بازار؛ گروه استانها: پروژه راهبردی راه‌آهن خواف در شرق ایران به هرات در غرب افغانستان تکه‌ای مهم از پازل ارتباطی میان کشورهای منطقه است که اجرای آن از سال ۱۳۸۶ کلید خورد تا مسیر ریلی میان خواف واقع در ۲۶۷ کیلومتری جنوب شرقی مشهد را در قالب خط آهنی به طول حدود ۲۲۰ کیلومتر به شهر هرات واقع در شمال غرب افغانستان ایجاد کند.
ایران با سرمایه‌گذاری ۲۰ هزار میلیارد ریالی سه قطعه این راه‌آهن را ساخت تا با اجرای قطعه چهارم آن توسط افغانستان این مسیر ریلی اواخر آذرماه ۱۳۹۹ افتتاح شود اما در این سه سال گذشته، هیچ تردد ریلی بین دو کشور به‌جز یک الی دو تردد آزمایشی، انجام نشده است.
این قطارهای آزمایشی در حالی بر روی ریل قرار گرفتند که قرار بر این بود سالانه حداقل ۳ میلیون تن بار از این مسیر عبور کند.
باوجوداینکه نخستین واگن‌های حامل مصالح ساختمانی از طریق این خط آهن تا خاک افغانستان حمل شد اما در طی چند سال گذشته به دلایل مختلف بهره‌برداری از این خط آهن که با کوتاهی طرف افغانستانی همراه شده است.
این کوتاهی ها موجب شد تا متأسفانه در دوره تغییر و تحول حاکمیت افغانستان، تخریب‌هایی در مسیر ریلی خواف-هرات رخ بدهد و حتی برخی از تجهیزات ریلی این مسیر به سرقت برود.
ترددهای آزمایشی
معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی در این رابطه به بازار گفت: ناوگان ریلی بار در مسیر خواف - هرات با حرکت آزمایشی نخستین قطار باری راه‌آهن در این مسیر راه‌اندازی شده است.
ابوالفضل چمندی گفت: این قطار که ۱۷ واگن دارد روز دوشنبه ۱۸ اردیبهشت‌ماه به صورت آزمایشی از خواف حرکت کرد تا بار موردنظر را در مقصد تحویل دهد.
وی بیان کرد: این خط ریلی به دلیل تغییر و تحولات اخیر در افغانستان توسط برخی گروه‌های ناشناس دچار مشکل شده بود و امکان تردد وجود نداشت اما در ۱۰ ماه گذشته مهندسان و متخصصین ایرانی موفق شدند این خط را آماده بهره‌برداری کنند.
معاون استاندار خراسان رضوی اظهار امیدواری کرد که این اقدام راهبردی و مهم در صنعت حمل‌ونقل کشور که با حمایت و همراهی مجموعه راه‌آهن جمهوری اسلامی و کنسرسیوم ریلی ایران و افغانستان صورت گرفته در چند روز آینده به صورت یک خط امن دایمی برای حمل بار فعال‌شده و بتواند دسترسی جدیدی را برای تجارت بین دو کشور ایجاد کند.
ایران با سرمایه‌گذاری ۲۰ هزار میلیارد ریالی سه قطعه راه‌آهن خواف-هرات را ساخت تا با اجرای قطعه چهارم آن توسط افغانستان این مسیر ریلی اواخر آذرماه ۱۳۹۹ افتتاح شود اما در این سه سال گذشته، هیچ تردد ریلی بین دو کشور به‌جز یک الی دو تردد آزمایشی، انجام نشد
چمندی گفت: ایجاد خط آهن ریلی از خواف به هرات به عنوان یک مسیر جدید؛ افغانستان را به آب‌های گرم جنوب وصل کرده و نقش مهمی در افزایش ترانزیت کالا و بهبود اقتصاد منطقه ایفا خواهد کرد.
ضرورت تامین زیرساخت‌ها
رئیس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی خراسان رضوی در گفت‌وگو با بازار اظهار می‌کند: راه‌آهن خواف ـ هرات که تا ایستگاه «روزنک» افغانستان رسیده ظرفیت مناسبی برای انتقال کالاهای صادراتی به شمار می‌رود؛ اما درباره این مسیر هم چند نکته وجود دارد.
محمدحسین روشنک ابراز می‌کند: نخست اینکه هنوز ظرفیت‌های گمرک«شمتیغ» به طور کامل برای این خط آهن مهیا نشده ست و دوم اینکه واگن‌ها برای انتقال کالاهایی مثل سیمان مناسب است اما درباره مواد غذایی و سوخت نمی‌توان روی این مسیر حساب کرد.
