بازار؛ گروه بین‌الملل: اخیرا رئیس‌جمهوری اسلامی ایران ابراهیم رئیسی و شهباز شریف نخست وزیر پاکستان به طور مشترک و به صورت ویدیو کنفرانس بازارچه مرزی مند-پیشین و خط تبادل برق ۱۰۰ مگاواتی پلان-جیوانی را در گذرگاه مرزی «پیشین» واقع در شهرستان راسک افتتاح کردند که نخستین بازارچه از شش بازارچه ای است که بر اساس توافق ۲۰۱۲ میان دوکشور راه اندازی شده است.
بازارچه خرده‌فروشی «پیشین» می‌تواند نقشی اساسی در اقتصاد شهرهای پیشین و راسک و تامین معیشت و انتفاع مالی مرزنشینان ایفا کند. از سوی دیگر در شرایط اعمال تحریم‌ها یکی از راه‌های گذر از مشکلات، توسعه تجارت با کشورهای همسایه است و در همین راستا ایران و پاکستان حجم تجارت دوجانبه ۵ میلیارد دلار در سال را هدف‌گذاری کرده‌اند. بازارچه‌های مرزی تاکنون به شکل یک‌طرفه از جانب ایران و یا پاکستان ایجاد شده و این نخستین بازارچه مشترک بین دو کشور بوده است.
به گفته مسئولان بازارچه مرزی پیشین؛ مرزنشینان می‌توانند هر هفته تا سقف ۴۰۰ دلار بدون تشریفات گمرکی اقدام به تجارت کنند که کالاهای وارداتی شامل ۱۲۰ قلم کالا از پاکستان و دربرگیرنده میوه‌های گرمسیری، برنج و البسه است. مردم مرزی همچنین می‌توانند کالاهایی را از استان صادر کنند که این ظرفیت برای مرزنشینان در شعاع ۵۰ کیلومتری است.
توجه به اقتصاد مرزنشینان می‌تواند نقش ویژه‌ای در رفاه، پیشرفت و توسعه اقتصادی نواحی مرزی، افزایش استانداردهای زندگی مردم و بهبود آن، کاهش فقر، توزیع مناسب درآمد، ایجاد فرصت های شغلی، استمرار و پایداری دوستی و تفاهم طرفین، تسریع همکاری‌های بیشتر بین نواحی مرزی شود. در سال‌های اخیر طرف پاکستانی بازارچه‌های خود را تکمیل کرده و به عنوان یک مطالبه جدی خواستار تکمیل هرچه سریعتر بازارچه‌های ایران شده اند تا روند تجارت با سرعت بیشتری انجام شود.
بازارچه‌های مرزی مشترک طرحی متقابل از سوی دولت‌های ایران و پاکستان برای تشویق همکاری‌های دوجانبه و تجارت فرامرزی قانونی است. البته پیشتر تفاهمنامه افتتاح گذرگاه مرزی جدید و ایجاد شش بازارچه مرزی مشترک بین دو کشور امضا شده است.
تمامی ۶ بازارچه‌ای که در تفاهمنامه‌هایی میان ایران و پاکستان تصویب شده است، هرچه سریعتر باید راه‌اندازی شود که می‌تواند هدف خوبی برای هر دو کشور در حوزه واردات و صادرات باشد. همچنین راه‌اندازی بازارچه‌های مرزی مسیری برای ایجاد اشتغال و به تبع آن ایجاد امنیت منطقه است، بطوریکه طی دو سال گذشته امنیت مطلوبی میان مرزهای دو کشور به وجود آمد که به دلیل توجه به حوزه تجارت مرزی بوده است.
