بازار؛ گروه بین الملل: اخیرا سهیل المزروعی وزیر انرژی و زیرساخت امارات در دیدار با وزیر راه ایران مهرداد بذرپاش در حاشیه کنفرانس راه‌آهن خاورمیانه، اظهار کرد که تمرکز امارات توسعه روابط با کشورهای حاشیه خلیج فارس به‌خصوص ایران است و استفاده از کریدور شمال - جنوب از طریق ایران، فرصت مناسبی برای امارات است.
این در حالی است که بذرپاش نیز در سفر خود با تاکید بر برخورداری ایران از موقعیت استراتژیک ویژه خود بهترین مسیر برای حمل‌ونقل ترکیبی کالاها از دبی به سمت بندرعباس و سپس به روسیه و کشورهای آسیانه‌میانه گفته بود کریدور بین‌المللی شمال-جنوب می‌تواند در آینده سهم بالایی از حمل‌ونقل بین‌المللی میان روسیه و کشورهای CIS با هند، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از جمله امارات با اروپا را به خود اختصاص دهد و در حال حاضر در شاخه شرقی از طریق مرزهای سرخس و اینچه برون و در شاخه میانی از طریق بندر امیر آباد فعال است.
افزون بر این نیز، بندر چابهار به عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران که در بخش شمالی دریای عمان واقع شده، به زودی نقش مهمی را در حمل و نقل و ترانزیت کالا از هند به افغانستان و کشورهای آسیای میانه و همچنین اروپا از طریق اتصال به شبکه ریلی ایران از طریق راه آهن چابهار- زاهدان ایفا خواهد کرد.
فراز و نشیب روابط ایران و امارات، از تیرگی روابط تا چرخش ابوظبی به سوی تهران
درپی روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران علی باقری، معاون سیاسی وزیرخارجه ایران در تاریخ سوم آذرماه سال۱۴۰۰ به امارات سفر و با انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک رئیس این کشور دیدار و در خصوص روابط دوجانبه و منطقه‌ای گفت‌وگو کرد.
سفر شیخ طحنون بن‌زاید آل‌نهیان مشاور امنیت ملی امارات‌متحده‌عربی به ایران در آذر ماه ۱۴۰۰ و دیدار با مقامات ارشد ایران، فصلی تازه از روابط دوجانبه را کلید زد. از این سفر مهم یک‌روزه که نقطه عطفی در روابط ایران و امارات، روابط ایرانی- عربی و روابط منطقه‌ای بود، به‌عنوان بخشی از پروسه تنش‌زدایی تهران و ابوظبی یاد می‌شود
این نخستین سفر رسمی یک مقام بلندپایه ایران به امارات پس از یک دوره تنش در روابط است. کمی بعد در ۱۵ آذرماه همان سال شیخ طحنون بن‌زاید آل‌نهیان مشاور امنیت ملی امارات‌متحده‌عربی و برادر محمد بن‌زاید با سفر به تهران و دیدار با مقامات ارشد ایران، فصلی تازه از روابط دوجانبه را کلید زد. از این سفر مهم یک‌روزه که نقطه عطفی در روابط ایران و امارات، روابط ایرانی- عربی و روابط منطقه‌ای بود، به‌عنوان بخشی از پروسه تنش‌زدایی تهران و ابوظبی یاد می‌شود که از سال۲۰۱۹ در دستورکار مقامات دو طرف قرار گرفت. شیخ طحنون بن‌زاید طی سفر به تهران با علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی ایران و ابراهیم رئیسی دیدار و رایزنی داشت.
امارات پس از خارج کردن سفیر خود از تهران در ژانویه ۲۰۱۶ و کاهش سطح حضور در ایران به سطح کاردار، مرداد ماه گذشته اعلام کرد که «سیف محمد الزعابی» به عنوان سفیر ابوظبی در تهران وظایف خود را در سفارت این کشور در ایران از سر خواهد گرفت.
