بازار؛ گروه بین الملل؛ امیرعبداللهیان که به پاکستان سفر کرد و با مقامات این کشور دیدار کرد و در پایان مذاکرات، سند برنامۀ راهبردی همکاری‌های تجاری ۵ سالۀ ایران و پاکستان برای سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۸ امضا شد.
امیرعبداللهیان در دیدار با وزیر خارجۀ پاکستان گفته: «تکمیل خط لولۀ گاز ایران و پاکستان را در راستای منافع دو ملت می‌دانیم. آمادۀ ایجاد منطقۀ ویژه اقتصادی و منطقه آزاد در نقطۀ مرزی ریمدان هستیم.» وزیر خارجه پاکستان هم گفته: شاهد همگرایی خوبی بین ایران و پاکستان هستیم. مرزهای ایران و پاکستان باید به نماد ثبات و صلح تبدیل شود. در مذاکرات امروز دربارۀ تبادل زندانیان و آزادی ماهی‌گیران و لنج‌های آنها توافق کردیم.
ایران و پاکستان دارای مرزهای مشترک و منافع استراتژیک در اوراسیا هستند. تهران و اسلام‌آباد هر دو علاقه‌مند به تقویت همکاری‌های خود در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و غلبه بر اختلافات خود برای بهره‌برداری از چندین فرصت مانند مشارکت با چین و دیگر بازیگران منطقه‌ای هستند.
ایران و پاکستان با بیش از ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک، دارای مجموعه‌ای از منافع و نگرانی‌های متقابل هستند. دو کشور دارای اشتراکات فرهنگی و مذهبی بی‌شماری هستند که فراتر از مرزهای دو کشور همسایه است و می‌تواند زمینه‌ای برای نزدیکی بیشتر و همکاری در موضوعاتی مانند کریدورهای ارتباطی، روابط با چین، پناهجویان و مبارزه با افراط‌گرایی، مواد مخدر و قاچاق انسان و سلاح باشد. باید مانورهای نظامی منظمی را که سالانه توسط ارتش آنها انجام می‌شود، اضافه کرد. برخی از زمینه‌هایی که می‌توان سطح روابط را ارتقا داد در ادامه بررسی می‌شود.
کریدورهای ارتباطی و روابط با چین
کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان از کریدورهای جنوبی خود برای دسترسی به دریاهای آزاد استفاده می‌کنند. برای این کار باید از ایران و پاکستان عبور کنند. پروژه‌های توسعه‌ای در گوادر و چابهار برای آغاز همکاری بین دو بندر در حال پیگیری است.
در سال‌های اخیر، هر دو کشور تلاش‌هایی برای ایجاد ارتباط بین این دو با جاده‌ها و راه آهن انجام داده‌اند. این زیرساخت توسط چین سرمایه گذاری شده و در گوادر تحت پروژه کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) در حال ساخت است. همچنین با اجرای برنامه ۲۵ ساله ایران و چین برای توسعه چابهار، این امر می‌تواند زمینه را برای همکاری دو کشور در زمینه ترانزیتی و سایر پروژه های مرتبط فراهم کند.
بازیگران منطقه‌ای ممکن است از پروژه‌های مشترک با پاکستان سود ببرند. این کشور از سال ۲۰۱۰ بخشی از همکاری اقتصادی منطقه‌ای آسیای مرکزی (CAREC) بوده و سرمایه گذاری‌هایی را از بانک توسعه آسیایی (ADB) دریافت کرده است. کریدور CAREC از چین و تاجیکستان می‌گذرد و به پاکستان می‌رسد. اسلام آباد ممکن است دسترسی کشورهای آسیای مرکزی را از طریق بنادر گوادر، قاسم و کراچی به بازارهای جهانی فراهم کند.
با این وجود، پاکستان احتمالاً تنها کشوری است که می تواند کریدورها را از طریق افغانستان تضمین کند. قابل ذکر است که چندین پروژه CAREC در رابطه با افغانستان وجود دارد، مانند کریدور اقتصادی کابل-کراچی و بزرگراه پیشاور-تورخم.
همکاری امنیتی
با وضعیت کنونی افغانستان، دو کشور ایران و پاکستان که مرزهای طولانی با افغانستان دارند نگرانی‌های متقابلی در مورد تشدید ناامنی و نفوذ گروه‌های افراطی در کشورهای خود دارند. این امر مستلزم ایجاد مکانیسم‌های مشترک برای جلوگیری از جذب نیرو توسط گروه‌های مذکور است. طی سال‌های گذشته، همکاری‌های امنیتی مداوم در امتداد مرز و تبادل اطلاعات به دو کشور این امکان را داده است که گروه‌های ضد امنیتی را در مسیر خود کوتاه کنند.
همچنین، وضعیت افغانستان به معنای سرازیر شدن سیل پناهجویان به هر دو کشور است. ایران و پاکستان در سال‌های گذشته که افغانستان درگیر جنگ و ناامنی بوده است، همواره بیشترین تعداد پناهجو را پذیرفته‌اند. بنابراین باید تدابیری برای انتقال تجربیات و یافتن راهکارهایی برای توقف جریان مهاجرت اندیشید.
