بازار؛ گروه بین الملل: در جریان سفر اخیر ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران به سوریه، تهران و دمشق توافق جامع همکاری دوجانبه و ۱۴ سند همکاری بین دو کشور که عمدتا شامل صدور خدمات فنی مهندسی در حوزه‌های همکاری‌های تجاری، نفت و انرژی، فنی-مهندسی، مسکن، حمل و نقل ریلی و هوایی، مناطق آزاد و بخش خصوصی، ارتباطات و فناوری و زلزله و امدادرسانی و تسهیل امور زیارتی است را امضا کردند. این نخستین حضور یک رئیس‌جمهور ایرانی در سوریه پس از آغاز بحران این کشور در سال ۲۰۱۱ تاکنون است.
در طول سال‌های اخیر به‌ویژه پس از روی کار آمدن دولت رئیسی با رشد سطح تعاملات تهران و دمشق به حد راهبردی، سفر مقامات بلندپایه از دو طرف به پایتخت‌های دو کشور رویدادی پرتکرار در فاصله‌های زمانی کوتاه بوده و حتی بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه با وجود سفرهای محدود خارجی چندین حضور در تهران داشته است. اما بلاشک بازدید رئیسی از دمشق را می توان نقطه عطفی در مسیر همکاری‌های دو کشور به شمار آورد که گامی مهم در تقویت اتحاد راهبردی ایران و سوریه است.
این در حالی است که اخیرا نیز گشایش‌های دیپلماسی منطقه‌ای برای دمشق رقم خورده و کشورهای عربی و اسلامی یکی پس از دیگری در حال ازسرگیری روابط خود با دولت سوریه هستند و حتی احتمال بازگرداندن کرسی این کشور در نشست آینده اتحادیه عرب در خاک عربستان سعودی بسیار محتمل است. افزون بر این با توافق اخیر ایران و عربستان بر سر رفع تنش های سیاسی و اعلام آمادگی این دو رقیب منطقه ای که پیش تر به علت مواضع متفاوت بر سر سوریه کشمکش های فراوان داشتند، اما حالا به دنبال ارتقای روابط اقتصادی هستند، افق بسیار روشن‌تری در انتظار تعاملات اقتصادی ایران و سوریه است.
ایران به عنوان مهم‌ترین شریک و متحد منطقه‌ای سوریه همواره از روند آشتی اعراب با دولت سوریه، رفع تحریم‌های اقتصادی ظالمانه علیه آن و هرگونه ابتکار سیاسی که در خدمت حفظ استقلال، برقراری ثبات، تمامیت ارضی و منافع ملت سوریه باشد، حمایت کرده است
در این میان ایران به عنوان مهم‌ترین شریک و متحد منطقه‌ای سوریه همواره از روند آشتی اعراب با دولت سوریه، رفع تحریم‌های اقتصادی ظالمانه علیه آن و هرگونه ابتکار سیاسی که در خدمت حفظ استقلال، برقراری ثبات، تمامیت ارضی و منافع ملت سوریه باشد، حمایت کرده است.
رئیسی در جریان سفر خود به سوریه اظهار داشته بود: ما دست همه کشورهای منطقه و به ویژه کشورهای همسایه و کشورهای مسلمان را که اولویت سیاسی خارجی جمهوری اسلامی ایران هستند، به گرمی می‌فشاریم و معتقدیم که این ارتباط و این تفاهمات می‌تواند دست بیگانگان را از منطقه قطع کند.
بشار اسد، رئیس جمهور سوریه در دیدار با ابراهیم رئیسی خواستار نقش‌آفرینی بیشتر جمهوری اسلامی ایران در بازسازی مناطق جنگ‌زده شده است. نیاز سوریه به بازسازی پس از تخریب گسترده زیرساخت خصوصا در حوزه حمل و نقل و انرژی فرصتی مغتنم برای فعالان صنایع ساخت و ساز و لجستیکی است تا با تامین مصالح و خدمات برای آبادانی سوریه علاوه بر تقویت روابط اقتصادی دو کشور، سهم بیش‌تری از بازار سوریه را نصیب خود کنند
این در حالی است که بشار اسد، رئیس جمهور سوریه در دیدار با رئیسی خواستار نقش‌آفرینی بیشتر جمهوری اسلامی ایران در برقراری صلح و امنیت پایدار در این کشور و حضور مؤثر در بازسازی مناطق جنگ‌زده شده است. نیاز سوریه به بازسازی پس از تخریب گسترده زیرساخت خصوصا در حوزه حمل و نقل و انرژِی فرصتی مغتنم برای شرکت های ساخت و ساز و فعالان صنایع ساختمانی و لجستیکی است تا با تامین مواد اولیه و مصالح برای عمران و آبادانی سوریه علاوه بر تقویت روابط اقتصادی دو کشور سهم بیش‌تری از بازار سوریه را نصیب خود کنند.
