بازار؛ گروه بین الملل: در سال های اخیر روابط جمهوری آذربایجان و رژیم صهیونیستی از نظر همکاری های سیاسی، اقتصادی و نظامی شکوفا شده است. بر اساس گزارش موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم، جمهوری آذربایجان دومین مقصد بزرگ اسرائیل برای صادرات تسلیحات بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ بوده است. این سلاح ها به ویژه پهپادهای دقیق هاروپ و سامانه های رهگیر موشکی نقش مهمی در موفقیت آذربایجان در جنگ دوم قره باغ داشته اند.
در همین حال، جمهوری آذربایجان عرضه انرژی خود را به اسرائیل افزایش داده است؛ به طوری که باکو در حال حاضر ۴۰ مورد از نیازهای انرژی اسرائیل پس از جنگ اوکراین را تامین می کند. علاوه بر این دلایل عمل گرایانه، روابط نزدیک دوجانبه دارای مبانی تاریخی و فرهنگی نیز هست. جمهوری آذربایجان خانه آخرین جامعه یهودی باقی مانده در قفقاز است که به نام کراسنایا اسلوبودا (شهر سرخ) شناخته می شود، در حالی که یک جامعه بزرگ است. یهودیان اروپایی از اواخر قرن نوزدهم در جمهوری آذربایجان (بیشتر در باکو) زندگی می کنند.
همکاری بین این دو ، همچنین این پتانسیل را دارد که بر سیاست خارجی آنها در قبال سایر کشورها تأثیر گذاشته و نزدیکی اخیر اسرائیل و ترکیه این پتانسیل را به بهترین شکل نشان می دهد. در سال ۲۰۱۰، پس از حادثه کشتی ماوی مرمره، زمانی که کشتی ترکیه‌ای حامل کمک‌های بشردوستانه به فلسطین توسط نیروی دریایی اسرائیل هدف قرار گرفت، روابط بین دو طرف قطع شد. در سال ۲۰۱۶، ترکیه و اسرائیل با این شرط که اسرائیل حدود ۲۰ میلیون دلار به خانواده‌های فعالانی که در این حادثه جان باختند، کمک کند، به توافق رسیدند؛ در حالی که این توافق کوتاه مدت بود، زیرا ترکیه در سال ۲۰۱۸ پس از به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت اسرائیل از سوی ایالات متحده، روابط خود را با اسرائیل قطع کرد.
یکی دیگر از نقاط عطف مهم برای سیاست منطقه، «توافق آبراهام یا ابراهیم» بود که با حمایت واشنگتن در اوت ۲۰۲۰ به دست آمد. «توافق ابراهیم» عادی سازی روابط بین اسرائیل و کشورهای عربی مانند امارات و بحرین را پیش بینی کرد. در ابتدا، ترکیه به این روند واکنش منفی نشان داد و اردوغان حتی تهدید به قطع روابط با امارات کرد.
با این حال، زمانی که جنگ در قره باغ کوهستانی آغاز شد، آنکارا و تل آویو از جمهوری آذربایجان دفاع کردند، که به نظر می رسید به هر دو طرف یادآوری می کند که چه کارهایی می توانند با هم انجام دهند. در دسامبر ۲۰۲۰، دولت اردوغان دریافت که درگیری دیپلماتیک با اسرائیل، آن را در موقعیت نامناسبی قرار داده است. پس از یک دهه تیرگی روابط، دولت تغییر مسیر داد و تصمیم گرفت برای ترمیم روابط آسیب دیده کار کند.
به عنوان بخشی از این تغییر، ترکیه هدف خود را بهبود روابط با اسرائیل قرار داد، حتی با وجود انتقادات قبلی، توافقات ابراهیم را در سکوت پذیرفت. جمهوری آذربایجان در موقعیت خوبی برای ایفای نقش پل بالقوه، در روند عادی سازی قرار داشت و در دسامبر ۲۰۲۰، جیحون بایراموف، وزیر امور خارجه آذربایجان گفت که باکو می تواند میان تل آویو و آنکارا میانجیگری کند.