وی می‌افزاید: متأسفانه در حوزه حمل‌ونقل ریلی و صادرات از این طریق به کشورهای همسایه به دلایل مختلف ازجمله کمبود واگن و یا نقص در زیرساخت‌ها با مشکلات فراوانی روبرو هستیم اما با همه این‌ها، اگر زیرساخت‌های گمرکی این مسیر تکمیل شود، بی‌شک در بهبود روند تبادلات کالایی اثرگذار خواهد بود.
روشنک می‌گوید: مسیر ترانزیتی جاده‌ای و مرز دوغارون همواره در طی سال‌های گذشته مهم‌ترین شریان انتقال و صادرات کالا به افغانستان بوده است که هنوز مشکلات آن حل‌نشده است.
وی بابیان اینکه راه‌آهن خواف - هرات راهی بسیار مطمئن و مقرون‌به‌صرفه برای صادرات کالا به افغانستان است می‌افزاید: اما متأسفانه ظرفیت بهره‌برداری از این مسیر هنوز برای تجار فراهم نشده است.
روشنک تأکید می‌کند: به نظرم وقت آن رسیده که به برخی از کاستی‌ها پایان داد زیرا کمبود واگن صادراتی و یا موانع بر سر راه صادرات ریلی موضوع امروز نیست و حدود دو دهه است که این مشکل ادامه داشته و هنوز حل‌نشده است.
راه‌آهن خواف - هرات راهی بسیار مطمئن و مقرون‌به‌صرفه برای صادرات کالا به افغانستان است می‌افزاید: اما متأسفانه ظرفیت بهره‌برداری از این مسیر هنوز برای تجار فراهم نشده است
وی تاکید می کند: اگر گمرک و زیرساخت‌های راه‌آهن خواف مهیا بود شاید در این شرایط بیشترین کمک را به بخش صادرات می‌توانست داشته باشد.
مسیر ارزان و مقرون‌به‌صرفه
رئیس هیئت اجرایی اتاق مشترک ایران و افغانستان نیز درباره اهمیت و آخرین وضعیت تجارت با این کشور همسایه گفت: افغانستان نخستین هدف صادراتی خراسان رضوی است و بیشتر این صادرات توسط بخش خصوصی انجام می‌شود؛ اما تحولات سیاسی در آن کشور طی سال گذشته بر صادرات این بخش اثر گذاشته است.
هادی نبی زاده به بازار گفت: اگرچه رئیس‌جمهور سابق افغانستان و قبل از روی کار آمدن طالبان تمایل چندانی به احداث این خط آهن نشان نمی‌داد و تعلل بسیاری در احداث این پروژه وجود داشت اما باقدرت رسیدن طالبان به دلیل اوضاع شکننده امنیتی و بی‌ثباتی حاکم در این کشور این پروژه مهم مسکوت ماند.
وی افزود: با راه‌اندازی این خط آهن، صادرات ما و به‌خصوص ترانزیت کالایی ما بسیار رشد خواهد کرد؛ چون کالاهایی که باید به سمت چابهار و بندرعباس بروند یا از آن‌طرف به افغانستان وارد شوند، مسیر ارزان‌تر و مناسب‌تری خواهند داشت و رشد و صادرات ترانزیتی بیشتری پیدا خواهیم کرد.
نبی زاده یادآور شد: افغانستان یک ظرفیت مغتنم برای اقتصاد کشور و به‌ویژه خراسان رضوی به شمار می‌رود و بخشی از ظرفیت‌هایی که امروز در عرصه تولید و صادرات خراسان رضوی شکل‌گرفته، در پیوند با تعاملات تجاری و اقتصادی دو کشور است اما در حال حاضر به دلایل مختلف طالبان تمایل بیشتری برای تأمین کالا از کشور پاکستان نشان می‌دهد و کاهش تعرفه‌های صادراتی برای کالاهای پاکستانی در مقایسه با کالاهای ایرانی خود گواه این مدعاست.
فرصت مغتم
احسان طوسی یکی از کارشناسان اقتصادی نیز در گفت‌وگو با بازار اظهار می‌کند: راه‌آهن خواف - هرات در توسعه منطقه نقش مستقیم دارد و سبب تکمیل و توسعه شبکه ریلی کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اکو، افزایش ترانزیت کالا از کشورهای آسیای میانه به اقیانوس هند و آغازی برای ایجاد یک کریدور بین‌المللی در مسیر شرق به غرب و شمال به جنوب بازرگانی جهان را در پی دارد همچنین موجب احیای«جاده ابریشم» از طریق ریلی و اتصال خط آهن چین به ایران از طریق افغانستان می‌شود.
افغانستان یک ظرفیت مغتنم برای اقتصاد کشور و به‌ویژه خراسان رضوی به شمار می‌رود و بخشی از ظرفیت‌هایی که امروز در عرصه تولید و صادرات خراسان رضوی شکل‌گرفته، در پیوند با تعاملات تجاری و اقتصادی دو کشور است اما در حال حاضر به دلایل مختلف طالبان تمایل بیشتری برای تأمین کالا از کشور پاکستان نشان می‌دهد
وی ابراز می‌کند: طرح راه‌آهن خواف - هرات نه تنها موجب اتصال ریلی ایران و افغانستان شده بلکه تکمیل‌کننده مسیری دو هزار کیلومتری در کریدور ریلی شرق به غرب جهان از چین، ازبکستان، افغانستان، ایران، ترکیه و اروپا است.
