بازار؛ گروه بین الملل: نشست افتتاحیه «آسیای مرکزی + شورای همکاری خلیج فارس» که در عربستان سعودی برگزار شد، نقطه عطف مهمی در تقویت همکاری های بین منطقه ای بین کشورهای خلیج فارس و آسیای مرکزی است. این اجلاس که توسط عربستان آغاز شد، هدفی چون تقویت روابط در تجارت، اقتصاد، فرهنگ و امور بشردوستانه و در عین حال ساده‌سازی پروژه‌های سرمایه‌گذاری را دنبال کرد.
از آنجایی که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به طور فعال در منطقه سرمایه گذاری کرده اند، این نشست به عنوان بستری برای تحکیم مشارکت ها و ایجاد یک مکانیزم واحد برای تقویت حضور و نفوذ منطقه ای آنها، با وجود فاصله جغرافیایی و چالش های موجود، عمل می کند.
پیشینه اطلاعات و اهداف نشست
در ۱۸ تا ۱۹ جولای ۲۰۲۳، عربستان سعودی میزبان نشست «آسیای مرکزی + شورای همکاری برای کشورهای عرب خلیج فارس» بود. دولت عربستان سعودی این ابتکار را به منظور ارزیابی پروژه‌هایی که پادشاهی‌های عربی خلیج فارس در آسیای مرکزی انجام و اجرا کرده‌اند و ارزیابی همکاری در حوزه فرهنگ و مذهب، ترویج کرد. در واقع، عربستان به عنوان بزرگترین و یکی از تأثیرگذارترین کشورهای منطقه خلیج فارس و بازیگری مهم در جهان اسلام، اهمیت عامل مذهبی به عنوان عنصری وحدت بخش در برقراری ارتباطات سیاسی، اقتصادی و غیره بین طرفین را مورد تاکید و تمرکز قرار داده است.
در نشست «آسیای مرکزی + شورای همکاری خلیج فارس» شرکت کنندگان بر تشدید همکاری در زمینه های مختلف از جمله بازگرداندن زنجیره های تامین مختل شده به دلیل همه گیری، تقویت امنیت غذا، انرژی و آب، توسعه انرژی سبز، رسیدگی به چالش های زیست محیطی، تبادل بهترین شیوه ها و ایجاد مکانیزم های تجاری و سرمایه گذاری مناسب توافق کردند
مقدمات این اجلاس، یک سال پیش زمانی که ریاض میزبان اولین نشست وزیران «شورای همکاری برای کشورهای عربی خلیج فارس_آسیای مرکزی» بود، فراهم شد. در این نشست وزرای خارجه کشورهای حوزه خلیج فارس (عربستان سعودی، امارات، کویت، بحرین، عمان و قطر) و کشورهای آسیای مرکزی (قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان) حضور داشتند؛ در حالی که شرکت کنندگان بر تشدید همکاری در زمینه های مختلف از جمله بازگرداندن زنجیره های تامین مختل شده به دلیل همه گیری، تقویت امنیت غذا، انرژی و آب، توسعه انرژی سبز، رسیدگی به چالش های زیست محیطی، تبادل بهترین شیوه ها و ایجاد مکانیزم های تجاری و سرمایه گذاری مناسب توافق کردند.
حال، اجلاس اخیر که در جده، پایتخت مالی عربستان برگزار شد، با هدف نظام‌مند و نهادینه کردن تعاملات بین کشورهای خلیج فارس و پروژه‌های آنها در آسیای مرکزی برگزار شده است.
تحلیل ژئوپلیتیک:
سرمایه گذاری کشورهای خلیج فارس در آسیای مرکزی
کشورهای خلیج فارس به طور فعال در منطقه سرمایه گذاری کرده و به دنبال تقویت مشارکت های اقتصادی و پروژه های گوناگون بوده اند. به عنوان مثال، قزاقستان حمایت مالی قابل توجهی از صندوق سرمایه گذاری مستقل عربستان دریافت کرده که نشان دهنده فرصت های بالقوه برای همکاری بیشتر است.
