بحران آب در عراق و حقایقی که باید بدانیم!

بازار؛ گروه بین الملل: به تازگی سایت خبری اسپوتنیک ایران مقاله ای تحت عنوان «بحران آب در عراق و حقایقی که باید بدانیم» نوشته «مصدق مصدق پور» کارشناس مسائل غرب آسیا منتشر کرده است. متن مقاله را در ادامه می خوانیم.

آب نقش حیاتی در توسعه اقتصادی و اجتماعی در سراسر جهان وعراق دارد؛ چراکه تمدن‌هایی نظیر سومری‌ها، بابلی‌ها و آشوری‌ها در حاشیه رود فرات و دجله در چند هزار سال پیش شکل گرفته‌اند.

ناحیه بین النهرین با ۳۰۰ هزار نفر سکنه در حال خشک شدن است. خشک شدن رودخانه ها و بخش هایی از تالاب باعث جابجایی ساکنین این ناحیه که یکی از نواحی تحت حفاظت یونسکو است (به عنوان منطقه الهام بخش بهشت عدن) شده است. اما اصلی‌ترین دلایل بحران آبی در این کشور که متاسفانه کمتر در مورد آن صحبت می شود،سوء مدیریت آبی دولت عراق است.

عبداللطیف رشید، رئیس جمهور عراق، طی یک سخنرانی در وزارت منابع آبی این کشور، به دون هیچ اشاره ای به این حقیقت که در اثر بی تدبیری مقامات آبی کشورش ۶۰ درصد آب های در دسترس این کشور به هدر می رود ، عامل بحران کمبود آب در عراق را کشورهای همسایه معرفی کرد.

آدرس های نادرست دولت عراق و محافل فرصت طلب در موضوع بحران آب در عراق دامن ایران را نیز گرفته که بدون توجه به حقایق و ارقام با طرح ادعاهای واهی قصد بر انگیختن احساسات ملت عراق بر علیه جمهوری اسلامی را دارند بوق های تبلیغاتی خصمانه به ویژه در فصل گرما و رنج مردم عراق از نبود توانمندی های خدماتی و برق، این موضوع را در تعقیب اهدافی خاص برای تحریک وشوراندن جامعه عراق علیه ایران مطرح می کند، در حالی که تنها منشأ ۷ درصد آب ورودی به عراق از ایران است و دلیل اصلی کمبود آب درعراق احداث سدهای متعدد بر بالادست رودخانه‌های دجله و فرات توسط ترکیه است. آیا ایران مقصر است ؟

قبل از هر چیز باید بدانیم که معاهدات و قراردادهای آبی میان کشورها با توجه به عوامل وتغییرات اقلیمی و افزایش تعداد جمعیت جزو آیات محکمات نیست که باید در طول اعصار دستخوش تغییر نباشد.این معاهدات باید حداقل هر ۲۰ سال یکبار با توجه به داده های جدید اقلیمی و جمعیتی به روز شوند.

اساساً منشا ورود آب های ایران به عراق چیست؟ آیا غیر از باران سرمنشا دیگری هم وجود دارد ؟ اگر باران نبارد، چگونه می توان آب با همان مقادیر مقرر در معاهده آب بین دو کشور، به رودخانه های عراقی پمپاژ کرد؟ باید واقع بینانه و به دور از خیال پردازی و سیاست زدگی فکر کنیم، به خصوص که تبعات بحران آب به مراتب بیشتر از دیگر بحران ها است.

در رابطه با عراق، اساساً میزان درآمد آبی که از ترکیه وارد عراق و سوریه می شود در حد کفاف نیست و از همه بدتر ترکیه برای تشدید بحران اقدام به سد سازی می کند که باعث شده درصد زیادی از سهم این کشور قطع شود و مشکلات اقتصادی و اجتماعی فراوانی را به بار آورد

معمولا کشورهای آب‌خیز کشورهای فقیری هستند زیرا توانایی‌های مادی و ایده‌های هوشمندانه ندارند و فساد و جهل اداری وجود دارد در حالی که کشورهای که از توانائی های مادی بهره مندند با استفاده از تکنولوژیهای مدرن توانسته اند بر مشکل آبی خود چیره شوند.

در رابطه با عراق، اساساً میزان درآمد آبی که از ترکیه وارد عراق و سوریه می شود در حد کفاف نیست و از همه بدتر ترکیه برای تشدید بحران اقدام به سد سازی می کند که باعث شده درصد زیادی از سهم این کشور قطع شود و مشکلات اقتصادی و اجتماعی فراوانی را به بار آورد.

علل بحران بی‌سابقه‌ای شدید آب عراق: علل خارجی و داخلی

علل خارجی

• تغییر اقلیم: منطقه غرب آسیا بیشترین تاثیر را از تغییرات اقلیمی دارد که عمدتاً دچار خشکسالی است و دمای بالایی را به ثبت رسانده است وبر جمعیت و کشاورزی منطقه تاثیر نهاده است.
• ساخت سدها در ترکیه و سوریه. در اینجا باید منصفانه به نقش ایران نیز اشاره کرد هرچند سهم ایران در کاهش آب بسیار ناچیز بوده.

علل داخلی
• عرضه و تقاضای آب:مقدار آب مورد نیاز برای تامین نیازهای عمرانی، کشاورزی و صنعتی ۶۶.۸ میلیارد مترمکعب است. در حالی که مقدار آب قابل دسترسی در سال ۲۰۲۵، ۴۳ میلیارد متر مکعب خواهد بود. علاوه بر ان کیفیت آب رودخانه ها با رفتن به سمت جنوب بسیار بدتر می شود و میزان نمک های محلول در بصره را به ۲۰۰۰ ppm می رسد.