امارات در آن زمان اعلام کرد که این تصمیم در جهت کمک به پیشبرد روابط دوجانبه گرفته شده است؛ به گونه‌ای که منافع مشترک دو کشور همسایه و منطقه را تامین کند. تصمیم برای بازگرداندن سفیر امارات به تهران حدود یک ماه پس از تماس تلفنی «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه ایران و «عبدالله بن زاید» همتای اماراتی وی صورت گرفت که طی آن دوطرف توافق کردند که سفیر امارات در تهران به زودی وظایف خود را از سر بگیرد.
اوایل تابستان گذشته، شخبوط آل نهیان وزیر مشاور امارات عربی متحده در امور خارجه با بیان اینکه ابوظبی به دنبال بازسازی روابط با ایران است، از آغاز تلاش‌های این کشور در جهت اعزام سفیر به تهران خبر داده بود. ناظران تحولات منطقه معتقدند که عدم سخنرانی سران امارات و عمان در نشست جده در همان زمان، سیاست سکوت در مقابل مواضع ضدایرانی بایدن بوده و به معنای مخالفت ضمنی با این رویکرد بوده است.
شبکه خبری الجزیره نیز در تحلیلی در این خصوص نوشت که به عقیده ناظران، ابوظبی منافع تجاری را بر ترس‌های سیاسی خود ارجحیت داده است. بر اساس آمار رسمی گمرک ایران، امارات در صدر فهرست شرکای تجاری تهران در میان کشورهای همسایه قرار دارد و تعاملات تجاری دو کشور در سال ۱۴۰۱ حدود ۲۲ میلیارد دلار بوده است.
در مورد ایران و امارات دیپلماسی اقتصادی و واقعیات جغرافیایی قدرتمندتر و پایدارتر از متغیرهای سیاسی هستند؛ و موفقیت این دو همسایه در مدیریت چالش‌های موجود در روابط دوجانبه و ارجحیت‌بخشی به منافع اقتصادی نسبت به نگرانی‌های سیاسی افق‌های روشنی در تجارت بین دو کشور خواهد گشود
این در حالی است که دیپلماسی اقتصادی و واقعیات جغرافیایی قدرتمندتر و پایدارتر از متغیرهای سیاسی هستند؛ و موفقیت طرف‌های ایرانی و اماراتی در مدیریت چالش‌های موجود در روابط دوجانبه و ارجحیت‌بخشی به منافع اقتصادی نسبت به نگرانی‌های سیاسی افق‌های روشنی در تجارت بین دو کشور خواهد گشود.
از سوی دیگر حضور ۵۰۰ هزار ایرانی در امارات ساکن هستند و حدود ۱۰ هزار شرکت ایرانی نیز در دبی در زمینه های مواد غذایی، آهن، فولاد و الکترونیک وجود دارد و این شرکت‌ها به همراه شرکت‌های مستقر در دبی در سال‌های گذشته نقش برجسته‌ای در دورزدن تحریم‌های آمریکا داشته‌اند و در واقع کاهش مقطعی فعالیت‌های نمایندگی سیاسی این دو همسایه به طور نسبی متاثر از تمایلات سیاسی برخی از کشورهای حوزه خلیج فارس و نگرانی ایران درباره عادی‌سازی کشورهای همسایه با اسرائیل بوده است، اما با این‌حال پس از چندی منافع تجارت با ایران تا حدی برای امارات جذاب بوده است که نه تنها روابط تجاری خود را با تهران هرگز قطع نکرد، بلکه در طی سال‌های اخیر این روند مسیر رو به رشدی را طی کرده است.
چنین تغییراتی در رویکرد امارات در موضوعاتی چون سوریه و یمن نیز مشهود است، چرا که اکنون پس از گذشت قریب به هشت سال از جنگ یمن و صرف میلیاردها دلار هزینه برای سرنگونی دولت قانونی آن، ابوظبی به‌تدریج سعی کرده تا مسیر خود را از متحد راهبردی‌اش در منطقه خلیج فارس یعنی عربستان سعودی جدا کند و پس از عادی‌سازی روابط میان ایران و سعودی به نظر می‌رسد ریاض و ابوظبی در حال ربودن گوی سبقت از یکدیگر برای پایان عملیات نظامی یمن و برقراری صلح با دولت نجات ملی هستند.