رئیسی خود با اشاره به تمایل حضور ایران به پروژهای بازسازی در سوریه گفته بود: جمهوری اسلامی ایران همچنان که در دوره مبارزه با تکفیری‌ها در کنار مردم سوریه بود، در بازسازی این کشور نیز برنامه ما همکاری‌های اقتصادی، تجاری، امنیتی و تعاون برای سازندگی سوریه است.
امضای توافق جامع اقتصادی میان تهران و دمشق حاکی از عزم جزم این دو شریک راهبردی برای توسعه همکاری‌های تجاری است و در صورت برنامه‌ریزی صحیح و استفاده ایران از بازار سوریه با پتانسیلی قوی می‌تواند آورده‌های اقتصادی قابل توجهی برای تهران داشته باشد، به خصوص در حال حاضر که رقبای اقتصادی مانند ترکیه و چین عمده بازار سوریه را در دست گرفته‌اند.
به گزارش اکونومیست، حجم صادرات ترکیه به سوریه در سال ۲۰۲۲ بالغ بر ۲.۲۳ میلیارد دلار بوده است، اما این رقم برای ایران حدود ۲۵۰ میلیون دلار بوده است و این در حالی است که از آغاز درگیری‌ها در سوریه و حمایت ترکیه از معارضین این کشور، روابط سیاسی دو کشور عملا قطع شده و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه به نوعی دشمن همتای سوری خود اسد است، اما با وجود این ترکیه بزرگترین شریک تجاری سوریه است. اما ایران به رغم حضور قوی خود در لایه‌های امنیتی و دفاعی در سوریه حضور ضعیفی در مشارکت اقتصادی با هم پیمان استراتژیک خود داشته است که یکی از مهم ترین دلایل حضور ضعیف ایران در بازارهای سوریه تحریم ها و مشکلات نقل و انتقال پولی، همه گیری ویروس کرونا و غیره بوده است.
بدیهی است برقراری روابط بانکی بین دو کشور به منظور امکان مبادله پول توسط تجار و صدور ضمانت‌نامه برای پروژه‌های خدمات فنی و مهندسی، رفع موانع و محدودیت‌های صادراتی و وارداتی (غیرتعرفه‌ای) توسط دولت‌های دو کشور، ایجاد زیرساخت‌های حمل و نقل مستقیم زمینی و دریایی کالا میان دو کشور، برقراری ثبات و امنیت در کشور سوریه، حمایت و تسهیل ارتباطات تجاری میان فعالان بخش خصوصی دو کشور، هماهنگی میان دستگاه‌های دولتی و خصوصی کشور، حضور مستقیم شرکت‌های ایرانی در بازار سوریه، تسهیل تردد و ارتباطات مستقیم میان تجار دو کشور، توسعه رویدادهای تجاری میان دو کشور از جمله در زمینه‌های نمایشگاهی، مبادله هیأت‌های بازاریابی و برگزاری همایش‌های مشترک تجاری، برنامه‌ریزی تشکل‌های بخش خصوصی به ویژه اتاق بازرگانی ایران و اتحادیه‌ها و انجمن‌های صادراتی برای کسب سهم مناسب از بازار سوریه برای محصولات حوزه خود و حمایت از اعضای ذیربط و علاقمند به حضور در این بازار از جمله اقدامات لازم برای رفع موانع موجود در توسعه روابط تجاری ایران و سوریه است.
با توافق های اخیر ایران و سوریه در طی سفر رئیسی از جمله تاسیس بانک و بیمه مشترک که راهکاری موثر برای دور زدن تحریم ها و در واقع به کارگیری مکانیزم مالی مستقل از دلار است، راه برای حضور فعالان اقتصادی و تجار ایرانی در سوریه هموارتر خواهد شد
البته با توافق های اخیر دو کشور در طی سفر رئیسی ازجمله تاسیس بانک و بیمه مشترک که راهکاری موثر برای دور زدن تحریم ها و در واقع به کارگیری مکانیزم مالی مستقل از دلار است، راه برای حضور فعالان اقتصادی و تجار ایرانی در سوریه هموارتر خواهد شد. این در حالی است که به گفته مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی تا زمان تاسیس بانک مشترک قرار است یک بانک عامل از طرف ایران و سوریه عملیات تبادل مالی را به منظور تسهیل اقدامات مالی برای تجار فراهم کنند. افزون بر این، توافق ایران و سوریه برای برقراری پروازها و خطوط منظم کشتیرانی میان دوکشورعلاوه بر رونق تجارت به توسعه اقتصادی دریاپایه دو کشور نیز کمک شایانی خواهد کرد.
