بازار؛ گروه بین الملل: به تازگی محمد مخبر معاون اول رئیس جمهور در دیداری با نخست ومزیر قزاقستان علیخان اسماعیل اف در تهران اعلام کرده که دو کشور در صدد ارتقای سطح مناسبات تجاری به ۳ میلیارد دلارهستند؛ تصمیمی که در صورت به بار نشستن موجب خلاصی ایران از تنگناها و فشارهای تحریم و گشایش های مالی برای ایران را به همراه خواهد داشت.
دو طرف هم چنین پنج یادداشت تفاهم و یک توافقنامه همکاری در زمینه‌های ورزش، گمرک، مناطق آزاد، جوانان و گردشگری امضا کردند.
این در حالی است که پایگاه اینترنتی آستانه تایمز پیش تر از امضای توافق میان دو کشور زمینه افزایش حمل و نقل باری از ایران به ۴ میلیون تن در سال، تبادل محصولات کشاورزی و امنیت غذایی، صنعت و معدن خبر داده بود. احیای عملیات سوآپ نفت خام بین ایران و قزاقستان، صادرات محصولات پتروشیمی، اجرای پروژه‌های پالایشگاهی و پتروشیمی با استفاده از مواد خام ایرانی از جمله همکاری‌های دو کشور بوده است. حدود ۵۱۱ شرکت با سرمایه‌گذاری تجار ایرانی در حوزه‌های مختلف از جمله صنایع تبدیلی، ساخت‌وساز، تجارت خرد و کلان، انبارداری، خدمات فنی و مهندسی در قزاقستان مشغول به فعالیت هستند.
نخست وزیر قزاقستان نیز در این نشست گفت: توسعه مناسبات و حسن همجواری با جمهوری اسلامی ایران یکی از اولویت‌های اصلی در سیاست خارجی قزاقستان است. وی هم چنین جمهوری اسلامی ایران را به عنوان مهمترین شریک تجاری قزاقستان در منطقه خلیج فارس خواند.
طی دو سال اخیر آمد و شد مقام های قزاق به ایران شتاب بیش تری به خود گرفته است که از جمله آن می توان به سفر ۱۵۰ مقام دولتی قزاقستان به ایران از جمله قاسم توکایف، رئیس جمهور، سریک ژومانگارین، معاون نخست وزیر و وزیر تجارت و همبستگی قزاقستان و علی خان اسماعیل اف نخست وزیر و اعزام چندین هیات های تجاری به ایران با هدف گسترش روبط تجاری و ترانزیتی اشاره کرد.
اما با این حال فقدان زیرساخت‌های گمرکی و حمل‌ونقل، عدم بسترسازی و ایجاد کانال مالی و پولی و عدم‌آشنایی تجار دو کشور از نیازهای بازار مهم ترین چالش های پیش روی تجارت دو جانبه است که در صورت رفع موانع، افق های جدیدی در صادرات کالاهای صنعتی، خدمات فنی و مهندسی و همکاری‌های علمی، توسعه گردشگری و به‌ویژه گردشگری سلامت برای ایران گشوده خواهد شد.
اگفته نماند که توافقات دو طرف برای توسعه تعاملات تجاری تنها در حد امضای توافق و بر روی کاغذ باقی نمانده است و اقدامات مثبتی از جمله لغو ۱۴روزه روادید میان ایران و قزاقستان، برگزاری برنامه‌های نمایشگاهی و تردد هیات‌های بلندپایه دولتی و خصوصی میان دو کشور حاکی از عزم رهبران این دو همسایه برای قرار دادن دو کشور در ریل توسعه تجارت هستند.
ایران یک مسیر نزدیک، امن و مقرون به صرفه برای قزاقستان جهت دسترسی به آب‌های آزاد است که می‌تواند در زمینه صادرات محصولات استراتژیک این کشور بسیار حائز اهمیت باشد. قزاقستان نیز یک شریک سیاسی بسیار مهم برای ایران است که تجربه مثبتی را در مذاکرات هسته‌ای و نیز مذاکرات صلح سوریه (مذاکرات آستانه) با ایران سپری کرد. قزاقستان یکی از مسیرهای کلیدی دسترسی زمینی ایران به روسیه و چین است
در حوزه ژئوپلیتیک و ژئواکونومی ایران و قزاقستان منافع مشترک قابل توجهی دارند. ایران به عضویت دائم سازمان همکاری شانگهای درآمده است که قزاقستان نیز یکی از کلیدی‌ترین اعضای آن به شمار می‌رود. ایران همچنین در شرف نهایی کردن توافقنامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا است که در چارچوب ایده همگرایی اوراسیایی نورسلطان نظربایف، رئیس‌جمهور سابق قزاقستان تشکیل شده است. افزون بر این، ایران همچنین یک مسیر نزدیک، امن و مقرون به صرفه برای قزاقستان جهت دسترسی به آب‌های آزاد است که می‌تواند در زمینه صادرات محصولات استراتژیک این کشور بسیار حائز اهمیت باشد. در عین حال قزاقستان نیز یک شریک سیاسی بسیار مهم برای ایران است که تجربه مثبتی را در مذاکرات هسته‌ای و نیز مذاکرات صلح سوریه (مذاکرات آستانه) با ایران گذرانده است. همچنین قزاقستان یکی از مسیرهای کلیدی دسترسی زمینی ایران به روسیه و چین نیز محسوب می‌شود.