ازبکستان نیز موافقتنامه های سرمایه گذاری به ارزش ۱۴ میلیارد دلار را با این کشور بزرگ عربی منعقد کرده و شاهد افزایش سرمایه گذاری های امارات به ویژه در بخش انرژی خود است. افزون بر این، قطر سرمایه گذاری های قابل توجهی در منطقه انجام داده که از آن جمله می توان به پروژه ۱۰۰ میلیون دلاری برای ساخت بزرگترین مسجد در تاجیکستان اشاره کرد.
ظهور فرمت آسیای مرکزی+ اعراب خلیج فارس
ایجاد این قالب یا فرمت نشان دهنده تجمع ژئوپلیتیکی جدید پروژه های بزرگ در منطقه است که توجه بازیگران خارجی مانند روسیه، ایالات متحده، چین، اتحادیه اروپا، ایران و ترکیه را به خود جلب کرده است. شورای همکاری خلیج فارس که به عنوان یک بازیگر خارجی عمل می کند، در حال حاضر به دنبال اتخاذ رویکردی واحد نسبت به کشورهای آسیای مرکزی است؛ در حالی که از لحاظ تاریخی، کشورهای خلیج‌فارس، پروژه‌های تجاری را در منطقه دنبال کرده‌اند که مستقل از یکدیگر عمل می‌کنند.
اجلاس آسیای مرکزی+ اعراب خلیج فارس فرصتی برای تقویت حضور کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در آسیای مرکزی از طریق یک مکانیزم واحد فراهم می کند
این اجلاس فرصتی برای تقویت حضور کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در آسیای مرکزی از طریق یک مکانیزم واحد فراهم می کند.
مبانی مذهبی و فاصله جغرافیایی
عامل دینی یعنی اسلام، نقشی حیاتی در نزدیک کردن کشورهای حوزه خلیج فارس و آسیای مرکزی دارد. با این حال، فاصله جغرافیایی بین دو منطقه یک چالش بوده است که بر رقابت پذیری کلی سرمایه گذاری کشورهای خلیج فارس در آسیای مرکزی تأثیر می گذارد.
با وجود پایگاه مذهبی قوی، دیگر بازیگران خارجی مانند چین و روسیه در منطقه تأثیرگذارتر و پرنفوذتر بوده اند. بر همین اساس، نظارت بر توسعه وضعیت برای درک پیامدهای بلندمدت این فرمت ضروری خواهد بود.
رقابت بازیگران مختلف در آسیای مرکزی
روسیه به این منطقه به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از «خارج نزدیک» و فضای حیاتی خود می نگرد، در حالی که این موضوع موجب شده که مسکو در طول سال ها اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان پیمان امنیت جمعی را برای تقویت همکاری های اقتصادی و نظامی با جمهوری های محلی ایجاد و ترویج کند.
همزمان، طرح کمربند_جاده چین که در سال ۲۰۱۳ آغاز شد، سرمایه‌گذاری‌های مالی قابل‌توجهی را برای توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و ثبات منطقه انجام داده و موقعیت پکن را به عنوان یک شریک تجاری بزرگ مستحکم کرده است. اولین اجلاس سران چین_آسیای مرکزی که در ماه می ۲۰۲۳ برگزار شد، مشارکت پکن در منطقه و ضرورت جمهوری‌های آسیای مرکزی برای حمایت مالی و سرمایه‌گذاری چین را تایید کرد.
در میان این سناریوی ژئوپلیتیکی، ایالات متحده نیز با استفاده از قدرت نرم خود و ارائه فرصت‌های همکاری جایگزین به جمهوری‌های آسیای مرکزی که بین منافع رقیب روسیه و چین گرفتار شده‌اند، نقشی حیاتی ایفا کرده است. بروکسل نیز با درک اهمیت استراتژیک هیدروکربن ها و مواد معدنی آسیای مرکزی و هدف افزایش ارتباطات و مشارکت در منطقه، استراتژی جدیدی را اتخاذ کرده است.
