرداری آماده می کنند.
ترکیه نمی‌خواهد از اتحاد آتلانتیک شمالی خارج شود بلکه به دنبال آن است که موضوع مربوط به تجهیزات نظامی و وام‌های چند میلیارد دلاری آمریکا به سرعت حل و فصل شود
بر این اساس، اردوغان به دنبال بازگرداندن شتاب به موضع ترکیه است. پس از اینکه موضع بی‌طرف خود که بر کمک رسانی و مذاکره در مورد زندانیان متمرکز بود، تاثیر مورد نظر خود را دریافت نکرد.
بنابراین مجبور شد لحن معمول تشدید را به آن بازگرداند. اولین موضع او جرقه انتقاد در میان مردم فلسطین را برانگیخت که به اظهارات اردوغان در حمایت از آرمان فلسطین عادت کرده بودند . بقطوریکه این امر برای سال‌ها روابط ترکیه و اسرائیل را به شکاف انداخت.
دوستی با آنگلوساکسون‌ها
از آنجایی که اردوغان جانشین ظاهری خلافت عثمانی است، به دنبال بازگرداندن وضعیت امپراتوری دولت جدید ترکیه از جمله ادعای رهبری در جهان اسلام است. به عبارت دیگر، در رقابت بین کشورهای کلیدی اسلامی مانند عربستان سعودی و ایران، بر اساس دیدگاه کارشناسان دولت ترکیه، آنکارا شانس بیشتری برای این رهبری دارد.
همچنین، ترکیه مانند روسیه که وارث بیزانس است، همواره احساس تاریخی و مسئولیت در قبال سرزمین‌های تاریخی را دارد. اما برای توجیه کامل ترکیه اردوغان، ترک‌های مدرن باید در نهایت تصمیم روشنی در مورد بحرانهایی مانند غزه اتخاذ کنند.
تمرکز بر تاریخ عثمانی در چارچوب رویدادهای کنونی خاورمیانه بدون شک به این دلیل است که ۱۰۰ سال پیش اسرائیل و فلسطین که در حال حاضر درگیری نظامی دارند، بخشی از امپراتوری عثمانی بودند.
پس از جنگ دوم قره باغ، ترکیه به منطقه بازگشت و حوادث یک قرن پیش در ماوراء قفقاز را با موفقیت بازسازی کرد. بدیهی است که ضعف نسبی روسیه و شکنندگی بین‌المللی به ترکیه اجازه داد تا با موفقیت مسئله ارمنستان را در هر دو دوره ۱۹۱۸-۱۹۲۱ و ۲۰۲۰-۲۰۲۳ خنثی کند.
در مورد خاورمیانه، محققان به طور کاملاً دقیق باور دارند که طراحی مرزهای قومی در اینجا با پایان جنگ جهانی اول تحت رهبری آنگلوساکسون‌ها شکل گرفت. موزاییک‌های خاورمیانه در ابتدا توسط بریتانیا یک قرن پیش طراحی شده بود، اما ایالات متحده پس از جنگ جهانی دوم این امر را از بریتانیا گرفت. با این وجود، آنگلوساکسون ها تمام نفوذ خود را در ایجاد اسرائیل گذاشتند.
اردوغان سفر به اسرائیل را به تعویق انداخت و از سفر با دوستان غربی خودداری کرد. اگرچه اسرائیل و ترکیه سفیران خود را فراخوانده‌اند، اما هیچ گونه قطعی رسمی در روابط صورت نگرفته است. دولت بنیامین نتانیاهو از ارزیابی جدیدی از روابط اسرائیل با ترکیه حمایت می‌کند
پس از جنگ جهانی اول، لندن توسعه یک کشور عربی متحد (فدراسیون یا کنفدراسیون) را تشویق نکرد. در حال حاضر بیست و سه کشور عربی در خاورمیانه، شمال آفریقا و شرق آفریقا وجود دارد. در حالی که برخی از این دولت‌ها دارای منابع عظیم گاز و نفت هستند، برخی دیگر دسترسی محدودی به مواد خام دارند.
به نظر می‌رسد که انگیزه این جغرافیای سیاسی «تفرقه بینداز و حکومت کن» به دلیل علاقه بریتانیا به منابع شرق عرب بوده است. اسرائیل متحد اصلی غرب آنگلوساکسون (ایالات متحده و بریتانیا) است که به این موارد توجه می‌کند: الف) نقش سرمایه یهودیان و دیاسپورا در رشد این مراکز جهانی. و ب) اتحاد بین بقای اسرائیل و منافع امپریالیستی ایالات متحده و بریتانیا برای کنترل خاورمیانه (مواد خام، ارتباطات زمینی و دریایی، استقرار پایگاه‌های نظامی ناتو).
آیا غرب اکنون به اسرائیل، متحد خود، پشت خواهد کرد؟ به سختی می‌توان باور کرد که ایالات متحده و بریتانیا باید از نفوذ و منافع خود در این منطقه مهم استراتژیک چشم پوشی کنند. حتی احتمالا ترکیه و غرب یا به طور دقیق‌تر ترکیه و جهان آنگلوساکسون بر سر درگیری اعراب و اسرائیل در تضاد زیادی نیستند.
اردوغان سفر به اسرائیل را به تعویق انداخت و از سفر با دوستان غربی خودداری کرد. اگرچه اسرائیل و ترکیه سفیران خود را فراخوانده‌اند، اما هیچ گونه قطعی رسمی در روابط صورت نگرفته است. دولت بنیامین نتانیاهو از ارزیابی جدیدی از روابط اسرائیل با ترکیه حمایت می‌کند.
با این وجود، بعید است که ترکیه در پرتو این موضوع عملاً گام‌هایی برای قطع روابط با جهان آنگلوساکسون بردارد. به ویژه، پروتکلی در مورد ورود سوئد به ناتو قبلاً توسط رجب طیب اردوغان رئیس جمهور و نعمان قورتولموش رئیس پارلمان امضا شده است.
ترکیه نمی‌خواهد از اتحاد آتلانتیک شمالی خارج شود بلکه به دنبال آن است که موضوع مربوط به تجهیزات نظامی و وام‌های چند میلیارد دلاری آمریکا به سرعت حل و فصل شود. همچنین، مسائلی مانند قره باغ کوهستانی، آذربایجان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی پس از فروپاشی شوروی، همکاری ترکیه و بریتانیا را به خوبی ثابت کرده‌اند.
نظر شما