منابع غنی انرژی ایران و بازار تشنه سوریه
بر اساس توافق دو کشور در زمینه نفت و گاز، ایران احتمالا در توسعه شبکه برق سوریه که در طی جنگ در این کشور دچار آسیب های فراوان شده استف مشارکت خواهد کرد.
این در حالی است که نفت و عواید نفتی سوریه عمدتا توسط نیروهای آمریکایی مستقر در این کشور از سفره مردم خارج شده است و این موضوعی است که رئیسی در سفر خود به سوریه به آن اشاره کرده و خواستار خروج نیروهای آمریکایی از سوریه شده بود. آمریکا هم چنین میدان نفتی العمر (واقع در شرق سوریه) را هدف حملات خود قرار می‌دهد و این در حالی است که دمشق به رغم منابع غنی نفتی با چالش‌های جدی در استخراج و بهره‌برداری از آن مواجه است و خواستار دریافت تسهیلات بیشتر از سوی ایران در خصوص روش‌های پرداخت برای دریافت نفت شده است.
جنگ ۱۱ ساله سوریه این کشور را به شدت نیازمند تامین نفت، گاز و سوخت کرده است؛ زیرا با نابودی زیرساخت‌ها عملا راهی برای خودکفایی در تامین نیازهای انرژی در این کشور باقی نمانده است و همین موضوع سوریه را به شدت نیازمند واردات انرژی از ایران کرده است که در صورت تعیین مکانیزم مالی مستقل از دلار می تواند فرصتی مغتنم برای تهران باشد تا انرژی و سوخت را به شکل مستقیم و بدون توسل به کشورهای ثالث به فروش برساند.
لازم به ذکر است که سفر رئیسی به دمشق تنها ۳ ماه پس از افزایش ۲ برابری قیمت نفت ایران برای دمشق صورت گرفته است. در پی شرایط جدید تنظیم شده بر اساس سیستم پیش پرداخت برای محموله‌های نفتی ایران به سوریه، قیمت نفت خام از تهران به دمشق از ۳۰ دلار به ۷۰ دلار در هر بشکه رسید. ایران در مارس ۲۰۲۳ محموله بزرگ نفت به سوریه ارسال کرده بود که حدود ۲.۱ میلیون بشکه تخمین زده می‌شد. از سال ۱۳۶۱ و در پی توافق‌های انرژی ایران و سوریه، تهران سالانه حدود ۹ میلیون تن نفت خام به دمشق صادر می‌کرد و در ازای در ابتدا حدود ۴۰۰ هزار تن فسفات از سوریه وارد می‌کرد که بعدها این رقم به ۱ میلیون تن در سال رسید.
سوریه نقطه اتصال ایران به کشورهای مدیترانه
سوریه از نظر موقعیت ژئواستراژیک و ژئوپلیتیک خود برای صنعت لجستیک ایران بسیار حائز اهمیت است و کریدور ریلی ایران- عراق- سوریه که به گفته بذرپاش قرار است به زودی راه اندازی شود، از این قاعده مستثنی نیست.
افزایش توجه به توسعه کریدورهای ترانزیتی در ایران، ابتدا با تحریم نفتی ایران شروع شد، زمانی که کاهش درآمدهای نفتی، ایران را متوجه کسب درآمد از موقعیت جغرافیای ممتاز خود کرد. این روند سپس در ۲ سال اخیر و با شروع جنگ روسیه و اوکراین ادامه یافت. در این زمان تحریم روسیه و مشکلاتی که برای کریدورهای ترانزیتی این کشور به وجود آمد، توجه‌ها را به ایران جلب کرد و آنجا بود که اتصال ترانزیتی ایران - عراق - سوریه و مدیترانه بیشتر از قبل مود توجه قرار گفت.
اتصال ترانزیتی ایران به عراق - سوریه و مدیترانه بخشی از کریدور شرق - غرب است که کشورهای چین- غرب آسیا - مدیترانه و اروپا را در بر می گیرد. در این کریدور، ایران حلقه اتصال شرق به غرب از طریق عراق - سوریه - دریای مدیترانه و اروپا محسوب می شود
اتصال ترانزیتی ایران به عراق - سوریه و مدیترانه بخشی از کریدور شرق - غرب است که کشورهای چین- غرب آسیا - مدیترانه و اروپا را در بر می گیرد. در این کریدور، ایران حلقه اتصال شرق به غرب از طریق عراق - سوریه - دریای مدیترانه و اروپا محسوب می شود.