یکی دیگر از بازیگران مهم در آسیای مرکزی ترکیه است، که از سازمان کشورهای ترک و وابستگی های فرهنگی با آستانه، تاشکند، بیشکک و عشق آباد برای ترویج پان ترکیسم و ایجاد یک بلوک جایگزین در اوراسیا به عنوان هدف اصلی سیاست خارجی خود استفاده می کند.
در مواجهه با تحریم های غرب، تهران تمرکز خود را به سمت شرق معطوف کرده است و در پویایی آسیای مرکزی برای تقویت همکاری ها با این منطقه مشارکت دارد
حضور و نفوذ ایران در آسیای مرکزی را نمی توان دست کم گرفت. در مواجهه با تحریم های غرب، تهران تمرکز خود را به سمت شرق معطوف کرده است و در پویایی آسیای مرکزی برای تقویت همکاری ها با این منطقه مشارکت دارد. پیشینه مشترک تاریخی، زبانی و فرهنگی مشترک با دوشنبه فرصتی را برای تهران فراهم می کند تا روابط خود را در آن ملت تقویت کند.
با این حال، گسترش ایران فراتر از تاجیکستان است که در مشارکت با سایر کشورهای آسیای مرکزی آشکار است. علاوه بر این، عضویت اخیر تهران در سازمان همکاری شانگهای ممکن است انگیزه ای برای پروژه های گسترده تر و افزایش ارتباطات در منطقه باشد.
نتیجه
نشست آسیای مرکزی+شورای همکاری خلیج فارس، گام مهمی در تقویت همکاری های بین منطقه ای بین کشورهای خلیج فارس و جمهوری های آسیای مرکزی است. هدف عربستان سعودی برای ایجاد این قالب جدید، تقویت روابط در بخش‌های مختلف و ساده‌سازی پروژه‌های سرمایه‌گذاری است.
ظهور فرمت آسیای مرکزی+خلیج فارس، بستری را برای کشورهای حاشیه خلیج فارس فراهم می کند تا به طور جمعی در منطقه آسیای مرکزی اقدام کنند و مزیت رقابتی آنها را افزایش دهند
کشورهای حوزه خلیج فارس در کشورهای آسیای مرکزی سرمایه گذاری کرده اند و فرصت های جدیدی را برای رشد اقتصادی و همکاری در زمینه هایی مانند انرژی، کشاورزی و توسعه زیرساخت ها ارائه کرده اند. بر همین اساس، ظهور فرمت آسیای مرکزی+خلیج فارس، بستری را برای کشورهای حاشیه خلیج فارس فراهم می کند تا به طور جمعی در منطقه آسیای مرکزی اقدام کنند و مزیت رقابتی آنها را افزایش دهند.
در همین راستا، این اجلاس، رقابت فزاینده میان بازیگران مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی در آسیای مرکزی را در تلاش برای استقرار سلطه و تأمین منافع اقتصادی تأیید کرده است. نشست سازماندهی شده در جده فرصتی را برای کشورهای شورای همکاری خلیج فارس فراهم کرد تا خود را به عنوان یک بلوک متحد با علاقه فعال در گسترش حوزه های اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی در آسیای مرکزی مطرح کنند.
افزون بر این، این گردهمایی نشان دهنده هدف کشورهای خلیج فارس برای تقویت همکاری با جمهوری های آسیای مرکزی و تقویت همکاری های بین منطقه ای بیشتر است. همانطور که آسیای مرکزی همچنان توجه قدرت های جهانی مختلفی چون چین، روسیه، ایران، امریکا، اروپا و ترکیه و همچنین اعراب خلیج فارس را به خود جلب کرده، آینده منطقه با اقدامات و استراتژی های بازیگران کلیدی شکل خواهد گرفت. بر همین اساس، چشم‌انداز ژئوپلیتیکی پویا باقی خواهد ماند، در حالی که هر بازیگری به دنبال تامین منافع و نفوذ خود در این بخش مهم از جهان است.
نظر شما