رویکرد جدید منطقه ای با سفر اردوغان به خلیج فارس| رشد روابط سیاسی با منافع مشترک اقتصادی

بازار؛ گروه بین الملل: اخیرا رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه از شورای همکاری خلیج فارس بازدید کرده و با مجموعه ای از توافقات اقتصادی به کشور خود بازگشته است. سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که پیامدهای گسترده تر سفر او چیست و این پیامدها حاوی چه پیامی برای پنج سال آینده ترکیه هستند؟

اردوغان هفته‌ها پس از کسب یک دوره جدید پنج ساله به عنوان رئیس‌جمهور ترکیه، به همراه هیئتی متشکل از نزدیک به ۲۰۰ مقام تجاری و دولتی از عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر بازدید کرد. اولین سفر رهبر کهنه‌کار به منطقه از زمان پیروزی انتخاباتی‌ او در ماه مه، نقطه اوج یک روند آشتی سریع است که در سال ۲۰۲۲ و پس از سال‌ها تنش در روابط آنکارا با هر دو مرکز اصلی قدرت عرب خلیج فارس، یعنی ریاض و ابوظبی آغاز شد.

در همین راستا، این سفر که طی آن مجموعه ای از قراردادهای سرمایه گذاری چند میلیارد دلاری به امضا طرفین رسید، نگاهی اجمالی به آنچه از سیاست خارجی ترکیه در نیم دهه آینده انتظار می رود بر اساس تجدید روابط و تلاش ها برای همکاری نزدیک تر با عربستان سعودی و امارات و همچنین حفظ روابط قوی با قطر، ارائه داده است.

بازنگری منطقه ای

رهبران کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله اولین مقامات خارجی بودند که به اردوغان پس از پیروزی اخیر در انتخابات تبریک گفتند. حتی قبل از رای‌گیری، کشورهای حاشیه خلیج فارس به دلیل زمین‌لرزه ویرانگری که در ترکیه و سوریه در فوریه رخ داد، کمپین‌های کمک‌های بشردوستانه عظیمی را تشکیل داده بودند که نشان‌دهنده بهبود عمده در روابط اخیر آنها بود. بر همین اساس و به طور گسترده تر، موجی از تغییرات در منطقه و در سیاست داخلی ترکیه، دولت ترکیه را بر آن داشت تا در سیاست های خود در چندین موضوع، از جمله رابطه با رقیب سابق خود یعنی مصر، و دخالت در درگیری ها در سوریه و لیبی، تجدید نظر کند.

آنکارا امیدوار است که هجوم سرمایه گذاری های دولتی و خصوصی خلیج فارس بتواند به کاهش بحران مالی شدید ترکیه کمک کند

وجود پادشاهی های نفت خیز شورای همکاری خلیج فارس و بحران اقتصادی ترکیه، به این کشور انگیزه ای مبرم برای تقویت روابط، به ویژه با کشورهایی که در دهه گذشته به شدت با آن ها برای نفوذ منطقه ای رقابت کرده، داده است؛ به طوری که آنکارا امیدوار است که هجوم سرمایه گذاری های دولتی و خصوصی خلیج فارس بتواند به کاهش بحران مالی شدید این کشور کمک کند.

اردوغان در حالی که به امارات سفر کرد، قراردادهایی به ارزش ۵۰ میلیارد دلار در ۱۳ بخش از جمله انرژی، حمل و نقل، زیرساخت، دفاع و هوش مصنوعی با مقامات این کشور عربی امضا کرد. در عربستان سعودی نیز، تمرکز اصلی رهبر ترکیه بر تقویت همکاری های اقتصادی و دفاعی، بر اساس معاملات مربوط به انرژی، سرمایه گذاری، رسانه ها و تولید تسلیحات بود.

همچنین در قطر، سفر اردوغان مصادف با پنجاهمین سالگرد روابط دیپلماتیک ترکیه و قطر مصادف شد، در حالی که تاریخ اخیر به دلیل نزدیکی های ایدئولوژیک این دو کشور در طول بهار عربی و همکاری حیاتی آنکارا با دوحه در طول محاصره قطر توسط عربستان و امارات، کاملاً متفاوت از سایر کشورهای خلیج فارس بوده است.

یادآوری این نکته حائز اهمیت است که اگرچه اردوغان در یک سفر کوتاه از این سه کشور بازدید کرد، اما با هر یک به طور جداگانه دیدار و رویکرد خود را متناسب با منافع آنها تنظیم نمود. امارات و عربستان کشورهایی هستند که هر کدام از زمان قیام های عربی در سال ۲۰۱۱ بر سر مواضع متفاوت خود در مورد اخوان المسلمین، روابط دشواری با ترکیه داشته اند.

روابط آنکارا با ابوظبی پس از گزارش هایی مبنی بر دست داشتن امارات در کودتای ۲۰۱۶ علیه اردوغان سرد شد. قتل جمال خاشقجی روزنامه نگار مخالف سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول، که بنا بر گزارش ها به دستور مقامات ارشد سعودی صادر شده بود، نیز موجب تنش های مشابهی با ریاض شد.

بر همین اساس، هم امارات و هم عربستان سعودی به نوبه خود با حمایت ترکیه از قطر در طول محاصره سه و نیم ساله توسط شورای همکاری خلیج فارس مورد توجه قرار گرفته اند. با این حال، پایان آن محاصره در سال ۲۰۲۱، راه را برای بازسازی روابط با آنکارا باز کرد.