بعدها، حکمت حاجی اف، دستیار رئیس جمهور آذربایجان، مشتاقانه اعلام کرد که باکو می تواند میزبان یک مذاکره سه جانبه باشد. از سوی دیگر، آویگدور لیبرمن، سیاستمدار زاده اتحاد جماهیر شوروی که یکی از چهره‌های برجسته لابی جمهوری آذربایجان در اسرائیل است، برای میانجیگری آذربایجانی‌ها در ازسرگیری روابط ترکیه و اسرائیل آماده است و می‌تواند به آغاز این روند کمک کند.
این گرم شدن روابط دوجانبه پس از بیش از ۱۰ سال تنش رخ داد. سفر هرتزوگ، رئیس رژیم صهیونیستی به ترکیه در مارس ۲۰۲۲، و به دنبال آن دیدارهای متقابل هر دو وزیر امور خارجه، به گرم شدن روابط کمک کرد. در ژوئن سال گذشته، ترکیه و اسرائیل با یکدیگر همکاری کردند تا ادعاها در خصوص برنامه‌های ایران برای ربودن و حمله به اسرائیلی‌ها را مختل کنند. دو ماه بعد، دو طرف اعلام کردند که روابط دیپلماتیک خود را به طور کامل احیا کرده‌اند.
جمهوری آذربایجان عادی سازی ترکیه و اسرائیل را یکی از اهداف اصلی سیاست خارجی خود قرار داده است
پس از آن، در اکتبر ۲۰۲۲، نشست وزیر دفاع ترکیه و وزیر جنگ اسرائیل به تقویت روند عادی سازی کمک کرد و سفر وزیر جنگ اسرائیل در حالی که اولین سفر گانتز از آنکارا در بیش از یک دهه گذشته قابل توجه بود. علاوه بر این، یک تیم اسرائیلی ۱۹ شهروند ترکیه را پس از زلزله شدیدی در جنوب شرقی ترکیه در ماه گذشته نجات دادند. اردوغان نیز از الی کوهن، وزیر امور خارجه اسرائیل تشکر کرد و گفت که ترکیه همیشه کمک های اسرائیل را به خاطر خواهد داشت.
آذربایجان عادی سازی ترکیه و اسرائیل را یکی از اهداف اصلی سیاست خارجی خود قرار داده است. با ادامه تشدید تهدید جمهوری اسلامی ایران از منظر طرفهای مقابل، باکو نمی توانست زمان بهتری را برای تقویت روابط بین نزدیکترین متحد خود بخواهد. تنش های فزاینده بین ایران، جمهوری آذربایجان و اسرائیل، مشارکت استراتژیک بین دو طرف اخیر را تقویت کرده است.
این تمایل در پاییز ۲۰۲۲ نیز مشاهده شد، زمانی که تنش بین باکو و تهران به پیدایش مسیر جدیدی در روابط آذربایجان و اسرائیل کمک کرد. دو هفته پس از درگیری‌های سپتامبر در مرزهای ارمنستان و آذربایجان، بنی گانتز، وزیر جنگ سابق اسرائیل از آذربایجان بازدید داشت و با الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور این کشور و ذاکر حسن اف، همتای آذربایجانی خود دیدار کرد.
به دنبال آن، ایران در مهرماه مانور نظامی گسترده‌ای را با نام «فاتحان خیبر» در مرز جمهوری آذربایجان برگزار کرد. جنگ خیبر بین مسلمانان و یهودیان رخ داد، بنابراین این عنوان به وضوح به اسرائیل اشاره داشت. این رزمایش شامل تمرین ساخت پل بر روی رودخانه آرس و تصرف مواضع استراتژیک بود. پس از رزمایش ایران در مرز، ارتش جمهوری آذربایجان نیز رزمایشی را از دوم آبان ماه در مرز ایران آغاز کرد. یگان های نیروی هوایی، موشکی و توپخانه در این رزمایش شرکت کردند. علی اف نیز در هشتم نوامبر در سخنرانی خود در مراسم بزرگداشت دومین سالگرد پیروزی قره باغ در شوشا گفت: «کسی که در مرز ما برای حمایت از ارمنستان آموزش نظامی انجام می دهد باید بداند که هیچ کس نمی تواند ما را بترساند.»