برخی اقدامات از سوی گروه‌های افراطی که در مرز پاکستان حضور دارند، موجب بروز حساسیت‌هایی در منطقه شده است اما مناسبات و مشترکات میان دو کشور می‌تواند از این حساسیت‌ها کاسته و پروژه دشمنان را با شکست مواجه کند. در واقع همکاری بین ساکنان مرزی ایران و پاکستان مانع از دامن زدن به این اختلافات شده و در این راستا تقویت حوزه اقتصادی منطقه می‌تواند، امنیت پایدار را رقم بزند و در همین راستا بخش شرقی سیستان و بلوچستان می‌تواند دروازه توسعه کشور به سمت پاکستان باشد و علاوه بر واردات کالاهای صنعتی و ماشین آلات تخصصی، می‌تواند کالاهای خود را به این کشور صادر کند.
تجارت آزاد لازمه رشد تبادلات اقتصادی ایران و پاکستان
ایران در پی استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۷، ایران نخستین کشوری بود که این استقلال را به رسمیت شناخت و از آن زمان ایران روابط منحصر به فرد و خوبی با این همسایه شرقی خود برقرار کرده است. از نظر منطقه‌ای، ایران نقش پیشرو در سازمان‌های بین المللی ایفا می‌کند که پاکستان نیز یکی از اعضای فعال آن مانند سازمان همکاری های اسلامی، گروه دی ۸، سازمان اکو، گروه ۲۴ و گروه ۷۷ است. سفرهای مکرر رهبران دوکشور به سرزمین‌های یکدیگر و امضای توافق‌نامه های همکاری در زمینه های مختلف از جمله ارتقای سطح همکاری های تجاری به ۵ میلیارد دلار نیز خود گواه تلاش دو همسایه براس رشد روابط تجاری است.
تهران و اسلام آباد برای رشد حجم تعاملات تجاری خود نیازمند امضای تفاهمنامه تجارت آزاد هستند و تغییر تعرفه‌های تجارت ترجیحی به آزاد می‌تواند موجب سرعت‌بخشی به توسعه واردات و صادرات دو کشور شود، چرا که با آغاز تجارت آزاد میان دو طرف، تعرفه‌ها کاهش یافته و شرایط برای صادرات مجدد فراهم می شود و تولیدات ایرانی می‌توانند رهسپار مرزهای دورتر و بازارهای بین‌المللی شوند.
حجم تجارت میان تهران و اسلام آباد حدود ۱ میلیارد دلار در سال است که که تراز تجاری آن عمدتا به سمت ایران سنگینی می کند و صادرات عمده پاکستان به ایران شامل کاغذ و مقوا، غلات، منسوجات، کالاهای پلاستیکی، سبزیجات و میوه است و ایران در قبال آن به پاکستان ماشین آلات الکتریکی، مواد معدنی، نفت، مواد شیمیایی آلی، آهن و فولاد عرضه می‌کند. این در حالی است که عوارض گمرکی بالا بر منسوجات و پوشاک، چرم و کفش، میوه و تره بار و برنج از موانع اصلی توسعه صادرات پاکستان به ایران است.
ایران و پاکستان روابط اقتصادی خود را بر مبنای موافقتنامه تجارت ترجیحی شکل داده اند و بر این اساس هر دو از امتیاز ۱۸ درصد اقلام برخوردار هستند
در حال حاضر، ایران و پاکستان روابط اقتصادی خود را بر مبنای موافقتنامه تجارت ترجیحی شکل داده اند و بر این اساس هر دو از امتیاز ۱۸ درصد اقلام برخوردار هستند. پاکستان در مورد ۳۳۸ مورد به ایران امتیاز داده و ایران نیز متقابلاً امتیاز ۳۰۹ مورد را به پاکستان داده است. دو کشور از چندین سال قبل مذاکره برای تجارت آزاد را آغاز کرده اند اما هنوز به توافق قطعی دوجانبه دست پیدا نکرده‌اند.
آبان ماه گذشته غلامحسین شافعی، رئیس اتاق ایران که در راس هیاتی به پاکستان سفر کرده بود اعلام کرد که توافق تجارت آزاد به زودی میان دو همسایه اجرایی می‌شود. امضای توافق تجارت آزاد ایران و پاکستان و ایجاد یک ثبات تجاری در مقررات و عدم اعمال ممنوعیت‌ها از سوی هر دو طرف در اقلام توافق شده، می‌تواند بسیاری از موانع تجاری را برطرف کند.