• شبکه های توزیع آب شرب و فاضلاب: این شبکه ها بسیار ضعیفند راندمان آنها از ۳۲ درصد تجاوز نمی کند در حالی که میزان تقاضا برای آب ۱۱ میلیون متر مکعب در روز است وتامین آب در حال حاضر نصف این مقدار است. ۱۴ شهر از مجموع ۲۵۲ شهر در عراق دارای سرویس فاضلاب هستند و میزان آب تصفیه شده تنها به ۸ درصد جمعیت خدمات رسانی می کند، شبکه های فاضلاب فرسوده و نیاز به تعمیر و بازسازی دارند زیرا ۷۰ درصد آب این شبکه بدون تصفیه به رودخانه ها نشت می کند. کیفیت نامناسب آب شرب و شبکه های فاضلاب باعث اختلاط فاضلاب با آب آشامیدنی و شیوع بیماری ها شده است.

• کیفیت آب : مقدار مواد نمکی محلول شده در رودخانه دجله در مرز عراق و ترکیه در محدوده ۲۸۰ میلی گرم در لیتر قابل قبول است. با این حال، وقتی به سمت جنوب می رویم، به طرز چشمگیری افزایش می یابد.

• بیابان زایی: کوچک شدن تشعبات رودخانه ها، بدتر شدن کیفیت آب آنها و افزایش شوری خاک منجر به تبدیل ۴۵ درصد از اراضی عراق به مناطق خشک لم یزرع شده است واین منجر به افزایش طوفان های گرد و غبار و کوچک شدن زمین های زراعی به میزان ۴۰ درصد که در فاصله سال های ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۹ نزدیک به ۲۰ هزار نفر مجبور به ترک زمین های خود شدند.

• احیای مردابها یا اهوار : خشک شدن اهوار منجر به تغییرات زیست محیطی شده در نتیجه برای بهره برداری از بخشهایی از این منطقه برای عملیات سرمایه گذاری نفتی و کشت نسبی توسط برخی از شهروندان، بازسازی کامل منطقه میسر نیست.

• مدیریت منابع آب: پس از سال ۲۰۰۳، مقامات فاقد صلاحیت، نهادهای دولتی مرتبط با مدیریت منابع آب را به دست گرفتند که منجر به تشدید بحران شد و فقدان صلاحیت باعث شد تا وزارت منابع آب عراق هیچ تلاشی برای مذاکره با کشورهای همسایه در مورد تامین حق آبه عراق انجام دهد. وکار تعمیر و نگهداری پروژه های آبیاری و زهکشی را کنار بگذارد. برخی از مقامات این وزارتخانه برای نیل به منافع شخصی به اراضی خارج از محدوده آبیاری سهام آب اعطا ونسبت به ذخیره سازی آب در سدها بی توجهی کردند. علاوه بر این زمین های باتلاق کم عمق را زیر آب بردند که موجب غلظت شوری در این مناطق شد.

راهکارهای مقابله با بحران آب در عراق:

آنچه بیشتر از همه اهمیت دارد این است که باید ملاحظات سیاسی و شرایط اقلیمی به دور از جنجال و هیاهو را در نظر گرفت و با روش های انسانی مناسب این بحران را که در اصل یک بحران فصلی و موسمی است پشت سر گذاشت و هر سه کشور در کم آبی شریک باشند؛ یعنی اگر اگر ایران و حتی ترکیه می خواهند سد بسازند یا پروژه هایی را اجرا کنند باید این اقدامات بر این اصل باشد به ویژه اینکه روابط ایران و عراق بر منافع متمایزی استواراست که کاملا الگوی متفاوتی نسبت به روابط عراق وترکیه دارد.

عراق باید مشوق هایی را ارائه دهد که طرف ترکیه ای را برای مشارکت موثر ترغیب کند، مانند معامله کاهش قیمت نفت وارداتی به ترکیه، در مقابل آب.

کلیه کشورهای همجوار آبی باید بدون توجه به تغییرات سیاسی وبا تکیه بر موارد ذیل یک برنامه راهبردی مدیریت آب را بر مبنای موارد زیر تهیه کنند:

احیای موسسات مرتبط با آب و نوسازی تصفیه خانه ها، شبکه های آبیاری و توزیع آب.

تدوین برنامه آگاهی عمومی همچنین برنامه های آموزشی برای کارکنان.

با در نظر گرفتن عرضه و تقاضا ، استفاده از منابع غیر سنتی مانند پساب های تصفیه شده و برداشت آب ضروری است.

تشویق بخش خصوصی در امر سرمایه گذاری در حوزه آب/ تهیه یک پلان همکاری روشن با سایر وزارتخانه های ذیربط /استفاده از روش های نوین کاهش تلفات وبه هدر رفتن آب / بازسازی و توسعه شبکه های آبیاری و توزیع آب واستفاده از کانال های بسته برای کاهش تلفات آب/ توسعه و نگهداری شبکه های آبیاری و زهکشی/ کاهش مصرف کودهای شیمیایی /عدم تمرکز مدیریت/ توسعه خدمات با استفاده از تکنولوژی روز وایجاد کارخانه های تصفیه فاضلاب برای پوشش مصرف روزافزون آب/ کشت محصولاتی که آب کمتری مصرف می کنند ودر مورد سایر محصولات دیگر بهتر است آنها را در اقلام وارداتی قرار داد،اما متاسفانه آنچه که امروز می بینیم برعکس است.