وضعیت امنیتی و اقتصادی در افغانستان مشکلات معیشتی را برای بخش بزرگی از مردم این کشور ایجاد کرده است. این موضوع می‌تواند مسائل مشترکی را برای ایران و پاکستان ایجاد کند.
کنترل ناکافی استفاده از سلاح در جامعه توسط دولت مرکزی احتمالاً به دلایل مالی باعث افزایش قاچاق در امتداد مرزهای ایران و پاکستان می‌شود. قاچاق انسان به این دو کشور نیز به دلیل فرار پناهجویان از افغانستان افزایش یافته است. در عین حال، مانند سال‌های گذشته، هر دو کشور قربانی قاچاق عظیم مواد مخدر از افغانستان بودند.
چشم انداز تجاری بین دو کشور
بر اساس سند چشم انداز اقتصادی ایران که توسط بانک جهانی در اکتبر ۲۰۲۱ منتشر شد، تولید ناخالص داخلی این کشور از منفی ۶ درصد در سال ۲۰۱۸ به ۳.۱ درصد در سال ۲۰۲۱ رسیده و در این میان، بخش نفت ۱۱.۲ درصد و صنعت ۷.۱ درصد رشد داشته است. طی یک سال گذشته، پاکستان رتبه نهم صادرات ایران را به خود اختصاص داده که نشان دهنده رشد ۲۲ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۰ است.
در حال حاضر حجم زیادی از برنج و پوشاک ساخت پاکستان به بازار ایران وارد می‌شود. بزرگترین مانع بر سر راه تجارت دو کشور تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی آمریکاست. برای غلبه بر این موضوع، ایران پیشنهاد ایجاد اتاق‌های تهاتر کالا را داده است
با توجه به چشم‌اندازهای مثبت اقتصاد ایران، امید زیادی برای بهبود تجارت با پاکستان پس از کاهش فشارهای ناشی از کووید-۱۹ و تحریم‌های آمریکا در کنار برنامه‌های ایران برای افزایش تجارت با این کشور وجود دارد. برخی از این مسیرها عبارتند از راه آهن چابهار-گوادر، مسیر دریایی بندرعباس-چابهار-گوادر-کراچی و بالعکس و مسیرهای هوایی کراچی-کویته-زاهدان-چابهار و کراچی-کویته-زاهدان-مشهد.
همچنین هیچ مانعی برای واردات کالاهای پاکستانی مانند برنج، شکر و منسوجات وجود ندارد، زیرا در حال حاضر حجم زیادی از برنج و پوشاک ساخت پاکستان به بازار ایران وارد می‌شود. بزرگترین مانع بر سر راه تجارت دو کشور تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی آمریکاست. برای غلبه بر این موضوع، ایران پیشنهاد ایجاد اتاق‌های تهاتر کالا را داده است.
در نهایت، اگر نگرانی‌های دوجانبه کنار گذاشته شود، آشکار خواهد شد که فرصت‌های تجاری بین دو کشور بسیار زیاد و ریشه‌دار است. تفاوت‌های اندکی که باقی می‌ماند تنها به دلیل نابرابری در اقدامات انجام شده و برای برهم زدن حسن همجواری بین آنها نیست.
هر دو کشور دارای ویژگی‌های هویتی عمیقی هستند و هر دو جمهوری اسلامی مبتنی بر اسلام و دموکراسی را انتخاب کرده‌اند. با نزدیک شدن ایالات متحده به هند، افزایش تجارت بین ایران و پاکستان آنها را مصمم‌تر برای همکاری با چین می‌کند. پروژه‌های موجود، همراه با پروژه ریلی ITI (کریدور حمل و نقل ریلی ECO) که از استانبول به تهران و از تهران به اسلام آباد می‌رود، ضروری است. همه موارد فوق مسیری را برای هر دو طرف ایجاد کرد تا راه‌هایی را که از طریق آنها می‌توانند از نظر استراتژیک همکاری کنند، بررسی کنند. نخبگان هر دو کشور باید محرک و مشوق این اقدام حیاتی باشند.
اهمیت خط لوله صلح
در ۱۷ مارس ۲۰۲۲، شوکت فیاض احمد تارین، وزیر دارایی پاکستان اظهار داشت که پاکستان علاقه‌مند به احیای پروژه صلح با ایران با نهایی شدن برجام است. علاوه بر این، اسلام آباد شراکت‌های جاری با شرکت‌های روسی در حوزه نفت و گاز را متوقف نخواهد کرد. پاکستان یازدهمین واردکننده بزرگ گاز طبیعی مایع (LNG) در جهان است.