«توافق ابراهیم»، نزدیکی ترکیه و اسرائیل در کنار روابط تیره بین جمهوری آذربایجان و ایران ابعاد جدیدی به شراکت آذربایجان و اسرائیل بخشیده است
دو ماه پس از رزمایش ایران، نیروهای آذربایجان و ترکیه رزمایش نظامی مشترکی را در نزدیکی همان مرز برگزار کردند و جنگنده‌های F۱۶ ترکیه را مستقر نمودند. «توافق ابراهیم»، نزدیکی ترکیه و اسرائیل در کنار روابط تیره بین جمهوری آذربایجان و ایران ابعاد جدیدی به شراکت آذربایجان و اسرائیل بخشیده است.
پس از دهه‌ها حفظ وجهه دیپلماتیک پایین در برابر اسرائیل، در نوامبر ۲۰۲۲ پارلمان آذربایجان لایحه افتتاح سفارت در تل‌آویو را تصویب کرد. تا همین اواخر، آذربایجان همواره درخواست اسرائیل برای اعزام سفیر دائمی خود را رد می کرد، علیرغم اینکه اسرائیل در اوت ۱۹۹۳ سفارت خود را در باکو باز کرد. این موضوع زمانی تغییر کرد که آذربایجان تصمیمی تاریخی گرفت تا سرانجام پس از ۳۰ سال، این روابط متقابل شود.
دلیل عدم تمایل اولیه آذربایجان به دلیل نگرانی در مورد ناراحتی سایر کشورهای مسلمان و تحریک ایران بود که اسرائیل را مسئول بدتر شدن روابط بین باکو و تهران می دانست. همانطور که به نظر می رسد، الهام علی اف، رئیس جمهوری آذربایجان احساس کرد که زمان مناسبی برای پیروی از آن است. در طول دولت کوتاه مدت بنت و لاپید، مشارکت آذربایجان و اسرائیل به سطح استراتژیک جدیدی ارتقا یافت.
لاپید در بیانیه خود آذربایجان را شریک مهم اسرائیل خواند. در همین چارچوب است که سفر بنی گانتز وزیر جنگ دولت مذکور به آذربایجان بسیار حیاتی بود.
در بیانیه دفتر وی ادعا شده است که گانتز در طول سفر خود بر اهمیت «حفظ روابط راهبردی بین دولت اسرائیل و جمهوری آذربایجان و «تعمل بر تغییرات خاورمیانه پس از امضای توافقنامه آبراهام» تأکید کرد. وی و مقامات آذربایجان همچنین در مورد روابط در حال توسعه اسرائیل با ترکیه و کشورهای دیگر در منطقه و جهان گفتگو کردند. بر همین اساس، می توان گفت که بحث های صورت گرفته در این سفر نقش تعیین کننده ای در زمینه سازی برای تصمیم گیری برای افتتاح سفارت آذربایجان در اسرائیل داشت.
تغییر کابینه در اسرائیل که در پایان سال ۲۰۲۲ اتفاق افتاد، هیچ اثر مشهودی بر مشارکت راهبردی آذربایجان و اسرائیل نداشته است. راست افراطی جدید اسرائیل به رهبری بنیامین نتانیاهو به همکاری نزدیک با آذربایجان ادامه می دهد. الهام علی اف در ۱۱ ژانویه در اولین سفیر آذربایجان به اسرائیل، مختار ممدوف را منصوب کرد. در همین راستا، فوریه گذشته، یوآو گالانت، وزیر جنگ اسرائیل، در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ، با الهام علی اف دیدار کرد.
اخیراً تظاهرات عمومی در اسرائیل به دلیل تغییرات پیشنهادی نخست وزیر نتانیاهو در سیستم قضایی آغاز شده است. قابل توجه است که روابط تل آویو و واشنگتن در این دوره حتی تیره شده است. علیرغم موج اخیر اعتراض‌ها در اسرائیل، جیحون بایراموف وزارت خارجه آذربایجان در ۲۹ مارس برای گفتگو با همتای اسرائیلی خود، الی کوهن، و شرکت در مراسم افتتاح سفارت از اسرائیل بازدید کرد.
آخرین تحولات منطقه ای نقشی اساسی در تعمیق مشارکت راهبردی آذربایجان و اسرائیل در دوره نتانیاهو نیز داشته است
این سفر را می توان گامی تعیین کننده از سوی آذربایجان توصیف کرد، در حالی که شهرت بین المللی اسرائیل تحت الشعاع اعتراضات گسترده و اقدامات دولت راست افراطی جدید قرار گرفت. در عین حال، لازم به ذکر است که بایراموف از دیدار محمود عباس رئیس‌جمهور فلسطین نیز غافل نشد و در آنجا بر حمایت از کشور فلسطین نیز تاکید کرد.