برای ارتقای تجارت دوجانبه و تقویت همکاری‌های دو کشور، اقدامات زیادی در گذشته انجام شده است؛ به عنوان مثال در بیست و یکمین نشست کمیسیون مشترک اقتصادی پاکستان و ایران (JEC) به میزبانی پاکستان از ۱۶ تا ۱۸ اوت ۲۰۲۲، هر دو کشور توافق کردند که تعرفه‌های «ضد تجاری» و موانع غیرتعرفه‌ای را برای افزایش حجم تجارت دوجانبه حذف کنند و قرارداد تجارت آزاد (FTA) در شش ماه آینده را برقرار کنند.
همچنین ایران و پاکستان یادداشت تفاهم ۳۲ ماده‌ای را در ژوئن ۲۰۲۲ در جریان کمیته تجارت مشترک که در زاهدان (ایران) برگزار شد، امضا کردند. هر دو طرف توافق کردند که اقداماتی را برای گسترش مبادلات تجاری سالانه تا سال ۲۰۲۳ انجام دهند. پاکستان یک گذرگاه مرزی اضافی را در گابد ریمدان به منظور تسهیل تجارت بین دو کشور عملیاتی کرده است.
پتانسیل های همکاری اقتصادی ایران و پاکستان
پروژه خط لوله گاز ایران به پاکستان در صورت اجرا می‌تواند تحولی در تعاملات دو همسایه رقم زده و آن ها را بیش از پیش به یکدیگر نزدیک کند، چرا که ایران قابلیت و ظرفیت بالایی برای تبدیل شدن به شریک انرژی برای پاکستان دارد. این در حالی است که اجرای این پروژه برای سالیان به تعویق افتاده و تحریم‌های اقتصادی علیه ایران و مشکلات سیاسی میان دوهمسایه مانع از اجرایی شدن آن شده است. ایران پیش از این خط لوله را تا مرز پاکستان تکمیل کرده است و اکنون زمان آن فرا رسیده است که پاکستان نسبت به احداث خط لوله در خاک خود اقدام کند. پروژه خط لوله ایران پاکستان را می‌توان با CPEC مرتبط کرد که انتقال گاز ایران به چین از طریق پاکستان را تسهیل و در نتیجه پاکستان را به مرکز منطقه‌ای تجارت و کریدور انرژی تبدیل می‌کند.
ایران می تواند یک شریک انرژی پایدار و قابل اعتماد برای تامین نیازهای فزاینده پاکستان باشد
اقتصاد جمهوری اسلامی ایران یک اقتصاد در حال گذار و مختلط است که تا حد زیادی به بخش هیدروکربن، نفت، کشاورزی و خدمات وابسته است. ایران با وسعت بازار ۸۵ میلیون نفر و تولید ناخالص داخلی اسمی بیش از ۴۳۰ میلیون دلار یکی از اقتصادهای مهم خاورمیانه است. ایران رتبه دوم ذخایر گاز طبیعی و چهارمین ذخایر نفت خام اثبات شده را در جهان دارد. برهمین اساس ایران می تواند یک شریک انرژی پایدار و قابل اعتماد برای تامین نیازهای فزاینده پاکستان باشد. این در حالی است که ایران به پاکستان اولتیماتوم داده در صورت عدم تکمیل خط لوله صلح تا مارس ۲۰۲۴، علیه پاکستان در مجاری بین‌المللی اقامه دعوی می‌کند و همین موضوع پاکستان را به صرافت تکمیل این پروژه برای در امان مانده از پرداخت غرامت ۱۸ میلیارد دلاری کرده است.