برای پاسخگویی به تقاضای داخلی، اسلام آباد چندین پایانه واردات LNG ایجاد کرد. این کشور دارای یک سیستم خط لوله گاز گسترده به طول بیش از ۱۰۰ هزار کیلومتر برای توزیع داخلی است. از آنجایی که واردات LNG بسیار گران‌تر از عرضه از طریق خطوط لوله منطقه‌ای است، پاکستان مشتاقانه منتظر اجرای چندین پروژه زیرساختی با کشورهای همسایه است.
طرح احداث خط لوله واردات گاز ایران در پاکستان، خط لوله صلح، به دلیل تحریم‌های اعمال شده علیه تهران به حالت تعلیق درآمده است. شوکت فیاض احمد تارین، وزیر دارایی پاکستان، گفت که توافق بین المللی برای تمدید برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به اسلام آباد اجازه می‌دهد تا پروژه خود با تهران را از سر بگیرد. تارین تأکید کرد که ارزان‌تر از واردات LNG خواهد بود و واردات گاز ایران به نفع اقتصاد پاکستان خواهد بود.
در سال‌های اخیر، پاکستان برای بهبود امنیت انرژی خود به روسیه نزدیک‌تر شده است. مقامات این کشور معتقدند که به خطر انداختن روابط با روسیه بسیار گران است. تارین ابراز امیدواری کرد که مقامات روسی به زودی برای نهایی کردن قرارداد خط لوله گاز پاکستان استریم پس از سفر نخست وزیر عمران خان به مسکو به زودی به کشورش سفر کنند. گروهی از شرکت‌های روسی این خط لوله را خواهند ساخت و هزینه آن بیش از ۲ میلیارد دلار برآورد شده است.
علاوه بر این، وزیر نفت تاکید کرد که پروژه خط لوله مشترک در حال حاضر توسط شرکت‌های روسی در دست ساخت است و LNG را از جنوب پاکستان به شمال آن منتقل می‌کند. تارین در توجیه این توافق گفت که این موضوع قبل از بحران اوکراین امضا شده و در حال حاضر این بهترین جایگزین برای پاکستان است. البته، تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه ممکن است ساخت خط لوله گاز پاکستان استریم (PSGP) و پروژه خط لوله گازپروم شرکت دولتی انرژی روسیه در آب‌های دریایی پاکستان را تهدید کند.
پاکستان تقاضای داخلی فزاینده‌ای دارد که این کشور با واردات LNG پاسخ می‌دهد. از آنجایی که واردات گاز از کشورهای همسایه از طریق خطوط لوله ارزان‌تر است، پاکستان به دنبال شرکای در اوراسیا و نیز ایران است که احتمالا نیازهای آن را برآورده کند
پاکستان همچنین در خط لوله ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند (TAPI) مشارکت دارد. این پروژه پس از سقوط حکومت غنی در افغانستان به تعویق افتاد. امارت اسلامی طالبان که قدرت را در افغانستان به دست گرفت، به احیای این پروژه علاقه نشان داد و کرملین پیشنهاد کرد که روسیه ممکن است از آن حمایت کند.
اروپا به دنبال جایگزینی گاز روسیه با LNG از ایالات متحده، خاورمیانه و آفریقا است. در نتیجه، به دلیل درآمدهای جذاب‌تر، بخشی از نفت و گازی که قبلاً به آسیا تحویل داده می‌شد، ناگهان به دنیای غرب هدایت شد. کشورهای حوزه خلیج فارس که پاکستان نیز از آنها منابع انرژی وارد می‌کند، قاطعانه اعلام کردند که افزایش تولید در سطحی که در شرایط کنونی مورد نیاز بود امکان‌پذیر نیست.
پاکستان تقاضای داخلی فزاینده‌ای دارد که این کشور با واردات LNG پاسخ می‌دهد. از آنجایی که واردات گاز از کشورهای همسایه از طریق خطوط لوله ارزان‌تر است، پاکستان به دنبال شرکای در اوراسیا و نیز ایران است که احتمالا نیازهای آن را برآورده کند.
پاکستان قصد دارد به یک مرکز ترانزیت منطقه‌ای برای انرژی و تجارت تبدیل شود. همانطور که ترکیه که زیرساخت‌های خود را برای بهره برداری از موقعیت ژئواستراتژیک خود و تبدیل شدن به رابط بین آسیا و اروپا توسعه داده است، اسلام آباد نیز در حال توسعه زیرساخت‌های خود برای تبدیل شدن به کریدوری برای بازارهای اوراسیا است و از روابط نزدیک با چین نیز بهره می‌برد.
در واقع، کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) بخشی از طرح کمربند و جاده (BRI) است و اسلام آباد با پکن قرارداد تجارت آزاد دارد. منابع انرژی می‌تواند از طریق پاکستان از آسیای مرکزی و خاورمیانه به افغانستان و چین برسد. افغانستان محصور در خشکی به منابع انرژی و دسترسی به آب‌های دریای آزاد دست خواهد یافت. از سوی دیگر، چین راه‌های جایگزین برای آب‌های مورد مناقشه در اقیانوس هند و اقیانوس آرام به دست خواهد آورد.
نظر شما