طوسی اذعان می‌کند: همچنین افغانستان به عنوان کشوری محصور در خشکی بدون دسترسی به آب‌های آزاد جهان، بااتصال به شبکه ریلی ایران و بنادر جنوبی کشورمان از مسیری امن برای ارتباط با اروپا برخوردار می‌شود.
این فعال اقتصادی ابراز می‌کند: اگرچه طبق پیش‌بینی‌های انجام‌شده با بهره‌برداری این خط آهن قرار بود در کوتاه مدت سالانه دو میلیون تن کالا و ۲۰۰ هزار مسافر در این مسیر جابه‌جا و از حجم ترافیک کامیون در مرز دوغارون و هزینه‌های ترانزیت کاسته شود اما متاسفانه تاکنون این برنامه‌ها محقق نشده است.
وی با اشاره به این موضوع که خط آهن جدید خواف – هرات ممکن است به یکی از اجزای کلیدی پروژه ۲ میلیارد دلاری «کریدور خط آهن پنج کشور» تبدیل شود افزود: در این کریدورخط آهن با عبور از چین، قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان و ایران به ترکیه خواهد رسید اما تعلل در رونق این مسیر و هر ساعت تأخیر در اتصال خط آهن چابهار- مشهد فرصت را برای رقبای ما ازجمله ترکیه بیشتر می‌کند.
طوسی عنوان می‌کند: خط آهن جدید بین خواف در ایران و هرات در افغانستان خوش‌بینی زیادی در هر دو کشور ایجاد کرده است چراکه پتانسیل تقویت مسافرت و تجارت دوجانبه را دارد اما هنوز به طور کامل این آرزو محقق نشده است.
فرصت یا تهدید
بهره‌برداری از راه‌آهن خواف - هرات و گشایش مرز جدید گمرکی شمتیغ یک رویداد کم نظیر برای اقتصاد خراسان رضوی بود که فعالان اقتصادی سالها انتظار آن را برای گشایش راه جدید در گسترش روابط اقتصادی با کشورهای آسیای میانه داشتند.
تعداد بسیار کامیون‌ها در مرز دوغارون به عنوان تنها مرز رسمی بین ایران و افغانستان در خراسان رضوی و مشکلات و خطرات بسیار که بارها حضور طولانی مدت کامیون ها را در مرز تهدید می‌کرد، چاره ای جز ایجاد مرز جدید گمرکی در استان و گشودن راه جدید برای ترانزیت و صادرات کالا باقی نگذاشته بود.
راه‌آهن خواف - هرات در حالی به بهره‌برداری رسید که شیوع کرونا در کنار تحریم‌ها، تبادلات اقتصادی ایران با کشورهای همسایه را دشوار کرده بود، در این شرایط هرچند افغانستان در طول ایام شیوع کرونا مرزهای خود را به روی تجار ایرانی باز نگهداشته بود اما فشارهای ناشی از محدودیت‌های سایر کشورها از قبیل ترکمنستان، دشواری‌ها برای کشور ما را دوچندان می‌کرد.
بهره‌برداری از راه‌آهن خواف - هرات علاوه بر کاهش حجم فعالیت در مرز دوغارون، در کاهش هزینه‌های صادرات و ترانزیت نقش مهمی ایفا می‌کند و حمل‌ونقل ریلی در این مرز سرعت ترانزیت و صادرات را افزایش و هزینه‌های مترتب بر آن را کاهش می‌دهد.
بهره‌برداری از این راه‌آهن با حضور روسای جمهوری ایران و افغانستان در پاییز سال ۱۳۹۹ انجام گرفت که نشان از اهمیت این طرح برای دو کشور داشت به‌طوری‌که در شرایط سخت تحریم و جنگ اقتصادی، مسیر امن برای تجارت و یک پل ارتباطی جدید به‌ویژه در شرایط دشوار شیوع کرونا بوجود آورد.
در این راستا باید اذعان کرد: منافع بهره‌برداری از خط ریلی خواف - هرات فقط مختص ایران و افغانستان نیست بلکه چندین کشور از آن منتفع می‌شوند لذا تفاهمنامه‌هایی در این زمینه بین کشورهای ایران، افغانستان، قرقیزستان و تاجیکستان امضا شد اما کوتاهی در بهره برداری از این خط آهن ممکن است فرصت های تجاری را تهدید کرده و بر سرعت عمل رقبا برای جایگزین کردن مسیر های تجاری جدید بیفزاید.
نظر شما