در خصوص سوریه نیز، امارات که پیش‌تر یکی از حامیان گروه‌های تکفیری و مخالف دولت بشار اسد در سوریه بود و زمینه را برای خروج این کشور از اتحادیه عرب با همکاری تعدادی دیگر از کشورهای عربی فراهم کرد، پس از ناکامی در سوریه به رغم صرف هزینه‌های هنگفت در این کشور با هدف براندازی نظام بشار اسد، از نخستین کشورهایی است که سفارت خود در دمشق را برای احیا و از سرگیری ارتباط بین سوریه با سایر کشورها، بازگشایی کرد.
با نگاهی به موضع‌گیری‌های مقامات امارات پس از ناامید شدن از تحرکات ضد دمشق، می‌توان به خوبی ردپای عوامل اقتصادی را در این زمینه مشاهده کرد. روابط سوریه و امارات یک روابط تاریخی است و قبل از بحران به وجود آمده در سوریه، امارات متحده عربی روابط دوستانه‌ای با دمشق برقرار کرده بود. ابوظبی پیش از سال ۲۰۱۱، دومین سرمایه‌گذار بزرگ در میان کشورهای عربی در سوریه به ویژه در بخش املاک و مستغلات و گردشگری بود و ارزش کل سرمایه‌گذاری‌های امارات در سوریه در ابتدای ۲۰۱۱، بیش از ۲۰ میلیارد دلار بوده است.
دلایلی نظیر ساختار نظام فدرالی امارات و وابستگی متقابل اقتصادی میان تهران و ابوظبی موجب شده است که روابط پرفراز و نشیب میان این دوهمسایه با وجود تعارض منافع و مواضع در خصوص موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی هم چون تعارضات بر سر برقراری رابطه با اسرائیل، پیمان ابراهیم و جزایر سه گانه ایرانی هرگز قطع نشود
در واقع امارات که همواره سرمایه‌گذاری اقتصادی و سودآوری را بر مواضع سیاسی ترجیح داده است، در خصوص ایران نیز چنین سیاست اقتصادی را اتخاذ کرده است. دلایلی نظیر ساختار نظام فدرالی امارات و وابستگی متقابل اقتصادی میان تهران و ابوظبی موجب شده است که روابط پرفراز و نشیب میان این دوهمسایه با وجود تعارض منافع و مواضع در خصوص موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی هم چون تعارضات بر سر برقراری رابطه با اسرائیل، پیمان ابراهیم و جزایر سه گانه ایرانی هرگز قطع نشود.
نمودار روابط تجاری ایران و امارات
از سال ۲۰۱۴ و در پی تشدید تحریم‌های غربی علیه ایران، حجم تجارت ۲ کشور که در آن زمان حدود ۴۰ میلیارد دلار بود، در مدار نزولی قرار گرفت و تا سال ۲۰۲۰ این روند ادامه داشت، اما پس از آن با تقویت تعاملات اقتصادی میان دو همسایه حجم روابط تجاری فی‌مابین اندک اندک در مسیر رشد قرار گرفت. حجم تجارت آنها در سال ۹۹ حدود ۱۲ میلیارد دلار و در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۰ میلیاد دلار و در سال ۱۴۰۱ حدود ۲۲ میلیارد دلار بوده است، اما دو کشور رقم ۳۰ میلیارد دلار را برای تجارت دوجانبه هدف‌گذاری کرده‌اند.
بنابر آمار رسمی، امارات دومین شریک بزرگ تجاری ایران محسوب می‌شود و یکی از دلایل اصلی آن نیز تسهیلاتی که دولت ابوظبی از طریق بانک ها، صدور روادید و تسهیلات گمرکی به تجار ایرانی اعطا می‌کند. همچنین شرکت‌های ایرانی سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در پروژه‌های اماراتی از جمله پروژه‌های آبی در دبی دارند که رقم آن حدود ۲۰ الی ۲۵ میلیارد دلار در سال است.