ایده ساخت این راه آهن به بیش از ده سال می‌رسد. اما در آگوست ۲۰۱۸، سعید رسولی، مدیرعامل راه آهن جمهوری اسلامی ایران از احداث راه آهن خلیج فارس تا دریای مدیترانه که شامل بصره در جنوب عراق تا بوکمال در مرز عراق و سوریه و تا دیرالزور در شمال شرقی سوریه می شود خبر داد و با توجه به عضویت ۳کشور در کنوانسیون TIR مسیر برای افتتاح این کریدور هموارتر از قبل شده است. با اجرای راه آهن شلمچه-بصره، ایران به کشور عراق و در ادامه با اتصال به بندر لاذقیه، به کشور سوریه و دریای مدیترانه و سپس بازارهای اروپایی متصل می‌شود. از سوی دیگر اهمیت راه‌آهن شلمچه- بصره (حلقه مفقوده کریدور شرق به غرب) از آن جهت است که این خط ریلی به‌عنوان شاخه جنوبی کریدور شمال- جنوب دسترسی ایران برای انتقال بار بویژه از کشورهای حاشیه خلیج فارس به عراق- سوریه و از آنجا دسترسی به مدیترانه و کشورهای اروپایی را باز می‌کند.
حمل و نقل ریلی جزء ارزان‌ترین حمل و نقل‌ها در دنیا محسوب می‌شود، از طرف دیگر یکی از مولفه‌های اصلی در برتری محورهای لجستیکی، بخش صرفه جویی در زمان است، در شرایط کنونی چین به دنیا سرمایه گذاری در بندر گوآدر پاکستان برای انتقال کالا از این طریق به مدیترانه و کشورهای اروپایی است، حال باید به این مسئله توجه کرد که مدت زمان انتقال کالا از مسیر راه آهن شلمچه-بصره- لاذقیه حدود سه روز است، اما ترانزیت کالا از مسیر بندر گوآدر به آن منطقه حدود ۹ روز طول می‌کشد.
دی ماه گذشته، سید علی حسینی، رییس کمیسیون حمل و نقل و لجستیک اتاق بازرگانی ایران اظهار داشت: ایجاد یک کریدور بین ایران، سوریه و عراق می‌تواند به ایجاد یک توازن منطقی در زمینه حمل و نقل بین‌المللی ما کمک کند تا بتوانیم از یک سری از بنادر سوریه هم برای ارسال کالاهای خود به جنوب اروپا استفاده کنیم. وی افزود: با توجه با اینکه سوریه، ایران و به تازگی عراق عضو کنوانسیون تیر شده‌اند و می‌توانند از مزیت‌های آن استفاده کنند، احتمالا بتوانند این موافقت‌نامه سه جانبه را از طریق عراق پیش ببرند چراکه عراق نقش بسیار مهمی در این موضوع دارد. در این صورت زمان و نرخ ارسال کالاهای ایرانی به سوریه و بالعکس از طریق زمینی کاهش یافته و صرفه اقتصادی بسیار خوبی خواهد داشت.
نتیجه
هرگونه اتصال تجاری بین ایران، عراق و سوریه به عنوان ۳ کشور جبهه مقاومت، می‌تواند چشم‌انداز اقتصادی در این سه کشور را با توجه به تحریم های آمریکا چالش های اقتصاد نفت محور را د روشن تر کند و پایانی بر فشارها و کارشکنی های اقتصادی و سیاسی آمریکا در غرب آسیا باشد.
در این راستا لازم است تا ایران، عراق و سوریه که قرابت زیادی نیز در حوزه‌های مختلف با یکدیگر دارند همانند تجربه موفق در حوزه هم پیمانی برای مبارزه با تروریسم، در زمینه اتصال تجاری و ترانزیتی نیز همکاری کرده و مسیر شکوفایی اقتصادی خود را آغاز کنند. از سوی دیگر کریدور ایران- عراق- سوریه موجب افزایش حضور و نفوذ ایران در این دو کشور و به نوعی مقابله با فشارهای و تحریم‌های آمریکا و ایجاد دالان تجاری برای رهایی از تحریم‌های آمریکا است.
افزون بر این، با توجه به سطح روابط راهبردی دو کشور و فضای مثبت روبه توسعه اقتصاد و تجارت پساداعش در سوریه و تمایل این کشور به حضور ایران در پروژه‌های بازسازی لازم است بخش خصوصی با دیپلماسی اقتصادی قوی‌تری در این موضوع ورود کند و با استفاده از پتانسیل بخش خصوصی ثروتمند سوریه ارزآوری و درآمدزایی بیش‌تری را نصیب ایران کند.
نظر شما