افزون بر این، ، شبکه راه و ریلی (تفتان - دالبدین - نوشکی - کویته) یک اتصال بزرگراهی تأیید شده در پاکستان است. بزرگراهی به طول ۳۷۰ کیلومتر که کویته را به تفتان در مرز ایران متصل می‌کند که البته پیشرفت در این پروژه نیز بسیار کند است. علاوه بر این، شبکه راه آهن استانبول - اسلام آباد - تهران برای اولین بار در هجدهمین شورای برنامه ریزی منطقه‌ای اکو در اسلام آباد در سال ۲۰۰۸ پیشنهاد شد از سال گذشته فعالیت آزمایشی خود را آغاز کرد و در چارچوب ECO پیش‌بینی شد که آن هدف نهایی اتصال آسیای مرکزی به اروپا باشد.
در پی رایزنی‌های ایران و پاکستان با هدف افزایش تبادلات تجاری و تهاتر برای حل مشکلات محدودیت‌های بانکی ناشی از تحریم علیه ایران، دولت پاکستان قانون و ضوابط جدیدی برای استفاده از مکانیزم تهاتر طراحی و تصویب کرد و بدین ترتیب تبادل رسمی تجارت با ایران به کمک مکانیزم تهاتر امکان‌پذیر شد
افزون بر این چابهار که فاصله طولانی با شهر بندری گوادر پاکستان ندارد نیز از ظرفیت‌های همکاری دو طرف است چرا که پاکستان علاقه‌مند به تعامل و عدم رقابت این دو بندر با یکدیگر است چرا که با کمک ظرفیت‌های مکمل خود می‌توانند از طریق تقویت ارتباط از طریق راه آهن، جاده‌ها و خطوط کشتیرانی ظرفیت های تجارت در منطقه را افزایش دهند.
تهاتر کالا کلید حل مشکلات تبادلات بانکی ایران و پاکستان
در پی رایزنی‌های ایران و پاکستان با هدف افزایش تبادلات تجاری و تهاتر برای حل مشکلات محدودیت‌های بانکی ناشی از تحریم علیه ایران، دولت پاکستان قانون و ضوابط جدیدی برای استفاده از مکانیزم تهاتر طراحی و تصویب کرد و بدین ترتیب تبادل رسمی تجارت با ایران به کمک مکانیزم تهاتر امکان‌پذیر شد تا زمینه برای تجارت ۵ میلیارد دلاری فراهم شود که در جریان نهمین اجلاس کمیته مشترک تجاری ایران و پاکستان در آبان ۱۴۰۰ در تهران تصویب شد.
با توجه به این مصوبه، تهاتر پاکستان با ایران و با محوریت اتاق‌های زاهدان و کویته مجاز شده است. همچنین یکی از مشکلات فعلی، ارزهایی است که قابل انتقال به کشور نیستند اما با انجام واردات و صادرات با پول ملی، پرداختی های دو کشور سرعت می یابد که به این ترتیب بسیاری از مشکلات نقل و انتقال بانکی ایران در زمینه تجارت با پاکستان مرتفع می‌شود.
نتیجه
در مجموع، روابط پاکستان و ایران بر اساس منافع متقابل و حمایت از یکدیگر در مبارزه برای توسعه، شکوفایی اقتصادی و امنیت در منطقه است. روابط نزدیک دو کشور نه علیه هیچ کشور ثالثی و نه تهدیدی برای هیچ کشور دیگری است.
هر دو کشور مستقلی بوده و همه تصمیمات را به نفع یکدیگر و به طور کلی منطقه‌ای می‌گیرند. با این حال، پتانسیل همکاری بین دو کشور همسایه بسیار زیاد است و به باور کارشناسان، آینده بسیار روشنی برای روابط پاکستان و ایران وجود دارد و به نفع یکدیگر و همچنین کمک به صلح، امنیت و توسعه منطقه‌ای و جهانی خواهد بود. با توجه به ظرفیت‌های گسترده ایران در تامین خدمات صنعتی و ماشین آلات برای پاکستان و دریافت کالاهای اساسی از این کشور به طور متقابل لازم است نگاه ملی فراگیرتر و جدی‌تری به موضوع راه‌اندازی بازارچه‌های مرزی میان دو کشور شود تا علاوه بر تقویت روابط اقتصادی و افزایش انتفاع مرزنشینان پیوندهای مستحکم‌تری میان این دو همسایه ایجاد شود.
نظر شما