امارات ۹۰ درصد از حجم تجارت متقابل بین ایران و کشورهای عضو شورای همکاری را به خود اختصاص می دهد و دومین شریک تجاری ایران پس از چین است و ایران نیز چهارمین شریک تجاری امارات محسوب می شود.
از سوی دیگر همکاری تهران و ابوظبی در دورزدن تحریم های نفتی و به فروش رساندن فراورده‌های نفت ایران مسبوق به سابقه است و بنابه اعلام وزارت خزانه‌داری آمریکا، برخی شرکت های اماراتی، به ایران در صادرات فرآورده‌های نفتی به ارزش میلیون ها دلار، کمک می‌کند.
امارات از جایگاه بالایی در بخش انرژی و تجارت در جهان برخوردار است و بسیاری از شرکت‌های ایرانی سرمایه‌های هنگفتی در این زمینه صرف کرده‌اند که خود انگیزه‌ای قوی برای این کشور حاشیه خلیج فارس برای اولویت دادن به منافع اقتصادی بر ترس‌های سیاسی است
ابوظبی با درنظر گرفتن سود اقتصادی ناشی از تجارت با ایران خود به دنبال بازگرداندن حجم روابط اقتصادی با ایران به سال‌های پیش از تنش‌ها است، چرا که امارات از جایگاه بالایی در بخش انرژی و تجارت در جهان برخوردار است و بسیاری از شرکت‌های ایرانی سرمایه‌های هنگفتی در این زمینه صرف کرده‌اند که خود انگیزه‌ای قوی برای این کشور حاشیه خلیج فارس برای اولویت دادن به منافع اقتصادی بر ترس‌های سیاسی است.
کریدور ترکیبی جاده ای-دریایی امارات- ایران – ترکیه
پیش‌تر زمان لازم برای ارسال کالاها از بندر شارجه تا بندر مرسین ترکیه ۲۰ روز طول‌می کشید، اما به واسطه استفاده از مسیر ایران این زمان به ۸ روز رسیده است. در زمان حاضر مجدداً موقعیت برای احیای ترانزیت ایران فراهم شده و فرصت بازیابی اثرگذاری اقتصادی-راهبردی کشور در اقتصاد جهانی محیا است. عبور کالای تجاری سایر کشورها از ایران می‌تواند عوائد اقتصادی و راهبردی متعددی به همراه داشته باشد.
با استفاده از کریدور ایران-امارات-ترکیه با استفاده محموله‌ها از مبدا امارات وارد بندر شهید رجایی شده و از مرز بازرگان به ترکیه می‌رسند. زمان طی این مسیر که پیش از این از بندر شارجه امارات تا بندر مرسین ترکیه طی می‌شد به واسطه ایران به ۸ روز کاهش یافته است. این در حالی است که مسیر دریایی که مستلزم عبور از تنگه باب المندب، دریای سرخ و کانال سوئز بود ۲۰ روز به طول می‌انجامید
با استفاده از این کریدور، محموله‌ها از مبدا امارات وارد بندر شهید رجایی شده و از مرز بازرگان به ترکیه می‌رسند. زمان طی این مسیر که پیش از این از بندر شارجه امارات تا بندر مرسین ترکیه طی می‌شد به واسطه ایران به ۸ روز کاهش یافته است. این در حالی است که مسیر دریایی که مستلزم عبور از تنگه باب المندب، دریای سرخ و کانال سوئز بود ۲۰ روز به طول می‌انجامید.
اوایل سال گذشته نیز چندین کامیون از شمالی ترین منطقه راس الخیمه امارات متحده عربی راهی جنوب به بندر شارجه شدند. رانندگان آنها را سوار بر یک کشتی تخصصی «رول‌آن، رول‌آف» کردند که از خلیج‌فارس به بندرعباس ایران می‌رفت و در پایانه شهید باهنر پیاده شدند و برای بزرگراه‌های چند بانده نسبتاً خوب ایران به‌راه شدند.
