تهمینه غمخوار؛ بازار: این روزها اخبار مرتبط با عربستان سعودی به ویژه پس از توافق با ایران، یکی از مباحث داغ منطقه است. بر همین اساس، تغییرات اخیری که در خصوص سیاستهای این کشور مبتنی بر کاهش انجام معاملات نفتی بر پایه دلار و متمایل شدن به توسعه روابط با چین و انجام معاملات با یوان چین رخ داده، حائز اهمیت است. اما، اینکه دلار نفتی یا همان پترودلار چیست و چرا علاقه سعودی ها به گزینه های دیگر تا این حد قابل توجه است، نیز امری مهم است.
زمانی که به لیست ۲۰ ارز برتر نگاهی می افکنیم، مشاهده می کنیم که تقریباً تمام نفت به دلار معامله می شود که یک ستون قدرت برای ایالات متحده است. همه مبادلات نفت به دلار به این معنی است که همه بانک‌های جهان مقدار زیادی دلار آمریکا را در ذخایر خود نگه می‌دارند (گاهی بیشتر از پول خودشان) تا بشکه‌های نفت را خریداری کنند. سود نیز به دلار دریافت می شود و اغلب مجدداً سرمایه گذاری صورت می گیرد که به آن بازیافت دلارهای نفتی گفته می شود. این دلارهای ذخیره به عنوان دلارهای نفتی یعنی معاملات نفتی بر پایه دلار شناخته می شوند. آنها صرفا دلار هستند، اما به دلیل ارتباط با نفت، وضعیت دلارهای نفتی را دارند.
نفت به دلیل استفاده گسترده از ارز که توسط سیاست خارجی آمریکا اعمال شده و اینکه ایالات متحده به عنوان بزرگترین اقتصاد و واردکننده کالا در جهان در نظر گرفته شده است، به دلار معامله می شود؛ در حالی که دلار نفتی نیز به عنوان یک اصطلاح در دهه ۱۹۷۰ و همزمان با افزایش تولید نفت در خاورمیانه به وجود آمده است.
چگونگی پیدایش پترودلار
علیرغم جذابیت جهانی دلار، ترتیبات دلارهای نفتی تصادفی نبوده است. در سال ۱۹۷۱، نیکسون رئیس جمهور وقت امریکا اعلام کرد که استاندارد طلا به طور رسمی پایان می یابد. این امر ناشی از این نگرانی بود که کشورهای خارجی با بازخرید دلارهای بیش از حد برای طلا، بر سیستم ایالات متحده چیره شده بودند. این موضوع، موجب افت شدید دلار و ترس از اینکه این امر باعث کنار گذاشتن استاندارد بین المللی طلا و در نتیجه تضعیف دلار شود، شد.
بر همین اساس، تغییرات اقتصادی ایجاد شده در آن زمان توسط نیکسون اکنون به عنوان شوک نیکسون شناخته می شود؛ در حالی که پس از آن، به دلیل ذخایر غنی نفتی منطقه خاورمیانه، علاقه بیشتری به خاورمیانه وجود داشته است. به دلیل تسلط انگلیس و آمریکا بر اقتصاد نفت، در سال ۱۹۶۱، سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در ابتدا توسط عربستان سعودی، عراق، کویت، ایران و ونزوئلا برای حفاظت از حاکمیت منابع طبیعی هر کشور تشکیل شد که از آن زمان، این سازمان الجزایر، آنگولا، جمهوری کنگو، گینه استوایی، گابن، لیبی، نیجریه و امارات متحده عربی را نیز شامل می شود.
افزون بر این، مجموعه ای از جنبش ها و درگیری های سیاسی به بحران نفتی ۱۹۷۳ کمک کرد. به دلیل وفاداری ایالات متحده به اسرائیل در جنگ یوم کیپور یا جنگ اعراب و اسرائیل، عربستان سعودی در همان سال تحریم نفتی آمریکا را اعلام کرد، که منجر به فشار سریع آمریکا به اسرائیل برای انجام معامله برای پایان دادن به جنگ گردید و مجبور شد در استراتژی خود در خصوص چگونگی کنترل تولید نفت در منطقه تجدید نظر کند.
پس از آن، در سال ۱۹۷۵، عربستان و ایالات متحده قراردادهای نظامی به ارزش تقریبی دو میلیارد دلار امضا کردند که باعث شد بسیاری متوجه شوند که امریکا و سعودی معامله ای مبتنی بر دلار منعقد و حفاظت از میادین نفتی را با قدرت نظامی ایالات متحده مبادله کرده اند تا از فروش نفت اطمینان حاصل کنند.
از طرفی، عربستان به شدت در خصوص اوپک گفتگوهایی انجام داد که نفت را به دلار حفظ کند. پیش از پایان سال ۱۹۷۵، سایر کشورهای عضو اوپک توافق کرده بودند که نفت خود را به دلار قیمت گذاری و دلارهای نفتی مازاد خود را مجدداً در اوراق بدهی دولت ایالات متحده در ازای سطوح مشابهی از حمایت نظامی و اقتصادی سرمایه گذاری کنند. آنها معتقد بودند که در پایبندی به یک ارز مشترک ثبات و امنیت وجود دارد، زیرا برای اینکه درآمدهای نفتی کارآمدترین باشد، معامله با یک ارز باثبات و مشترک منطقی است. ارز مشترک برای یک کالا طبیعی است، اما ایالات متحده تضمین کرده که دلار برای نفت انتخاب شده است.