قزاقستان به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد آسیای مرکزی به دلایل بسیار زیادی از جمله مشارکت سیاسی در مسائل بین‌المللی، وابستگی متقابل در حوزه ترانزیت بین‌المللی، مبادلات تجاری و حضور مشترک در اتحادیه اقتصادی اوراسیا دارای اهمیت و جایگاه ویژه‌ای در سیاست منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران است.
قزاقستان بعد از جنگ روسیه و اوکراین و تحریم‌های غرب علیه روسیه، به دنبال بنادر جایگزین برای صادرات نفت خود به جهان است
قزاقستان بعد از جنگ روسیه و اوکراین و تحریم‌های غرب علیه روسیه، به دنبال بنادر جایگزین برای صادرات نفت خود به جهان است. در حال حاضر، ۹۶ درصد از صادرات نفت قزاقستان از طریق بنادر روسیه انجام می‌شود که با توجه به شرایط تحریمی جدید مشتری‌های اروپایی و غربی تمایل چندانی به خرید نفت قزاقستان از مسیر روسیه ندارند و این خود دلیل تمایل ویژه قزاقستان به توسعه تعاملات لجستیکی و ترانزیتی با ایران است. دلیل بازدیدهای مکرر هیات های تجاری قزاق از بنادر شمالی و جنوبی ایران من جمله انزلی، امیرآباد، چابهار و بندرعباس نیز ریشه در این موضوع دارد.
قزاقستان بزرگ‌ترین کشور محصور در خشکی در دنیا است که بیشترین تولید ناخالص داخلی و درآمد سرانه را در میان جمهوری‌های تازه استقلال‌یافته دارد . اقتصاد این کشور تا حد زیادی به بخش کشاورزی متکی است. در دهه‌های گذشته کشاورزانی از ایران در این کشور کشت فرا سرزمینی داشتند. علاوه بر پتانسیل‌های کشاورزی قزاقستان، این کشور دارنده پایگاه فضایی بایکونور است که قدیمی‌ترین پایگاه فضایی جهان به شمار می‌رود. قزاقستان همچنین یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر اورانیوم در جهان است.
عضویت ایران در اوراسیا و شانگهای نقطه عطفی در تجارت با قزاقستان
به گفته هومن فتحی معاون توسعه مدیریت و منابع وزارت جهاد کشاورزی در سال ۲۰۲۲ ارزش مبادلات ایران و قزاقستان به ۵۲۸ میلیون دلار ارتقا یافته که سهم صادرات ایران حدود ۲۱۰ میلیون دلار بوده است.
به گزارش گمرک ایران، در سال ۱۴۰۰ نزدیک به ۷۲۹ هزار تن کالا به ارزش ۲۶۵ میلیون و ۲۰۰هزار دلار، بین ایران و قزاقستان تبادل شد که با رشد ۷۱ درصدی در وزن و ۲۹ درصدی در ارزش، نسبت به سال ۹۹ همراه بوده است.
ایران در شهریور ماه ۱۴۰۰ به عنوان عضو رسمی سازمان همکاری های شانگهای پذیرفته شد و هم اکنون در یک قدمی عضویت رسمی در بلوک اقتصادی اوراسیا قرار دارد. این در حالی است که قزاقستان یکی از اعضای اصلی هر دو بلوک اقتصادی به شمار می رود و عضویت آستانه در این اتحادیه فرصتی برای حضور گسترده تر تجار ایرانی در این کشور به عنوان پلی برای سایر بازارهای اوراسیا و اسیای میانه فراهم میکند.
توجه به روابط ایران و قزاقستان، آستانه قادر به ایفای نقش موثری در عبور از تنگناهای اقتصادی ایران (به دلیل اعمال تحریم‌ها) است و می تواند امکان استفاده از فرصت‌های سرمایه‌گذاری و صادرات و تسهیل روابط اقتصادی با این کشور و حتی اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا را فراهم کند
با توجه به روابط ایران و قزاقستان، آستانه قادر به ایفای نقش موثری در عبور از تنگناهای اقتصادی ایران (به دلیل اعمال تحریم‌ها) است و می تواند امکان استفاده از فرصت‌های سرمایه‌گذاری و صادرات و تسهیل روابط اقتصادی با این کشور و حتی اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا را فراهم کند، اما در این میان تقویت استانداردهای لازم برای صادرات به قزاقستان اهمیت دارد، چرا که قزاقستان با مشکلاتی چون کمبود نیروی متخصص در زمینه خدمات فنی و مهندسی دست و پنجه نرم می کند و ایران نیز با کارنامه درخشان در صدور خدمات فنی مهندسی در زمینه های کشاورزی و صنعت و معدن می تواند در این مسیر گام های مستمری بردارد. علاوه بر این اقلیم مناسب و خاک حاصلخیز و نزولات آسمانی فراوان در قزاقستان این کشور را به گزینه ای طلایی برای کشت فراسرزمینی با ایران تبدیل کرده است.