آنها در خاک ایران به سمت شمال غربی به سمت مرز کوهستانی با ترکیه حرکت کردند. سپس رانندگان با عبور از مرز بازرگان - گوربولک به سمت جنوب غربی به سمت بندر مرسین ترکیه در دریای مدیترانه حرکت کردند. بنابراین، یک مسیر تجاری جدید ایجاد شد، مسیری که بازیگران منطقه ای در حال جهش از آن هستند و می تواند نوعی روابط تجاری ایجاد کند که روابط مسالمت آمیز را تشویق می کند، زیرا عراق حرکت کامیون های ترانزیت را در داخل مرزهای خود ممنوع می‌کند و مناطق وسیعی از سوریه همچنان ناپایدار و در وضعیت درگیری مسلحانه است و بنابراین با توجه به موقعیت استراتژیک ایران و ایمنی مسیرهای عبوری از آن بهترین گزینه برای ترانزیت است.
این در حالی است که بخش‌هایی از بندرعباس همچنان تحت تحریم‌های آمریکا قرار دارد. با این حال، شواهدی وجود دارد که حداقل در این مورد، کشورهای منطقه ترجیح می‌دهند که ترجیحات آمریکا را نادیده بگیرند.
طبق اعلام سازمان جهانی حمل و نقل جاده ای، مسیری که از ایران می‌گذرد، منطقی و مقرون به صرفه است. حرکت از شبه جزیره عربستان و رسیدن به دریای مدیترانه از طریق این مسیر تنها ۸ روز زمان می برد که بسیار کمتر از ۲۱ روزی است که لازم بود تا از گذر کانال سوئز از خلیج فارس به دریای مدیترانه برسد.
همچنین، براساس گزارش دفتر ریاست جمهوری ترکیه از زمان باز شدن مسیر تجاری ایران، تقریباً ۱۰۰۰ کامیون بین ترکیه و امارات متحده‌عربی رفت‌وآمد داشته‌اند که عمدتاً کالاها را از غرب به شرق حمل می‌کنند. این کالاها شامل کالاهای مصرفی بادوام، مواد غذایی، لوازم آرایشی، ماشین آلات، قطعات یدکی با ارزش میلیون‌ها دلار است. این کریدور ترکیبی آبان ۱۴۰۰ راه اندازی شد و موفقیت‌آمیز بودن آن از نظر هزینه و زمان نسبت به سایر کریدورها در مرحله «تست ران» (نخستین عبور ترانزیتی آزمایشی) به اثبات رسید.
نتیجه
در پی توافق ایران و عربستان برای رفع تنش‌های سیاسی افق‌های بسیار روشن‌تری در کرانه روابط میان تهران و کشورهای حاشیه خلیج فارس من جمله امارت به عنوان یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری ایران وجود دارد که می توان در صورت حل چالش‌های لجستیکی، مشکلات نقل و انتقال پولی میان دو کشور و بازارسازی برای محصولات ایرانی آینده نویدبخش‌تری را برای اعاملات اقتصادی دو کشور متصور شد.
افزون بر این، باتوجه به موقعیت ژئوپلیتیک ایران و تامین دسترسی کشورهای حوزه خلیج فارس به آسیای میانه و نقش آفرینی ایران برای اتصال کشورهای حاضیه خلیج فارس به ترکیه و اروپا از طریق کریدورهای عبوری از ایران،لازم است ایران برای تبدیل شدن خود به هاب منطقه‌ای، لجستیک تجاری را از منظر جدی‌تری نگریسته و با تامین زیرساخت و روساخت لازم ترانزیتی مانند تامین کانتینرهای یخچال‌دار و نوسازی و بهسازی ناوگان جاده‌ای و توسعه شبکه‌های جاده‌ای و ریلی خصوصا در کریدور امارات-ایران- ترکیه گام های لازم را اتخاذ کرده تا این موقعیت ویژه ترانزیتی نصیب کشورهایی چون عراق یا سوریه نشود.
نظر شما