جایگزینی پترودلار
برخی از کارشناسان معتقدند که احتمال اینکه دلار نفتی به طور کامل جایگزین شود، کم است. اما مطمئناً در سال ۲۰۲۳ به چالش سختی کشیده می شود زیرا پس از ۴۰ سال انحصار راحت، ایالات متحده توسط چین به چالش کشیده شده است. به خصوص از ابتدای سال ۲۰۲۳، تغییراتی صورت گرفته که نشان می‌دهد دلار نفتی ممکن است به آن اندازه که تصور می‌شد ثابت نباشد و آمریکا نیاز به تایید قدرت خود داشته باشد.
مهم‌تر از همه، در ۲۹ مارس سال جاری، عربستان سعودی اعلام کرد که با سازمان همکاری شانگهای، بزرگترین سازمان سیاسی و دفاعی منطقه‌ای جهان از نظر گستره جغرافیایی و جمعیت، «شریک گفتگو» شوند. علاوه بر این، در ماه ژانویه در مجمع جهانی اقتصاد در داووس، وزیر دارایی عربستان سعودی به خبرنگاران گفت که عربستان سعودی هیچ مشکلی در مورد چگونگی تسویه توافقات تجاری خود، خواه به دلار آمریکا، یورو یا ریال سعودی، ندارد.
عربستان در آینده عمدتاً به تجارت دلار ادامه خواهد داد، اما اقتصاد آن در عین حال برای پذیرش ارزهای دیگر نیز باز خواهد بود، حتی اگر این امر به قیمت پایان هژمونی آمریکا تمام شود و نشان دهنده نقض توافق‌نامه دلارهای نفتی با واشنگتن در تمام آن دهه‌ها باشد
با توجه به پیوند تاریخی که ایالات متحده و عربستان سعودی داشته اند، این ادعاها ممکن است در ظاهر کوچک به نظر برسند، اما از تغییر بزرگی صحبت می کنند که ممکن است در آینده رخ دهد. عملکرد عربستان نشان می دهد که این کشور عربی به دنبال گزینه های دیگر است؛ هر چند که معاملات نفتی خود بر پایه دلار است. در واقع، پادشاهی در حال آماده شدن برای تنوع بخشیدن به ذخایر و شیوه های تجاری خود برای هر چیزی که احتمال دارد پیش رو باشد، است.
با اینکه عربستان به عنوان سنگ اصلی دلار نفتی در نظر گرفته می شود، اما از طرفی هم تصمیم گرفته تا مبادلات نفتی خود را با یوان آغاز کند. این موضوع یک اثر دومینویی ایجاد خواهد کرد و باعث خواهد شد سایر اعضای اوپک نیز احتمالا از این روند پیروی کنند. این کشور در آینده عمدتاً به تجارت دلار ادامه خواهد داد، اما اقتصاد آن در عین حال برای پذیرش ارزهای دیگر نیز باز خواهد بود، حتی اگر این امر به قیمت پایان هژمونی آمریکا تمام شود و نشان دهنده نقض توافق‌نامه دلارهای نفتی با واشنگتن در تمام آن دهه‌ها باشد.
از طرفی، اگر عربستان سعودی در بریکس پذیرفته شود و به این سازمان بپیوندد، به عنوان یک ضربه مهم به دلار و پایان بازیافت دلارهای نفتی مورد ستایش قرار خواهد گرفت، زیرا پادشاهی از نظر اقتصادی بیشتر با کشورهایی مانند چین و هند مرتبط خواهد شد.
پترویوان چیست؟
پترویوان همان دلار نفتی است، اما به جای دلار آمریکا، معاملات بر پایه یوان چین انجام می شود. پترویوان در سال ۲۰۱۷ مطرح شد؛ زمانی که بانک خلق چین با روسیه برای تجارت نفت معامله کرد. بر همین اساس، پترویوان با ارائه گزینه جایگزین یک چالش مستقیم برای دلار نفتی محسوب می شود؛ در حالی که یک گزینه ای برای فرار از هژمونی ایالات متحده برای کشورها است.
بسیاری از افراد نسبت به رشد پترویوان تردید دارند، اما سال ۲۰۲۳ تا کنون سال جالبی در رابطه با کاهش و افت پترودلار بوده و باید منتظر ماند و دید که با پیشرفت سال، تحولات بیشتری نیز رخ دهد.
در میان کشورها نیز عربستان سعودی با اینکه پذیرش پترویوان را به طور رسمی آغاز نکرده، اما این تصمیم را گرفته تا حداقل مقداری از معاملات نفت خود را در سال ۲۰۲۳ با یوان مبادله کند. مطمئناً این اولین بار نیست که سلطه پول آمریکایی در معرض تهدید قرار می‌گیرد و همچنین نخستین بار نیست که کل ذخایر دلاری جهانی که توسط بانک‌های مرکزی نگهداری می‌شود به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد؛ همانطور که آنها در حدود دو دهه گذشته در حال کاهش بوده و حتی قبل از جنگ اوکراین، در پایین ترین سطوح قرار داشته اند.
نظر شما