برای رهبران کشورهای خلیج فارس در حالی که این تغییر سریع هنوز در حال انجام است، توافق نامه های اقتصادی و امنیتی که اردوغان در جریان سفر خود منعقد کرده است، حاکی از پیشرفت های بیشتر ترکیه در پنج سال آینده است

برای رهبران کشورهای خلیج فارس در حالی که این تغییر سریع هنوز در حال انجام است، توافق نامه های اقتصادی و امنیتی که اردوغان در جریان سفر خود منعقد کرده است، حاکی از پیشرفت های بیشتر در پنج سال آینده است. در همین راستا، برای رهبران ریاض، دوحه و ابوظبی و همچنین برای اردوغان، مشارکت استراتژیک بلندمدت بین اعضای شورای همکاری خلیج فارس و ترکیه مزایایی را به همراه دارد.

محمد بن سلمان سعودی، محمد بن زاید امارات و تمیم بن حمد قطر، همگی رهبران کشورهای ثروتمند از سرمایه اما وابسته به صادرات انرژی هستند که به دنبال تغییر اقتصاد رانتی و سیستم های سیاسی خود با اصلاحات محدود و اجرای سریع پروژه های اقتصادی برای از بین بردن اقتصاد نفت و گاز خود هستند. شایان ذکر است که در جریان سفر اردوغان، خالد بن عبدالعزیز الفالح، وزیر سرمایه‌گذاری عربستان، از شرکت‌های ترکیه‌ای دعوت کرد تا در طرح اصلاحی چشم‌انداز ۲۰۳۰ این کشور که محور اصلی دستور کار سیاست داخلی محمد بن سلمان است، شرکت کنند.

رئیس جمهور تازه منتخب ترکیه و ولیعهد عربستان، هر دو اهداف بلندمدت داخلی خود را با روابط خارجی خود در هم آمیخته اند

این موضوع مهم است، زیرا رئیس جمهور تازه منتخب و ولیعهد، هر دو اهداف بلندمدت داخلی خود را با روابط خارجی خود در هم آمیخته اند. در حالی که شرکت‌ها و کارگران ترکیه از مشارکت در طرح ۳ تریلیون دلاری با قراردادها و مشاغل سود می‌برند، ترکیه به عربستان، یک شراکت تجاری پیشنهاد می‌کند که می‌تواند مزایای بیشتری از داشتن جریان ثابت نیروی کار و انتقال مواد کم‌هزینه را فراهم کند، ضمن اینکه تلاش برای تقویت همکاری در زمینه تولید تسلیحات نمونه مهم دیگری از این حرکت است.

سفر اردوغان به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در حالی انجام شد که قراردادی بین شرکت تسلیحاتی خصوصی ترکیه بایکار تکنولوجی و وزارت دفاع عربستان برای تولید پهپادهای رزمی آکینجی ارتش سعودی منعقد شد. این شرکت همچنین قرار است خدمات فنی، لجستیکی و آموزشی را به ارتش ارائه دهد. عربستان سعودی نه تنها هواپیماهای بدون سرنشین را به دست خواهد آورد، بلکه ساخت آنها را در خاک خود با کمک ترکیه آغاز خواهد کرد و طبق چشم انداز ۲۰۳۰ نظامی عربستان را تقویت خواهد نمود.

ارزش قرارداد نظامی علنی نشده است، اما هالوک بایراکتار، مدیرعامل بایکار، گفت که این بزرگترین قرارداد صادرات دفاعی و هوانوردی در تاریخ ترکیه است. به طور خلاصه، سفر کوتاه اردوغان به خلیج فارس نشان می دهد که می توان انتظار گسترش همکاری های دوجانبه و منطقه ای را داشت. همچنین، اکنون این سوال مطرح می شود که آیا عادی سازی روابط آنها که اساساً مبتنی بر منطق بهبود روابط اقتصادی است، می تواند به همکاری بیشتر در مورد موضوعات مهم سیاسی دوجانبه در منطقه که اختلافات قابل توجهی بر سر آنها وجود دارد، تبدیل شود؟

در واقع، سرعت نسبتاً بالای نزدیک شدن بین آنکارا، ریاض و ابوظبی، تنش‌های سیاسی اساسی بین آن‌ها را تا حد زیادی حل‌نشده رها کرده است. شرط این است که همپوشانی و منافع متقابل آنها بر اساس استراتژی‌های سرمایه‌گذاری اقتصادی بلندمدت می‌تواند به این روند کمک کند و آنها را تشویق کند تا در سال‌های آینده در سراسر منطقه همکاری بیشتری داشته باشند.

سفر اردوغان به منطقه خلیج فارس نشان می‌دهد که دوران تنش‌های حاد میان آنکارا و خلیج فارس به پایان رسیده است و منافع مشترک اقتصادی در یک استراتژی بلندمدت می‌تواند در واقع منجر به همکاری‌های سیاسی بیشتر در آینده شود

به عنوان مثال، ترکیه و کشورهای خلیج فارس می توانند بر سر طرح های صلح برای سوریه و لیبی با یکدیگر همکاری کنند یا گام های تدریجی برای عادی سازی روابط دشوار خود با طرف های ثالث مانند مصر بردارند. در حال حاضر، مشخص نیست که آیا هر یک از این اتفاق خواهد افتاد یا خیر.

اما، سفر اردوغان نشان می‌دهد که دوران تنش‌های حاد میان آنکارا و خلیج فارس به پایان رسیده است و منافع مشترک اقتصادی در یک استراتژی بلندمدت می‌تواند در واقع منجر به همکاری‌های سیاسی بیشتر در آینده شود.