همکاری های ترانزیتی و لجستیکی بازوی اصلی مشارکت اقتصادی ایران و قزاقستان
وجود بندر آکتائو قزاقستان واقع در شرق دریای خزر فرصت مطلوبی برای صادرات ایران به شرق روسیه را فراهم آورده است، چرا که با تحریم های غربی علیه روسیه مسیر برای توسعه صادرات ایران به روسیه از طریق این بندر فراهم شده است.
همچنین تقویت شناورها در مرز امیرآباد و آستارا برای تسهیل در ترانزیت با قزاقستان و استفاده از ظرفیت بنادر شمالی به این کشور اهمیت دارد. این امر باعث بهبود حمل‌ونقل و اتصال این کشور به شرق و جنوب‌غرب آسیا، کاهش مسیرهای ترانزیتی از چین و هند به این کشور از طریق آب‌های آزاد خلیج‌فارس خواهد شد. همچنین با توجه به سهم بالای زیرساخت‌های بلااستفاده در تجارت با قزاقستان در بنادر شمالی، با تمرکز بیشتر روی توسعه این زیرساخت‌ها، می‌توان برای بخش‌خصوصی فرصت‌سازی کرد.
مضاف بر این، بر اساس توافقنامه شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران و شرکت سهامی راه‌آهن قزاقستان در خرداد ۱۴۰۱ نخستین قطار کانتینری حاوی محموله گوگرد از مبدا قزاقستان و با استفاده از خطوط ترانزیتی ایران به ترکیه اعزام شد.
در طی ملاقات ابراهیم رئیسی و همتای قزاق وی قاسم جومرت توکایف در حاشیه اجلاس همکاری‌های شانگهای در تاجیکستان در شهریور ماه سال ۱۴۰۰ دو طرف بر سر افزایش همکاری های ریلی توافق کردند. یکی از نکات مهم اجرایی شدن ترانزیت کالا در مسیر ریلی قزاقستان، ترکمنستان، ایران و ترکیه این است که بخشی از کالاها و بارهای کریدور- چین - روسیه - اروپا، به مسیری مناسب‌تر یعنی مسیر چین - قزاقستان - ترکمنستان - ایران - ترکیه و سپس اروپا هدایت می‌شود که این امر می‌تواند برای ایران یک دستاورد بزرگ و فرصتی طلایی در زمینه ترانزیت کالا باشد.
اردیبهشت ماه سال گذشته، ایران از راه‌اندازی نخستین مرکز تجاری و لجستیکی مشترک منطقه ویژه اقتصادی سرخس با قزاقستان خبر داد که خدمات تخلیه، بارگیری و لجستیک را در اختیار فعالان اقتصادی و صاحبان کالا قرار می دهد و ابزاری برای توسعه تجارت و بازار هدف خواهد بود.
هدف این طرح توسعه لجستیک، حمل و نقل ریلی و زنجیره تأمین نهاده، توسعه بازار، تنوع‌بخشی محصولات و بازارهای هدف است که در تمام موارد متناسب با موقعیت جغرافیایی منطقه ویژه اقتصادی سرخس انجام شده است. موقعیت استراتژیک منطقه ویژه اقتصادی سرخس به‌عنوان دروازه ورودی حوزه مهم cis می‌تواند در ارتقای شاخص‌های ترانزیتی و افزایش صادرات به این حوزه‌ها به ویژه قزاقستان مهم و اثر بخش باشد.
نتیجه
اهمیت ژئوپلیتیکی ایران و اجماع منطقه‌ای و افزایش سرمایه‌گذاری متمرکز بر کریدور شمال- جنوب و بنادر جنوبی از طرفی دیگر، این زمینه را برای ایران به‌عنوان یک‌قطب مهم ترانزیت منطقه‌ای و جهانی فراهم کرده، به‌طوری‌که این موقعیت راهبردی موردتوجه جدی بسیاری در آسیای میانه و قفقاز قرارگرفته است.
جنگ اوکراین و اعمال تحریم های غربی علیه روسیه کشورهای آسیای میانه از جمله قزاقستان را به صرافت استفاده از مسیرهای جایگزین تجارت برای ارسال کالاهای استراتژیک خود چون نفت کرده است چرا که مسیرهای عبوری از ایران نزدیک، امن و اقتصادی هستند لذا موقعیت جغرافیایی ایران از این لحاظ برای آستانه اهمیت حیاتی دارد.
از طرفی ایران دارای پیوندهای تاریخی و اقتصادی محکم با آسیای میانه است که پایه‌ای نیرومند برای ایجاد روابط با یکدیگر را فراهم میکند بنابراین با توجه به جایگاه سرزمینی ایران و محصور بودن آسیای مرکزی در خشکی، این ویژگی‌ها همه موقعیت ترانزیتی ایران را برای آسیای مرکزی مضاعف کرده است.
نظر شما