آخرین تحولات منطقه ای نقشی اساسی در تعمیق مشارکت راهبردی آذربایجان و اسرائیل در دوره نتانیاهو نیز داشته است. از زمان جنگ دوم قره باغ، تبلیغات ضد آذربایجانی ایران بیشتر از شراکت استراتژیک آذربایجان و اسرائیل تغذیه می شود. به گفته مقامات ایرانی، باکو آگاهانه تهران را از روند بازسازی قره باغ منزوی کرد و در عین حال اسرائیل را در اولویت قرار داد. ایران معتقد است که تل‌آویو باکو را تشویق می‌کند تا سیاست تهاجمی را در قبال تهران دنبال کند و نظم ژئوپلیتیکی مستقر را به چالش بکشد.
پس از آن، خبر نزدیک شدن عربستان سعودی و ایران با میانجیگری چین منتشر شد.این تحول هم در جمهوری آذربایجان و هم در اسرائیل به عنوان یک تهدید تلقی می شد. در نتیجه، توازن منطقه‌ای در خاورمیانه می‌تواند علیه منافع اسرائیل باشد؛ در حالی که ایران فرصتی برای تقویت فشار خود بر آذربایجان پیدا می‌کند. در حالی که همه این وقایع آشکار شده است، دولت ایالات متحده ترجیح داد تا هیچ گام ملموسی بر ندارد.
واشنگتن حمله به سفارت جمهوری آذربایجان در تهران را محکوم کرد، اما از نظر رسیدگی به نگرانی‌های اسرائیل در مورد تحولات منطقه، پاسخ ایالات متحده به رزمایش‌های نظامی محدود شده است که بنا به گزارش آمریکایی، مهم‌ترین مانور مشترک بین دو کشور تا به امروز بوده است.
این موضع کاخ سفید را می توان بر اساس منافع آن در تلاش برای حفظ تعادل در خاورمیانه در بحبوحه رقابت مداوم با چین و جنگ روسیه و اوکراین توضیح داد. اما باید تاکید کرد که موضع انفعالی واشنگتن در روندهای منطقه ای، تهران را تشویق کرده و آن را به سمت آذربایجان و اسرائیل تهاجمی تر می کند. همه تحولات فوق، روز به روز آذربایجان و اسرائیل را به هم نزدیکتر می کند. الی کوهن وزیر امور خارجه اسرائیل در آخرین سفر خود به آذربایجان اعلام کرد که اسرائیل به دنبال تقویت همکاری اقتصادی با آذربایجان است.
علاوه بر این، جمهوری آذربایجان هفته گذشته گزارش داد که تنها ماهواره رصدی خود را از دست داده است. با تقویت روابط نظامی با اسرائیل، صنایع هوافضای اسرائیل برای تامین دو ماهواره به مبلغ ۱۲۰ میلیون دلار انتخاب شد. در همین راستا، روابط اسرائیل و آذربایجان برای هر دو کشور از نظر حفظ مواضع منطقه ای، منافع ملی و مبارزه با رقبا بسیار مهم است.
هنگامی که صحبت از احتمال درگیری بین جمهوری آذربایجان و ایران در پرتو تنش‌های اخیر به میان می‌آید، با توجه به منافع و مواضع متضاد این دو کشور، آخرین رویه اول نیست و احتمالاً آخرین هم نخواهد بود. با این حال، پس از هر یک از اختلافات مشابه، طرفین در مقطعی باید تنش زدایی کنند و تمایل خود را برای حفظ روابط حسن همجواری بر اساس منافع مشترک، روابط تاریخی و فرهنگی ابراز نمایند.
این امر از آنجا ناشی می شود که اگرچه تهران به وضوح بازیگر بزرگتر و قدرتمندتر از باکو است، اما نمی تواند واقعیت های ژئوپلیتیکی، به ویژه نیاز به حفظ روابط خود به ترکیه و روسیه و همچنین وابستگی لجستیکی خود به آذربایجان را نادیده بگیرد. بنابراین، احتمال هرگونه درگیری مسلحانه بین دو کشور بسیار دور به نظر می رسد.
نظر شما